پەکەکە و پەیوەندیی لەگەڵ ئیران و سوریادا

پەیوەندیی دیبلۆماسی سیاسیی، هونەری گفتوگۆیە لە نێوان دوو هێزدا یان دوو وڵاتدا، بۆ بەردەوام بوونی پەیوەندی لەسەر بیناغەی رێزلێنان و دانپێدانانی بە بوونی یەکتری، دۆزینەوەی چارەسەر بۆ گرفتی، سیاسیی، ئابووریی، سەربازیی. رێکەوتن لە وەدەست هێنانی دەستکەوتە سیاسییەکاندا.

ئەو میللەتانەی کە توانیویانە سەربەخۆی خۆیان دابین بکەن، ببن بە خاوەن دەوڵەت، یاساو دەستوری گونجاو بۆ وڵاتەکەیان بەرهەم بهێنن، ئەو جۆرە میللەتانە پەیوەندیی دیبلۆماسییان لەگەڵ وڵاتاندا بە شێوەی دانانی باڵوێزخانە، ناردنی نوێنەری خۆیان بۆ وڵاتانی تر، کە لە جۆرێک بەفەرمی بوونی دەزگاییەکی سیاسیدا خۆی دەنوێنێت، کە تەمسیلی ئەو میللەتە یان ئەو وڵاتە دیاری کراوە دەکات،  دەبێت بە پردی پەرێنەوە لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا. هەموو پەیوەندیی و رێکەوتنێکی سیاسیی، ئابووریی، سەربازیی و هاوپەیمانییەتی کردن، بەدۆکۆیۆمینتی واژو کراودا ئەنجام دەدرێت، قاڵبێکی فەرمی وەردەگرێت.

لەو جۆرە پەیوندییانەدا، لایەنی پەیوەندیدارەکان پاراستنی رێز، سەربەخۆیی و بەرژەوەندییە نیشتمانی و نەتەوەیەکان، فەرامۆش ناکەن، دەیکەن بە هێلی سور و بە بیناغەیەک بۆ دارشتنی هێڵی گشتی  پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان. گومان لەوەدا نییە، کە سەرکردەی ئەو میللەتانە، بە بوونی پارتێکی سیاسیی پێشەرەو، خاوەن ئایدۆلۆژییەکی گونجاو، دەوەری سەرەكییان دەبێت لە جۆری بەرێوەبردنی پەیوەندییە دەرەکییەکاندا، ئاراستەکردنی، بە گوێرەی قۆناغەکان، گۆرانکاریە سیاسییە ئابوورییەکان و سەربازییەکاندا کە لەسەر ئاستی ناوخۆ و دنیا دێتە کایەوە.

لە ساڵی ١٩٧٩وە، گەشە کردنی ئابووریی چین و کۆنترۆڵکردنی بازاری جیهانی، زلهێزەکانی دنیای نیگەران کردوە، وەکو مەترسییەکی مەزن لەو گەشەکردنە ئابوورییە دەڕوانن. ئەویش دەرهاویشتەی ئەو دیدەیە، کە ئەو جۆرە گەشەکردنە بوژانەوەی زیاتری هێزی سەربازی چینی لێ چاوەڕوان دەکرێت، کە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی زیاتر بەهێز کردنی ئەو وڵاتە لە نێو کۆمەڵگایی نیو نەتەوەییدا، زیاتر بەهێز کردنی پێگەی لە شەری ساردی نێوان زلهێزەکاندا بە تایبەتی بەرامبەر بە ئەمریکادا.  گومان لەوەدا نییە ئەو پێشکەوتنەی چین، لەسەر دەستی سەرکردەی ئەو وڵاتە، بە گەشە پێدانی یاساو رێنماکانی  پەیوەندییە دەرەکیەکان بە گوێرەی قۆناغەکاندا هاتۆتە بەرهەم.

