(ابن تیمیە) نەخۆشی نەفسیی هەبووە

زۆریك لە پسپۆرو پزیشكە سایكۆلۆجیەكانی ئەمرۆ، كە شیكاریان بۆ كەسایەتی ابن تیمیە بە پیی بەسەرهات و رەفتار و فەتوا و بیروبۆچونەكانی دەكەن، بە شیوەیەكی زانستی دەریدەخەن كە نەخۆشی نەفسی قولَی هەبووە، سەرەرای دانایی لە شیكرنەوە و زانستە ئاینیەكان بەڵام لە ناخی خۆیدا زۆرترین گریی نەفسی هەبووە .

ابن تیمیە ، ناوی (تقی الدین كوری احمد تیمیە) یە ، پیاویكی ئاینی ئیسڵامی كە بە شیخ اڵاسڵام ناسراوە، لە رۆژی 22 -1- 1263 ز لە (حەران) لەدایك بووە، كە ئیستا دەكەویتە نیو وڵاتی توركیاوە لەسەر سنوری سوریا . ابن تیمیە یەكیكە لە شوینكەوتوانی ریگەی حنبلی، لە زۆر بواردا قسەی كردووە و نوسینی بڵاوكردۆتەوە، وەك، فیقە، فەلسەفە، لوجیك، فەلەك و، لەم بوارانەدا 37 بەرگ لەكتیبەكانی بەجیماون كە لەسەرجەمیاندا جەختی لەسەر پەرِگیری و توندوتیژی كردۆتەوە لە بەرامبەر ناموسلَمانان . كاتیك مەغۆلەكان حەران یان داگیر كرد، لە 667سالَی  ك خۆی و باوكی رەویانكرد بۆ دیمەشق و لەوی نیشتەجیبون و لەوی گەوەربوو، هەر لەویش مەعریفە و بیروبۆچونی ئاینی لەسەر دەستی باوكی و زانا ئاینیەكانی ئەوی فیربوو، نازناوی (تیمیە) ش لە داپیرەیەوە(داكی باوكی) وەرگرتووە كە ناوی تیمیە بوو . هەر لە22 سالَی تەمەنیەوە بە زانا و دانا و بیریاری ئەو كاتە و بە ئازایەتی ناویدەركردووە و، بە زۆریك لە فەتوی تەكفیریەكانی لەوسەرەدەمەدا دەستی بە خۆدەرخستن كردووە و، لەبەرامبەریشدا زۆریك لە زانایانی ئاینی ئیسڵامی ئەو كاتە تەكفیری خودی (ابن تیمیە) شیان كردوە لەسەر بیروبۆچون و فەتوا توندرەو و پەرِگیرەكانی . زۆر بە حەماسەتەوە باسی لە جیهادی چەكداری و حوكمی شەرعی بە پیی تەفسیرەكەی خۆی كردووە و، هانی خەلَكی بۆ ئەو مەبەستە داوە . لەویشدا زۆریك وا بۆی دەچن كە هەر ئەو بە سەرەتای زەمینە خۆشكردن دانین بۆ دامەزراندنی ئیسڵامی سیاسی  . هەندیك قوتابی پەیرەوكەرانی بەناوباگی هەبوون، وەك (شمس الدین