لەدوای شکەست هێنانی بلۆکی سۆشیالیزمی، بەهێز نەمانی ئایدۆلۆژیایی مارکسی، لینینی و ماوی بۆ گرێدانی چینییەکان پێکەوە، لاواز بوونی ئەو ئایدۆلۆژیاییە بەرامبەر بە ئایدۆلۆژیایی ناسیۆنالیزمی، هاتنە پێشەوەی قۆناغێکی تازە بە گٶڕانکارییەکی تازەوە، لەو دیدەوە سەرکردەکانی ئەو وڵاتە، ئایدۆلۆژیایی ناسیۆنالیزمیان پێ باشترین هەڵبژاردە بوو بۆ گەشە پێدانی زیاتری ئایندەی وڵاتەکەیان،  ئەو جۆرە بڕوایە لە دوای شەری جیهانی دووەم لە گەشە کردندا بووە لە چین، لە ساڵی  ١٩٤٩، وە رەنگدانەوەی هەبووە لە دووبارە دارشتنەوەو نەخشە کێشانی سیاسیەتەکانیان، یاساو رێنماکانیان بۆ پەیوەندییە دەرەکییەکان لەسەر بیناغەی ئایدۆلۆژیایی ناسیۆنالیزمی چینی تا وەکو ئیمرۆ.
ئەو میللەتانەی کە نەیان توانیوە سەربەخۆی خۆیان بسەنن، هێشتا لە قۆناغی رزگاری نیشتمانی دان، خاوەن شۆرش، بزوتنەوەیی سیاسیی و میللین، سروشتی پەیوەندیی دەرکیان جۆرێکی تایبەتە، کە هەڵقوڵاوی واقیعی جۆری بوونی قەوارەیەکی لاوازە لە هەموو روویەکەوە، لەسەر ئاستی ناوچەکانیان و دنیادا.  ئەو جۆرە پەیوەندییە دەرەکییە، نافەرمییەو هەموو کاتێک لە حاڵەتێکی ناجێگرو مەترسی دایە، کە بە ئاسانی فەرامۆش و پشتگوێ بخرێت.
وڵاتانی خاوەن بەرژەوەندیی، زۆر بە کەمی ئاور لەو جۆرە قەوارە سیاسیی و میللەتانە دەدەنەوە، خواستی ئەوەیان نابێت خۆیان ببەستنەوە بە پەیوەندییەک لەگەڵ نەتەوەییەکدا کە لە نێو کۆمەڵگای نیو نەتەوەیدا بە فەرمی نەناسراوە، تۆشی کێشەیان دەکات لەگەڵ ئەو وڵاتانەی کە ئەو جۆرە نەتەوانە گرفتیان لەگەڵیاندا هەییە، تەنیا ئەو کاتانە ئاورلە پەیوەندییەکی بەو جۆرە دەدەنەوە، کە بەرژەوەندیەکانیان خوازیار بێت، بە شێوەیەکی کاتی و سەرپێی مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن، هەوڵدەدەن کەی ویستیان بەکاری بهێنن، بەهیچ شێوەیەکیش ئەو جۆرە پەیوەندیانە قاڵبی فەرمی وەرناگرێت، بەدۆکیۆمێنت، پرۆتۆکۆلێ واژو کراوەوە ناناساندرێت، هیج هێزێکی یاسایی و دەستوری نابێت بۆ وابەستە بوون پێیەوە، تەنیا پەیوەندییەکی کاتی سەرپێی دەبێت، روویەکی خۆش لەسەر خوانێکی چەوردا.
بەدرێژایی مێژوو، میللەتی کورد یەکێکە لەو نەتەوانەی کە ئەو جۆرە پەیوەندییەی لەگەڵدا پەیرەوە کراوە، زۆربەی سەرکردە کوردەکان و پارتە کوردییەکانی پێهەڵخەڵەتێندراوە، بۆتە مایەی کوژانەوەو ئاشتبەتڵی شۆرشەکانی کورد.
 لە نیوەی سەدی رابردوودا، نێجیریا موستەعمەرەی فرەنسا بوو، ناسر سەڕۆکی ئەوکاتی میسر، بەوە تاوانبار دەکرا کە دەستی هەبێت لە هاندانی نێجیریە یاخی بووەکان دژ بە فرەنسا. ئەو کات هێزی سەربازی ئینگلیز، هێشتا بوونی هەبوو لە مینای سویس، بە گوێرەی رێکەوتنی سالێ ١٩٣٦کە واژو کرابوو لە نێوان مەلێکی میسر و بریتانیادا، لەو رێکەوتنەدا بەریتانیا هەقی هەبووە کە بۆ ماوەی بیست ساڵ هێزی سەربازی لەو مینایە بهێڵێتەوە بە مەبەستی پاراستنی ئەو ناوچەیە.
ناسر، لە پەنجاکانی سەدەی رابردوودا داوای کرد لە بریتانیا کە هێزەکانیان لەو ناوچەیەدا بکێشنەوە، بەو مەبەستە هێزی سوپای میسری جوڵە پێکرد بوو بۆ ئەو ناوچەیەو سنوری ئیسرائیل، کە ئەمە هۆکاری دروست بوونی نیگەرانی بوو بۆ ئەو وڵاتە.
ئیسرائیل کاتێک هەستی بە مەترسی کرد بۆ سەر وڵاتەکەی، ئیتر بڕیاریدا بچێتە جەنگەوە لەگەڵ میسر، پێیوابوو کە بەریتانیاو فرەنسا لە ساتە یەکەمەکانی ئەو بڕیارەدا لەگەڵیدا دەبن، بە پێچەوانەوە بریتانیاو فرەنسا درەنگ هەڵوێستی خۆیان ساغکردەوەو بەرامبەر بەشداری بوونیان. ئەمریکا کەوتە چاو سورکردنەوە لە فرەنسا و بریتانیا، کە بوو بە هۆکاری خۆکێشانەوەی بریتانایا، فرەنساو ئیسرائیل. لەو جەنگەدا. میسر بە پاڵپشتی رووسیا سەرکەوتنی بەدەست هێنا.
ئەم روداوە هۆکارێکی گرنگ بوو لە گۆڕێنی هاوسەنگی هێز لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا، کە کاردانەوەی هەبوو لەسەر پەیوەندیی و هاوپەیمانە سیاسیکاندا لە سەر هەردوو ئاستی دونیا و ناوچەکەدا. لەدەر ئەنجامدا سەرکەوتنی ناسر، بوو بە هۆکاریکی گرنگ، بۆ لە دایک بوونی سێ فاکتەری گرنگ، یەکەم، پتەو بوونی رۆحی نەتەوەی عەرەب، کۆبنەوەی هەندێک لە وڵاتانی عەرەبی لە یەک بەرەدا لە ژێر سەرکردداییەتی ناسردا. دووەم، لە زیادبوون نفوزی رووسیا لە ناوچەکەدا. سێیەم لە گۆشەگیر بوونی ئیسرائیل و گوینەگرتنی ئەمریکا بۆ داواکانی.
ئیسرائیل، بۆ دەرچوونی لەو گۆشەگیرییە، کەوتە بیرکردنەوە لە بەستنی رێکەوتنی سەر پێی و کاتی، لەگەڵ کەمە نەتەوەیەکاندا کە لە کێشەدا بوون لەگەڵ ئەو وڵاتە عەرەبیانە، کورد یەکێک بوو لەو کەمە نەتەوانەی ئیسرائیل لە نیوەی یەکەمی شەستەکانی سەدەی رابردوودا کەوتە موجامەلە کردنی، دوایش کە کاری پێنەما پشتی تێکرد.
کورد، لەسەر تاوڵەی گفتوگۆدا، هیچ هێزێکی سەربازیی، ئابووریی نییە تا بتوانێت مەرجەکانی خۆی لە رێکەوتنەکاندا بسەپێنێت، تەنیا شتێک ئەو جۆرە هێزانە دەتوانن گەشەی پێبدەن، هێزی جەماوەرییە، کە تا چ ئاستێک توانیویانە جۆش و خرۆشێک لە نێو میللەتەکەدا پەیدا بکەن، کەی ویستیان هەموویان بێنە سەر شەقام، کەی ویستیان وەکو هێزی چەکداری ئاسایش و ئابووریی ناوچەکە بخەنە مەترسیوە، ئەو کارە مەحاڵ نییە، دەکرێت رووبدات ئەگەر میللەتەکە خاوەن سەرکرداییەتیەکی خۆراگر، پارتێکی پێشەرەوی هەڵگری ئایدۆلۆژییەکی گونجاو بێت بەگوێرەی قۆناغەکە.
لە مێژووی کورددا، ئەزمونێکی سەرکەتوو ناکەوێتە بەرچاو کە سەرکردەکانی کورد توانیبێتیان تیایدا سەرکەوتوو ببن لە پیادە کردنی سیاسەتی دەرەکییدا، ئەمە هۆکارێکی ئێجگار گرنگە کە میللەتی کورد بە گشتی بە تایبەتی لە باشووری وڵاتدا، تێروانینێکی پڕ هەستیاری هەییە بەرامبەر بە بەستنی پەیوەندیی  پارتە کوردییەکان لەگەڵ دەوڵەتانی ئیقلیم و زلهێزەکاندا.

مێژوو سەلماندویەتی، کە لە سەرەتایی شەستەکانی سەدەی رابردوودا لە باشووری وڵاتدا، دەوڵەتانی ئیقلیم تورکیا، ئێران، عیراق، زلهێزەکانی وەکو ئەمریکا و روسیا، بە ئارەزووی خۆیان سەرکەوتوو بوونە لە بەکارهێنانی سەرکردەی پارتەکانی باشوور، بەو جۆرەی کە دەیان هەوێت و بەوجۆرەی کە بەرژەوەندییان خوازیارە. کەی ویستویانە سەرکردەکانییان هێناوەتەوە مەیدانی سیاسیی کوردستان، کەی ویستویانە رێگەی چوونە دەرەوەیان بۆیان ئاسان کردوە، بە مەرجی شکەست هێنان بە بزوتنەوەکە، وازهێنانیان لە سیاسەت تاوەکو دووبارە رێگە پێدانانەوەیان بۆ دەست پێکردن. ئەمە فاکتەرێکی ئێجگار گرنگە، ئەگەر سەرنج بدرێت، تێبینی دەکرێت کە هیچ یەک لە سەرکردەکانی پارتەکانی باشوری وڵات، کە تا ئیمڕۆ باڵادەستن لە کوردستاندا، کەساییەتی یەکەمی ناو پارتەکان، نە لە زینددانی درێژ خایەن خراون، نە لەسێدارە دراون! نە تیرۆر کراون! نە لە شەردا کوژراون! هەر کاتێک دۆخەکە لەبار نەبووبێت ئەوا ئەوان بە ئیسراحەتی خۆیان گەیاندراونەتە جێگەی ئەمین. 