ابن قیم الجوزیە) كە 16 سالَ لەگەلَیدا بوو، بۆ دواتریش لەسەر بۆچونەكانی ابن تیمیە لە قەڵای دیمشق زیندانی كراو دوای مردنی ابن تیمیە ئازادكرا . رەخنەیەكی زۆر لە سەر فكر و بیروبۆچون و رفتارەكانی ابن تیمیە لەڵایەن زۆریك لە زانایانی ئاینی ئیسڵامی ئەو كاتەوە گیرا وە و، تەنانەت هەمیشە دژیژی دەوەستان،وەك (ابن حجر الهیتمی، تقی الدین السبكی، تاج الدین السبكی،بدرالدین بن جماعە، شیخ ابو حیان، شیخ البانی،شیخ زین الدین بن رجب الحنبلی، شیخ ابو عبدالله عڵا الدین البخاری العجمی الحنفی، حافڤ بن حجر العسقڵانی، زۆریك لە شافعی و مالكی و حنفی یەكانی  تر. رەخنەی ئەوەیان لیدەگرت كە لە راستی ئاین ڵایداوە و بە بۆچونی خۆی تەفسیر دەكات، لەوانەش بیروبراوكانی لەسەر، كۆنی جیهان بەپیی جۆرەكان، نەهیكردن لە سەردانی گۆری پیغەمبەران،  نەهی كردن لە سەردانی مەزارگا و دوعا و پارانەوە و مەسەلەی تەڵاقی سی بە سی، ئایا لە یەكجاردا سیبەسیكە دەكەویت یان لە سی كاتی جیوازدا . تا كار گەیشتە ئەوەی لە میسر شكاتی لی بكەن و داوایان لیكرد بچیت و، سیمیناریان لەگەلَدا بەست و لەهەمان كاتدا لەڵایەن چەندین گەورە پیاوانی دین و دەولَەت و دادوەرەوە دادگاییان كرد . تا دواتر حوكمی زیندانیان بەسەردا سەپاند و سالَ و نیویك لەگەلَ هەردو براكەیدا لە زیندانی (قلعە جبل) بردەسەر و دواتر برا بۆ دیمەشق و ئینجا گەرینرایەوە بۆ میسر لە بورجی ئەسكەندەریە هەشت مانگی تر  زیندانی كرا و، دواتر رزگار كراو لە مەجلیسیكی سولتان وگەورە پیاوانی ئاینی و دەولَەتمەداران و دادوەران و ریشسبیان و ناودارنی ئەوی  بریار لە بیتاوانی دراو بۆ ماوەیەك لەوی مایەوە و دواتر روی كردە دیمەشق و لەویش پیاوانی ئاینی هەستان بە گفتوگۆ و رەخنەگرتنی لە بارەی ئەو رایانەی كە ناكۆك بون لەسەری و لەویش دوبارە لە (قلعە دمشق) زیندانی كرا . تاوەكو لەتەمەنی 67 سالَیدا كۆچی دوایی كرد . ابن تیمیە لە ژیانیدا حەجی مالَی خوای نەكرد و ژنی نەهینا .