لە شەستەکانی سەدەی رابردوودا، لەسەرەتای سەرهەڵدانی ناکۆکییکانی نێوان جەلالی و مەلاییدا، حکومەتی عیراقی ئەو کات، هەوڵیدا خۆی بخزێنێتە نێوانیان، ئەولایەنە هەڵبژێرێت بۆ پەیوەندیی لەو قۆناغە دیاریکراوەدا بەکاریبهێنێت، بتوانێت دەستەڵاتی بەسەردا بشکێت، چاوەروانی ئەوەی لێ بکرێت کە ببێت بە جاشی و ملکەچی بریارەکانی بێت. کاتێک کە ناکۆکییەکان گەیشتە لوتکە، جەلالییەکان خزانە نێو حکومەتی عیراق لە ساڵی ١٩٦٦دا، بێگومان ئەو پەیوندییە هەر بە کتوپڕی نەبووە، کە ئەوان کەی لێیان قەوما روو لە نێو حکومەت بکەن، گومان لەوەدا نییە کە ئەو جۆرە هەنگاوە، ئەو جۆرە پەیوەندییە پێشوەخت زەمینە سازی بۆکراوە ژێر بە ژێر لەلایەن باڵی جەلالییەوە، خاترجەم بوونە لەوەی ئەگەر بچنەوە نێو حکومەت ژیانیان پارێزراو دەبێت، دەبن بە خاوەن بنکەو لە کۆشکو تەلاردا گوزەران دەکەن وپاسەوان و چەکداریان لەدەور دەمێنێت.

لە دوای ١١ی ئازاری ساڵی ١٩٧٠دا، کە حکومەتی عیراق لە باڵی مەلایی نزیک بووەوە ، ئەوجارە رێگەی بە تاڵەبانیدا بە رێگەی رەسمی و پاسپۆرتی عیراقی بچێتە دەرەوە. لە دوای رێکەوتنی جەزائیری نێوان عیراق و ئێران لە ساڵی ١٩٧٥دا، ئەو جارە ئێران رێگەی دا بە مەلا مستەفا، کورەکانی و خێزانەکانیان، بەرێگەی رەسمی لە تارانەوە بە سواری فرۆکە بەرەو ئەمریکا بکەونە رێگا.

 لە نێوان هەشت  ساڵدا، واتە لە نێوان  ساڵی ١٩٦٦-١٩٧٤دا، حکومەتی بەعس و ئێران، توانیان زەربەیەکی گەورە لە شۆرشی کورد بدەن، نەک تەنیا بە ئاشبەتاڵ کردنی شۆرشەکە، بەڵکو بە سوک و ڕسواکردنی سەرکرداییەتی باڵی جەلالی و مەلایی لە نێو خەڵکدا، تۆمارکردنی خاڵێکی رەش لە مێژوی ژیانیاندا، نەمانی متمانە و بێ هێوایی بوونی میللەتێک بە هەردوو سەرکرددایەتی و بزوتنەوەی کوردداییەتی.

لە ساڵی ١٩٧٩دا، دوای قوڵبونەوەی گرفتەکانی نێوان بەغداد و تاران، لەسەر داوای ئێران و ئەمریکا، مەلا مستەفا لەگەڵ کوردکانی بڕیار بوو بگەرێتەوە بۆ کوردستان بەڵام بە ئەجەلی خۆی کۆچی دوای کرد. لە ساڵی ١٩٨٧یش ئیدریس بارزانیش بەهۆی سەکتەی دڵ کۆچی دوایی کرد.

دوای راوەستانی شەری عیراق و ئێران لە ئۆکتۆبەری ١٩٨٨دا، حکومەتی عیراق دەستی کرد بە هێرشی سەربازی بۆ سەر هەموو پێشمەرگەو سەرکردداییەتی یەکێتی، بە شێوەیەکی پراکتێک ئەو شۆرشەش ئاشبەتاڵی پێکرابوو، لە سەرەتایی ساڵی ١٩٨٨دا، تاڵەبانی دووبارە لە رێگەی ئێرانەوە چوو بۆ بریتانیا، هەموو سەرکردەکانی تری یەکێتی لە گەرەکی بلواری شاری سەقز لە کۆشک و باڵەخانەکاندا نیشتەجێ بوون، بە لانکرۆزەری ئیتیلاعات هاتو چۆیان دەکرد و پارەکی باشیان بۆ سەرف دەکرا لە لایەن ئێرانەوە، ئینجا دوای ئەوەی کە بۆنی ڕاپەرینی جەماوەریی کرا، هەندێکیان هاتنەوە قاسمەڕەش، بەڵام تاڵەبانی  نەگەڕایەوە تاوەکو بارو دۆخ ئامادەکرابوو، هیج مەترسیەک لەسەر ژیانی خۆی و خێزانی نەمابوو، دوبارە لەسەر داوای ئێران و زلهێزەکان هاتەوە بۆ باشوری کوردستان لە رێگەی تارانەوە.