شیخ سقاف لە نوسینیكیدا لەسەر كتیبی (بینی و بین الشیخ بكر) دادەلَیت، شیخی عەڵامە (عڵاالدین البخاری) باوەری وایە، كە (ابن تیمیە) كافرە و ابن سبكی حەقی خۆیەتی ابن تیمیەی تەكفیر كردوە، چونكە ابن تیمیە هەموو ئومەتی ئیسڵامی تەكفیر كردبوو .(لەكتابی (فچل الژاكرین و الرد على المنكرین) ی عبد الغنی حمادە دا لە ڵاپەرە 23 دا هاتووە)) .

لە فەتواكانی ابن تیمیە ، 29 جار كافری هەلَگەراوە، 917 كافر، 19 جار خوینی حەڵالَە، 97 یان تەوبە بكات یان بكوژریت، 849 جار یكوژریت، 39 جار لە ملی بدریت دا، باس كراوە .لە سەرجەم فەتواكانی لە 37 بەرگدا 600جار وشەی جیهاد دوبارە بۆتەوە . 

ئەو فەتوا ناماقولَەی ابن تیمیە كە نارەزایی زۆری لی كەوتەوە ئەوەیە دەلَیت ، دەبیت پشتگیری مواڵاتی باوەردار (المۆمن) بیت ئەگەر زولَمیشت لیبكات و دەستدریژیشت بكاتە سەر، بەڵام دەبیت دژی كافر بیت ئەگەر چاكیش بوو لەگەلَتدا و پشتكیریشت بكات (كتاب مجموعە الفتاوی الجزا 28 صفحە 118) ،   بە فەتوا دژایەتی كرستیان و یەهود و سەرجەم ناموسلَمانانی كردووە، ئەمە بیركردنەوە و بۆچونی ابن تیمیە بووە، كە عەقلَ و لۆژیك قبولَی ناكات . ابن تیمیە وا دەیبینیت كە كافر بۆی نیە مامەلَە بە پارەو پولَ و مالَ و مولَكی خۆیەوە بكات، بەڵام موسلَمانان بۆیان هەیە، چونكە ئەوان مالَ و مولَكیان بەشەرعی پەیدا نەكردوە، بەڵام موسلَمان ئەگەر بە دەست بەسەردا گرتنیش بیت حەڵالَە بۆیان، چونكو مالَی كافر بە غەنیمەت حیساب دەكریت و حەڵالَە بۆیان بۆ كەسی تر حەڵالَ نیە (الجزا السابع صفحە 34 هەمان سەۆچاوەی پیشوو) . ابن تیمیە دەلَیت، رزق بۆ باوەرداران خەلَق كراوە كە خواپەرستان پشتی پی ببەستن، هەر كەس بی گریبەستی ئەمان  بیتە شەرەوە، ئەوە، دزینی پارەو پولَ و بیزاركردن و لەناوبردنیان بەهەر ریگەیەك بیت حەڵالَە، خۆیان و مالَو مولَكیان ، ئەگەر شەرڤان بن یان نا، وەك غەنیمە بۆ موسلَمانان حەڵالَە بۆ كەسی تر نیە (جزا 29 صفحە 124 هەمان سەرچاوە ی پیشوو) .

ابن تیمیە لەبارەی شیعەوە،  لە ڵاپەرە 479 و بەرگی28 ی كۆكراوەی فەتواكانی، دەلَیت،  شیعە كان  لە زۆر رووە وە لە یەهود دەچن بەتایبەتی سامرەكانیان، لە هەموو جۆرەكانیان دەچن، لەرووی دەعوای ئیمامەتەوە لەوان دەچن، چ لە كەسەكەوە یان لە پشت و زگەوە هاتبیتە خوارەوە، لە رووی بە درۆخستنەوەی هەرچیەك بۆ غەیرە ئەوان هاتبیت، بە شوینكەوتوانی لەزەت یان ڵادانی قسە  لە شوینی خۆیدا لەقەلَەمیان دەدات، یان لەبارەی دەمكردنەوەی رۆژو یان  نویژی مەغریب، یان لە قوربانی و نەزر و خیر و شتی تردا (جزا 28 |ڵاپەرە 108  سەرچاوەی پیشوو) . ئەمەیە هاندانی تایەفەگەری و مەزهەبی . هەروەها ابن تیمیە دەلَیت، ئەوەی لە گەندەلَیدا(ئەوەی بە فەتواو و بۆچونەكانی ئەو باوەری نەبیت گەندەلَە) بە كوشتن نەبیت ریگری ناكریت، دەبیت گەندەلَكاربكوژریت (جزا 2 \ڵاپەرە 98 سەرچاوەی پیشوو).

هەروەها ابن تیمیە فەتوای كوشتنی عەلەویەكانی داوە و تەنانەت فەتوای ئەوەشی داوە كە سەرجەم درزیەكانیش  دەبیت بكوژرین، تەنانەت پیاو بە چاكانیشیانەوە، نان و خۆراكیان ناخوریت و ئافرەتەكانیان سەبی دەكرین و پارەو پولَیان دەبریت، ئەوانە زەندیق و هەلَگەراوەن و تەوبەیان قبولَ ناكریت بەلَكو دەكوژرین لە هەر كوییەكدا بن و بە لەعنەت دەكرین و نابیت بۆ پاسەوانی دەرگاوانی و پاریزگاری لەخۆكردن بەكار بهینرین، دەبیت زانا و دانا و پیاوچاكانیان بكوژرین، بۆ ئەوەی خەلَك چەواشە نەكەن و حەرامە لەیەك مالَدا لەگەلَیاندا بخەون . (كۆی گشتی فتواكانی ابن تیمیە  جزا 9 ڵاپەرە 222) .