سەرکرداییەتی پارتی دیموکرات و بنەماڵەی بارزانی، لە کەرەچو رەزایێ نیشتەجێ بوون، هات و چۆیان بوو لە نێوان تاران و واشنتۆندا، خاوەن پارەی زۆر، لە کۆشک و باڵاخانەکانی شارەکانی ئێران لێی دانیشتبوون، دوای ڕاپەرین ئەوانیش گەڕانەوە بۆ باشوور.

سەرکردەکانی باشوری وڵات، لە بەرێوەبردنی پەیوەندیی دەرەکیدا لەگەڵ تورکیا، ئێران و بەغدادا زۆر سوک و پوچ بوونە، هێچ کاتێک بۆ داواکاری ئەوان پەیرەوەی هیچ قیەمێکی خورەوشتی سیاسییان نەکردوە، هەر کاتێک وا خوازیار بووبێت بە پێش سوپای دوژمن کەوتون و هەڵیان کوتاوەتە سەر هێزە کوردییەکانی پارچەکانی تری کوردستان وەکو، قەتل و عامی کورد لە شاری شنۆ لە لایەن پارتی لە ساڵی ١٩٧٩دا، بە پێش کەوتنی سوپای پاسداران لە لایەن یەکێتی بۆ سەر پارتی دیموکراتی کوردستانی ئێران لە ساڵی ١٩٩٦دا، شەر دژ بە پەکەکە لەلایەن پارتی و یەکێتیەوە بە هاوکاری هێزی سەربازی تورکیا لە ١٩٩٤دا، دوایش بە پێشکەوتنی سوپای عیراقی لە ٣١ی ئابدا بۆ داگیرکردنی شاری هەولێر لە ساڵی ١٩٩٦دا لەلایەن بنەماڵەی بارزانی، سەرەڕای ئەوانەش هەموو دەنگوبۆی ئەوەی کە یەک دوویەک لە سەرکردەکانی باشور هەڵوێستیان کەوتە ژێر پرسیارەوە لە تێڕۆڕ کردنی قاسملۆدا لە شاری ڤیەنا لە لایەن ئێرانەوە.  

ئەزمونی رۆژهەڵات، مۆدێلێکی تری لە پەیوەندیی دەرەکیدا لە مێژوویی کوردا تۆمارکردوە، زۆر جیاواتر لەگەڵ ئەوەی لە بآشووردا پەیرەوە کراوە. لەسەرەتایی هەشتاکانی سەدەی رابردوودا لە رۆژهەڵات،  دووپارتی سەرەکی کوردی هەبوون، کە کۆمەڵەی زەحمەتکێشان و حزبی دیموکراتی ئیران بوون. ئەو دوو پارتە توانیبویان سوودمەند ببن لە بوونی ناکۆکی نێوان ئیران و عیراقدا، بنکەیان لە شارەکانی باشوور هەبوو، یارمەتی ماڵیان لە رژێمی سەدام وەردەگرت، بەڵام بۆ یەک رۆژیش نەبوون بە سیخوری حزبی بەعس، بۆیەک جاریش بەپێش هیچ سوپایەک نەکەوتون بۆ هەڵکوتانە سەر هێزەکانی تری کوردی وەکو پارتی و یەکێتی، هیچ یەکەکیان دەستی سور نییە بەخوێنی هیچ سەرکردەیەکی کورد، یان هەڵوێستیان کەوتبێتە ژێر پرسیارەوە لە تیرۆر کردنی هیج سەرکردەیەکی کورد، دەتوانرێت بگوترێت کە ئەوان بۆ ئیدارەدانی ئەو پەیوەندییەیان لەگەڵ رژێمی بەعس، لە خورەوشتی سیاسیی خۆش نەبوون، پیییان لە هەموو بەها بەرزەکاندا نەنا بۆ رازی کردنی سەدام.  ئەمە ئەوە دەسەلمێنێت کە پارت و سەرکردە کوردەکان دەیانتوانی پارێزگاری لە خوڕەوشتی سیاسیی بکەن بەرامبەر بە یەکتر لە پیادەکردنی پەیوەندییە دەرەکیەکاندا ئەگەر خۆیان ئارەزوویان هەبا.

پێناسە کردنی ئەزمونی باشوری وڵات بەبوونی هەێکەلێکی سیاسی کوردی، بەوەی چارەسەرێکی بنەڕەتی بێت بۆ دۆزی ڕەوای میللەتەکەمان، گەیشتن بێت بە سەربەخۆیی، یان ئەزمونێکە بەرەو ئاراستەی رزگار بوون دەبات، هەڵەیەکی ئیجگار مەزنە. کورتکردنەوەی رێگای ماندوو بوون، خۆدزینەوە لە بەردەوامیددان بە خەباتێکی پر لە جۆش، وەدەست هێنانی دەستەکەوتی ماددی بۆ هەندێک پارت و سەرکردەیی کوردیی، مانای ئازاد بوونی میللەتێک ناگەیەنێت. رزگاربوون و سەربەخۆی بوون بە نیوەناچلی نابێت، سەربەخۆی لە نێوان هەبوون و نەبووندا نییە، بەڵکو یان هەییە یان نییە.

مانەوەی دۆزی رەوای کورد، بەبێ چارەسەر، بوونی زەمینەی چەوسسانددنەوە و ژێر دەستی، بە شێوەیەکی سروشتی کاردانەوەی هەبووە لەمانەوەی ڕۆحی بەرەنگاری بوونەوە بە زیندویەتی لە نێو میللەتەکەدا، لە دەرئەنجامی واقیعێکی وادا، سەرهەڵدان و گەشەکردنی بزوتنەوەی رزگاری میللەتەکەمان، کاردانەوەییەکی چاوەڕوانکراو بووە. هەر سەرکردەیەک، پارتێک یان بزوتنەوەیەک خۆی لەو ڕاستیە بدزێتەوە، ئەوا وردە وردە لەگەڵ کاتدا دەکەوێتە کەنارەوە و نامۆ دەبێت، مەیدانەکە چۆڵ دەکات بۆ سەر هەڵدان و گەشەکردنی هێزی تر کە لەسەر بیناغەی بونی ئەو ڕاستیە خەباتی خۆی، هێزو توانای میللەتەکە ئاراستە دەکات.

پارتی کرێکارانی کوردستان، وەکو پارتێک و هێزیکی کوردی لەسەر ئەساسی ئەو زەمینەو واقیعەی کوردستاندا، توانیوەیەتی سەرکەوتوو بێت لە ئاراستەکردنی میللەتەکەمان، بە رەنج و بازووی خۆی پێگەیەکی پتەوی جەماوەری پەیدا بکات لە وڵاتدا، بە تایبەتی لە رۆژئاواو و باکوردا کە گەورەترین سەرچاوەی مرۆی کورد لە خۆ دەگرن، ئەو هێزە سیاسییە توانیویەتی لە دەرگای زۆربەی هەرە زۆری خێزانەکانی کوردی رۆژئاواو باکور بداو بچێتە ژووری، هەریەکە لە ئەندامانی ئەو خێزانانە وا پەروەردە بکات کە خۆیان بە خاوەنی ئەو بزوتنەوەیە بزانن، هەر تاکە و بە پێی بەهرەی خۆی، توانای فیکریی، پێگەی کۆمەڵاییەتی، ئاستی ئابووریی، هەموو تەمەنێکی جیاجیادا دەوری خۆی ببینێت بەشدار بێت لە بزوتنەوەکەدا.

پەکەکە، توانیویەتی ئەو درزو کەلێنە سیاسییەی کە لە باشوور و رۆهەڵاتی وڵاتدا بوونی هەییە، کاردانەوەی سلبی هەییە لەسەر بزوتنەوەی رزگاری کورددا، تا ئاستێک پڕ بکاتەوە. سەرەڕای ئەوەش سەرکەوتوو بووە لە کۆکردنەوەی دەنگی کورد لە هەندەرانیشدا، تا ئەو ساتە دەتوانرێت بگوترێت کە تاکە هێزێکی سیاسیی کوردییە، کە وەکو ئەسێترەیەکی پرشنگدار لە ئاسمانی تاریکی کورددا دەدرەوشێتەوە، لەقۆناغی لوتەکەی خەباتییەتی. بوونی هێزێکی لەو جۆرە، بێگومان بوونی خۆی و کاردانەوەی خۆی فەرز دەکات، راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ کاردانەوەی دەبێت لەسەر بەرژەوەندی زلهێزەکان، دەوڵەتانی ئیقلیم بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی کە کوردستانیان بەسەردا دابەش کراوە.

هەر پارتێکی سیاسیی ئەگەر توانیبێتی ببێت بە پارتی پێشەرەو و بە دەنگی میللەت، دروشم و بەرژەوەندیی پارتەکەی جووت کردبێت لەگەڵ دەستەکەوتە نیشتمانیی و نەتەوەیەکاندا، ئاراستەکردنی بزوتنەوەکەی بەرەو هەڵدێر نەبات، ئەوا ئەو پارتە دەبێت جێگەی متمانە بێت لەوەی کە بەرژەوەندیی پارتەکەی و میللەتەکە بە یەکترەوە بەستراون، سەرکەوتنی هەر لایەکیان دەبێت بە تەواوکەری سەرکەوتنی ئەوی تریان. لەو دیدەوە ئەگەر پەکەکە بتوانێت ئیدارەی پەیوەندیی دەرەکیی دیبلۆماسیی خۆی بە شێوەیەک ئاراستە بکات، کە بەرژەوەندیی پارتەکەی تیادا بێت، دەبێتە هۆی زیاتر گەشەکردن، بەهێز بوونی پارتەکەی، کە ئیمرۆ لە مەیدانی سیاسیی بزوتنەوەیی کورددایەتیدا دەتوانرێت بگوترێت کە بووە بە پارتی پێشڕەو، ئەوا بێگومان ئەو بەرژەوەندییە لە بەرژەوەندیی گشتی میللەتەکەمان و بزوتنەوەی رزگاریدا دەبێت.