ئیمە لیرەدا زۆر لە داعش و بوكو حەرام و قاعیدە و  سەلەفیەكان و انصار بیت المقدس و انصار الشریعە و شباب المجاهدین و جبهە النصرە  سەرمان سورنامینیت  كە بە پیی فەتواكانی ابن تیمیە دەچن بەریوە و ئەو بە قدوەی خۆیان دەزانن، بەلَكو دەیانەویت فەتوایەك زیندو بكەنەوە كە لەكاتی خۆیدا نەفرەت لیكراو بووە و تەنانەت خودی ابن تیمیە لە سەریان تكفیر كراوە و نەفرەتی لیكراوە، نەك ئەمرۆ بەو هەموو گۆرانكاریانەی ئەم سەردەمەوە هەمان قەوان لیبدەنەوە . 

ئەوەی شایانی باسە، كە هیچ دانا و عالمیكی ئیسڵامی دانی بە ابن تیمیەدا نەناوە لەوانە، ابن خلدون لە كتیبی (المقدمە)  كەیدا ناوی سەرجەم زانایانی ئیسڵامی هیناوە كەچی ناوی ابن تیمیەی نەهیناوە و پشت گویی خستووە . 

لە زەمانی ابن تیمیەوە تاوەكو زەمانی محمد عبد الوهاب زانایان و  خەلَكیش ابن تیمیەی بە بدعەكار و ڵادەر وكافر لەقەلَەم داوە، ئەگەر محمد عبدالوهاب نەبوایە ابن تیمیە دەچووە پشتپەردەی لەبیرچونەوە،  كەچی لەپیناو دەسەڵاتی ئیسڵامی سیاسی و فەرمانرەوایەتی و حوكمداری بە زولَم و زۆری، كەلەپوری ابن تیمیە یان زیندو كردۆتەوە و، بەو هۆیەوە مەزهەبی حەنبەلیان زیندوكردۆتەوە و پشتی پی دەبەستن . هەر ابن تیمیە یە كە بە فەتوا و گفتوگۆ و قسەكانی بیری كوشتن و برین وخوین رشتن، بڵاو كردەوە و، ئەوەی ئەو سیفەتە درەندانەیەی لە گیاندایە پشتی پی دەبەستیت ئەگەر بی باوەریش بیت .

لەبەر ئەوەی خاوەن ئەم فەتوا و بیروبۆچونە درندانە و كوشت و برین و دەستدریژی و خوینمژین و سەربرین و سوتاندن و سەرجەم كارە نامرۆڤایەتیەكان لە ڵایەن كەسیكی عەقلَ نەخۆشی نەفسی دەركرابیت و باوەری پی بیت و، لەم كاتەشدا كە قورسایی ژیان و كیشە و گرفت و باری نالەباری خەلَك میشكی زۆریك لە موسلَمانان داگیر كردووە، ئەوەی نەخۆشی نەفسی هەبیت بەریژەیەكی زۆر بەرزە لە ناو موسلَماناندا مەزەندە دەكریت، بۆیە ئەم تاقمە درندەیە بە ئاسانی دەتوانن خەلَك رازیبكەن و هەلَخەلَەتینن و شوینكەوتوانی خۆیان زیاتر كەن . بۆیە پیویستە، جگە لە ڵایەنی عەسكەریەوە، لەڵایەنی كۆمەڵایەتی و نەفسیەوە وەزعەكە بخوینریتەوە و ریگەو شوینی زانستیانەی گونجاوی بۆ بدۆزریتەوە، كە ئەو دانا و زانا و پزیشكانە كە تەشخیسی نەخۆشیەكەی ابن تیمیەیەان كردوە لە دنای چارەسەر بۆ كۆمەلَگەی موسلَمانا بەشدار بن و لە بڵاو بونەوەی چارەسەری هەمیشەیی رۆلَیان هەبیت و، ئەوانیك كە  بە شیوەیەكی زانستی نەخۆشیی نەفسیی ابن تیمیەیان دیاری كردبیت، دەكریت بەئاسانی چارەسەری شوین كەوتوانیان پی بكریت، یان هەر هیچ نەبیت ریگە چارەى گونجاوی پیش پەیوەندی كردنی خەلَك بەوانەوە،  بە هەموو شێوەیەك بخریتە نیو كۆمەلَگەوە، بۆ زیاتر ریگریكردن لە تەشەنە كردنیان .