دیمەشق، تاران، ئەنقەرە، بەغداد تا دەگات بە روسیا، ئەمریکاو هاوپەیمانانی، ئەگەر بە ناچاریش بێت، هەر دەبێت ملکەچی ئەوە ببن کە پەیوەندیی لەگەڵ ئەو هێزەدا دروست بکەن و بیخەنە حیساباتی خۆیان، جێگەیان بکەنەوە لە ئەجێندایی خۆیان. هەروها پەکەکەش بەهەمان شێوە وەکو هێزێکی سیاسیی کارێگەر لە ناوچەکەدا، پێویستی بەوە هەییە کە بەرژەوەندیی دیبلۆماسی خۆی رابگرێت لەگەڵ هەموویاندا، ئیدارەی بەرژەوەندییەکانی خۆی بدات، بکەوێتە گفتوگۆ لە گەڵ ئەو لایەن و وڵاتانەدا، هەوڵبدات سودمەند ببێت لە ناتەبایی و ناکۆکی نێوانیاندا.

لە سەرەتایی سەرهەڵدانی پارتی کرێکارانی کوردستان، پێش رفاندنی سەرۆکەکەیان لە لایەن تورکیاوە، ئەو پارتە بنەکەکانیان لە شارەکانی سوریادا بە تایبەتی لە دیمەشق هەبوو، کە ئەمە بە دۆکیومێنت لە کەناڵەکانی تلیفزیۆنی بڵاوکرایەوە، نادیارە تا چ ئاستێک بەڵام گومان لەوەدا نییە کە یارمەتی ماڵی و سەربازییان وەرگرتوە.  گرنگی ئەو پەیوەندییە لەوەدایە کە پەکەکە بۆ یەکەم جار لە مێژووی کوردا، توانی سوودمەند ببێت لەو پەیوەندییە و بەکاری بهێنێت بەبێ ئەوەی خۆی بفرۆشێت.

پارتی کرێکارانی کوردستان، تاوەکو ئێستا هیچ بەڵگەیەکی لەسەر ئاشکرا نەبووە کە بووبێت بە جاشی سوریا، یان دەستی هەبووبێت لە تیرۆر کردنی هیج سەرکردەییەکی کورد، یان بە پێش سوپای سوریا کەوتبێت بۆ قەتل وعام کردنی کوردانی رۆژئاوا، بەڵکو بە پێچەوانەوە، توانی دەستی بگات بەو بەشەی کوردستانیش، بە سەدان شانەی خەوتوی تێدا دروست بکات، کە دوای لە کاتی پێویست بەکاریان بهێنێت، بۆ سەلماندنی ئەو راستییە، لە هێرشەکانی داعشدا بۆ سەر کوردستان، یەپەگە وەکو هێزێکی کارێگەری حازر بەدەست هاتە مەیدانەکە، ئەو هێزە هەر ئاوا لە نێوان شەو رۆژێکدا دروست نەبووە، بەڵکو بەرهەمی ماندوو بوون و کارکردنی چەند ساڵەی پەکەکە بوو، کە لە نێو دڵی سوریادا هێزێکی لەو جۆرەی ئامادە کرد بوو، کەوتە پارێزگاری کردن لە کوردانی رۆژئاواو،. کاتێک کە تورکیا هەوڵی رفانددنی سەڕۆکەکەیانی دا، دیمەشەق باوەشی بۆ نەکردەوە یان نەیتوانی چۆکی پێدابدات، شۆرشەکە ئاشبەتاڵ پێ بکات لە بەرابەری ئازادی شەخسی بۆ ئاپۆ. بەرەنگاری کردن لە شاری کۆبانی، شەنگاڵ شاهیدی ئەو هەڵوێستە و ئەو راستیەن. لەدەرئەنجامدا دەردەکەوێت کە پەکەکە توانی سەرکەوتن بەدەست بهێنێت لە ئیدارەدانی ئەو پەیوەندییە وسود وەرگرتن لە ناکۆکی نێوان دیمەشق و ئەنقەرەدا بەبێ ئەوەی لە ستراتیژیەتی نیشتمانی و نەتەوەیی لابدات.

بەهۆی بوونی ناکۆکی لە نێوان تورکیاو ئێراندا، زەمینەیەکی لەبار هەییە کە هەر دوو وڵات هەوڵبدەن پەیوەندی سەرپێێ و کاتی لەگەڵ هێزە کوردییەکاندا ببەستن. ئێران دوور نییە کە پەیوەندیی هەبێت لەگەڵ پەکەکەدا، کە ئەو پەیوەندییە مەترسیدار نییە بۆ میللەتی کورد، چونکە لەهەمان فۆرمی پەیوەندی پەکەکەیە لەگەڵ دیمەشقدا. پەکەکە سودمەند دەبێت بۆ بەکارهێنانی رێگای تاران بۆ دەرەوەی وڵات، لەناو دڵی ئێراندا هێزێکی هاوشێوەی یەپەگە لەسەر دەستی پەکەکە لە دایک بووە کە ئەویش پژاکە، زۆرێک لە شەرەڤانی رۆژهەڵاتی بەشدار بوون لە شەرەکانی مەخمور، کەرکوک، شەنگاڵ و کۆبانی. پەکەکە بۆ یەک رۆژیش بە پێش ئەرتەشی ئێرانی نەکەوتوە بۆ هەڵکوتانە سەر پارتەکانی کە لەبەرەی ئۆپۆزسیۆندان دژ بە ئێران، هەڵینەکوتاوەتە سەر کوردانی رۆژهەڵات بە پشتیوانی سوپای پاسداران، پەکەکە هەڵوێستی نەکەوتۆتە ژێر پرسیارەوە لە تێرۆر کردنی هیچ یەک لە سەرکردەکانی کورد.

ئەمریکا، پێی خۆشە کە هەر هێزێکی سیاسیی کوردی راستەوخۆ پەیوەندیی بەخۆیەوە هەبێت، نەک لەرێگای لایەنی دووەمەوە، بەڵام تێگەیشتن لەوەی کە، ئەمریکا دژ بە ئێرانە، هاورێیی تورکیایە، ئەمە راست نییە. ئەمریکا توانیویەتی هاوسەنگی پەیوەندیی خۆی لەگەڵ هەردووکیان رابگرێت، بەیەک ئەندازەش ئارەزووەکانیان بهێنێتە دی.  
ئێران و تورکیا، بە یەک ئەندازە نزیکن لە ئەمریکاوە، بەڵام لە دوو فۆرم و قاوغی جیاوازدا. یەکەم، ئەمریکا بە یەک ئەندازە چاوپۆشی کردوە لە دۆزی ڕەوای کورد لە هەر دوو وڵاتدا. دووەم، ئەمریکا چاوی خۆی نوقاند بەرامبەر بەگەشە کردنی داعش لە کوردستاندا بە پاڵپشتی تورکیا. سێیەم، بەهەمان ئەندازە ئەمریکا چاوی خۆی خەواندوە بەرامبەر بە گەشە کردنی چەکی ئەتۆمی لە ئێراندا.  چوارەم، ئەمریکا بە یەک ئەندازە رێگەی خۆشکردوە بۆ ئەنقەرەو تاران لە دەست تێوەردان لە کاروبارو، کێشەی ناوەخۆی عیرااقادا. پێنجەم، ئەمریکا رێگەی خۆش کردوە کە سەرکردەکانی باشور بەیەک ئەندازەو سەنگ لە هەریەک لە ئەنقەرەو ئێران نزیک ببنەوە. شەشەم، هەردووکیان رێگەیان پێدراوە کە بەیەک ئەندازە سودمەند ببن لە ئابووری هەرێم. حەوتەم، هەردووکیان کەی ویستیان سنور دەبەزێنن دەکەونە تۆپباران، یان هێزی سەربازی خۆیان دەهێنە باشور.

هەر هێزێکی کوردی، ناتوانیت لە ناوچەکەدا، هەموو پەیوەندییەک بپچرێنێت لەگەڵ دوڵەتانی ئیقلیم و زلهێزەکاندا، دەبێت توانای ئیدارەدانی ئەو پەیوەندییانەی هەبێت، بەڵام پەیوەندیی دیبلۆماسی، ئەو کات دەچێتە  چوارچێوەی دیبلۆماسییەت، کە هەر هێزێکی سیاسیی بەشدار بوو، توانای ئەوەی هەبێت پارێزگاری لە سەربەخۆیی خۆی بکات، بەرنامە و تاکتیکەکانی لە خزمەت ستراتیژییەتی ئامانجە نیشتمانی و نەتەوەیەکاندا دابرێژێت، لە توانایدا هەبێت دەستەکەوت، خواستی سیاسیی بەدەست بهێنێت، هەر پەیوەندییەکی دیبلۆماسی لەو چوارچێوەیدا دەرچوو، ئەوا دەچێتە قاڵبی ملکەچی و جاشایەتی، کە لە ئەنجامدا دۆزەکە و بزوتنەوەکە بەرەو هەڵدێر دەبات. 

آیوب بارزانی، الحرکة التحرریە الکوردیە و صراع القوی لاقلیمیة والدولیة ، ١٩٥٨-١٩٧٥.

Economist. 2001. 'A Chinese Puzzle', 21 April, p. 23.

Fang, Ning, Wang Xiaodong and Songqiang, Quanqiu hua xia de zhongguo zhilu (China's

road under the shadow of globalisation). Beijing; Zhongguo shehui kexue chuban.she