[چیرۆكی كورت چییە؟]

Thursday, 04/02/2016, 19:36

10161 بینراوە


نووسینی / ئەلێكس كیجان
وەرگێڕانی بۆعەرەبی/ د. محەمەد عوبەیدالله
ئامادەكردنی / ڕێبازمحەمە جەزا
لەم نووسینەدا دوپرسم : چیرۆكی كورت چییە؟ وەڵامی سەرەتاییم ئەوەیە ، چیرۆكێكە دەكرێت لەیەك دانیشتندا بخوێندرێتەوە و رۆشنگەرانە بێت بۆخوێنەر، كتوپرَو ئاڵتوونی بێت وەكو تیشكی خۆر ، ناوەڕاستی هەوری چڕ بدڕێنێت . ئەمەش دەمانگەیەنێتە ئەوەی (چیرۆكی كورت ) ی ڕاستەقینە – بەڕای من – زۆرتر لە قەسیدەوە نزیكتربيَت تاكو لەرۆمان. ئەوەی دادپەروەرانەیە لەم گوتەیەدا ، بەشێكی زۆر لە قوتابیەكانم بەم (قسەیەم) بڕواناكەن و هەندێكیان بەشێوەی جیاواز دەپرسن : ( گەشتێكی درێژە – ( Long Ramblings > ؟ یان جۆرێكن لە نۆڤێلا ؟ ئایا بەدڵنیاییەوە ئەوە شیعر نیە؟! شیعرو ئاراستە شیعریەكانی لەپاڵ ئەوەدا كە بانگهێشتمان دەكات بۆگفتوگۆی مەوداكانی وشە ،  كەی چیرۆكی كورت درێژدەبێتەوە یان هەر بە (كورتی )دەمێنێتەوە؟ ئایا خاڵێكی دیاریكراو هەیە چیرۆكی كورت (نۆڤێلا- Novella) ببێتە (رۆمان – Novel) ؟! ئایا (پیرەمێرد و زەریا) ی هێمنگوای كورتتردەبێتەوە يان بەراِساتی رۆمانە ؟!
بۆدەستپێكردن بە وەڵامدانەوە ، لێمگەڕێن سنورێك دابنێم بۆ ژمارەی وشەكان ، لێم گەڕێن بائێستا ڕێكبكەوین لەسەر مامەڵە كردنمان لەگەڵ چیرۆكی كورتدا لەبەرزترین  ئاستیدا دەبێت (10,000) وشەبێت . بێگومان دەكرێت كەسێكی تر خۆی بخاتە ناوبابەتەكەوە و بەشێوەیەكی  ئاهەنگساز یانە – بەڵام رۆمان پێكدێت لە (9,999)وشە . من هەوڵنادەم ئەوە دیاری بكەم ، لەبەرئەوە لێمگەڕێن هەندێك لە پێناسەكانتان بۆكورت بكەمەوە لەبارەی (چیرۆكی كورت) ، پێناسەی پوخت وچڕ وپڕ: چیرۆكێكە دەكرێت لەماوەی یەك كاتژمێردا بخوێندرێتەوە ، بەڵام جێگیربێت لە یادەوەریدا / مەودای تەمەن . ئەوەی تاكوئێستاش بە فعلی لە بواری چیرۆكی كورتدا دەدرەوشێتەوە نووسینەكانی (ناثان ئەنجلاندەر – Nathan Englander) لەوانە : (پیاوی بیست و حەوتەم ) یەكێكە لەو چیرۆكانەی لە یادەوەریدا دەمێنێتەوە بەدرێژایی تەمەن ، چیرۆكێكە هیوادەخوازین بیخوێنینەوە  و دواتریش هەوڵی خوێندنەوەی تری دەدەین بۆجارێكی ترو شەیدامان دەكات و وادەكات بەشێوەیەكی نامۆ حەزبكەن نووسەری بوینایە .
 لێرەدا پێناسەی تر هەن : یەكێك لە نووسەرەكان دەڵێت : (كەمتر لە 5,000 وشە رۆمان نییە) رۆمان و شەقڵەكانی لەگەڵ هەیكەلی چیرۆكی كورتدا ناگونجێن ، بەَڵكو هاوشێوە دەكرێن لە دیواربەند كردن و چێوەی وێنەی پچوكدا . سەرەتا پێویستمان بە ووردەكاری و ڕوونكردنەوەی ڕووخسارێكی پچووكە لە سروشتی مرۆییدا ، بەزۆریی كەسێتى لە هەندێك ڕووداوو ئەزموون تێپَەڕناكات كەدەبێت بیگۆڕێت و لەبەر ئەم هۆكارە (چیرۆكی كورت ) وەكو نەریت (ووتنی شتێكە) ، زۆرجار بەرتەسك وكورتە ، بەڵام جار هەیە گەیشتنی تەواوی سەرنجە كە كاریگەری دروستدەكات لە جێبەجێكردنداو ساتەكانی ژیان دەدات بە خوێنەر ، یان شتێك كە بە ئەزموونی (ئاینی – رۆحی) یان رۆئیای دیمەن دەرناكەوێت و پێویست ناكات سروشت دووبارە بكاتەوە هەرگیز . لێم گەڕێن ، بیرتان بهێنمەوە ، بۆساتێك ، چیرۆكی كورتی نمونەیی لای من ئەو چیرۆكەیە كە بە ( هەستەكانی شاعیر) نووسرابن لەرٍووی زمانەوە ، بەووردی و فەرمانڕەوایی شاعیرەوە  بەقاڵب و دەنگ و ئیقاعەكانی وشەوە ، لەكاتێكدا بە (ئەم پێكهاتانە) دەست پێدەكەین ، دابەشبوونی  بنەڕەتیان لەكارەكەدا بۆدروستدەبێـت . ئەمە زۆرتر لەرۆماندا  تێبینی دەكرێت . لە قەسیدەدا : وشەكان ڕووتەڵن /لەڕووكاردا ، هەڵگری مانایەكی تەواو نین ، بەڵكو كارلێك دەكەن ، دەنگەكان كارلێك دەكەن و لەهەمانكاتدا چۆنێتی دابەشكردنیان لەسەرلاپەڕە (جوگراقیای دەق) دەردەخات . قەسیدە هەوڵدەدات داهێنان بكات لە پەرتكردنی حەقیقەتداوجێبەجێكردنی لە پێكهاتەیەكی مرۆییدا تابیكاتە بەستەرێكی دڵنیاكەرەوە و دەكرێت بەشێوەی جیاواز دیالێكتیكی لەبارەوە بكەین دەربارەی واتاو درێژی ئەو دیالیكتیكە كەدەبێتە هۆی ئەوەی شەوێك تێپەڕێنین وبارگاوی بین بە دووكەڵ. بەڵام (ڕاست هیڵز – Rust Hills) لەكتێبە نایابەكەیدا (نووسین بەگشتی و چیرۆكی كورت بەتایبەتی ) ئەوە ڕه تدەكاتەوە و پێناسەی (چیرۆكی كورت ) دەكات بەوەی كە شیاندنی (خود)ە بۆ قسەكردن دەربارەی سروشتی خۆی . 
یەكەم : 
دەڵێت ئەوەی كە چیرۆكی كورت شتێكمان پێدەڵێت بە كەس بەدی نایەت . 
دووەم : 
چیرۆكی كورت بەڵگە دەهێنێتەوە بۆ پەیوەندیە دەنگسازیەكان(نغمە) ی نێوان هەموو توخمەكانی تر  زیاتر لە هەر شێوەیەكی هونەری تر، لەگەڵ توانای هەڵاواردن لة (شيعرى طؤرانيدا) . يةكيَك لةو هؤكارانةى كة قوتابي دروستدةكات ئةوةيةكة ثيَناسةى هةبيَت دةربارةى ضيرؤكى كورت ، ئةوة بنويَنيَت لةبوونيدا وةكو هةرشتيَكى تر وةكو حيكايةتة دةطمةنةكان و سكيَضةكان و ويَنة كيَشان بةقةلَةم ... ئةوةش هةولَيَكة بؤ طةيشتن بة رِيَطاى طونجاوى طروثةكان و ئةو نووسينانة رِازاوةدةكةن ، بةلاَم بةثيَضةوانةى ئةو شعورة نارِازيةوة خويَنةر واليَدةكات بطةريَت بةدواى ليَدانة فكرية - رؤحيةكاندا ، لةنووسينى ضيرؤكى كورتى مةزندا ، بةلاَم جيَطرةوةى ئةوة دةبيَت ميانةيي و نيَوةندطيري بيَت لة ضيَذدا . لانى كةم وشةكان كةبةكاريان ديَنين ، بةبيَ ئةوةى بةخالَ دياري بكةين – ليَطةرِيَن و مؤلَةت بدةين  خةيالَى ئةوةبكةين  كةبةذمارة (1500 ) وشة دابنيَين – ئةم كارة قورسة بةلاَم ضؤن كةسيَتيةك لةدايك دةبيَت /دةردةكةويَت و خاوةنداريَتى  ئةو رِوداوانةبكات كة كةسيَتيةكة دةطؤرِن هةرضةندة كةميش بيَت . ئةم كيَشةية : (كيَش ، خيَرايي ، جةخت ، وةستانى موزيكى ، رِيَطاى رؤشنكردنةوة وهةروةها  ضؤنيةتى دريَذكردنةوة) ... هةموو ئةمانة زؤريش لةضارةسةرو كؤنترؤلَكردن قورسترن ، هةرضةندة ئةطةرخاوةنى ثانتاييةك  يان بؤشاييةكى بةرتةسكبن تا دةست بةسةر كاريطةريةكانماندا بطرين . لةبةرئةوة بؤ ئةو دؤخةى  ئيَستاثيَي ناويَت ، (10,000)وشة وةكو بةرزترين و دريَذترين بؤضيرؤكى كورت بةسة ،  بةلاَم حةدى نزمترين ضةندة؟ ئةوبرِة ضةندة لةوكؤشكةدا؟ ئايا وتم ضيرؤكى كورت  (1500) وشة نايكاتة ضيرؤكى كورت ؟ باشة ، نووسةرة مةزنةكان بةرِيَذةى خؤيان لة (600) وشة تيَثةرِبوون و نووسةرةكان وادايان رِشتووة لة (1100)وشةدا . ضيرؤكةكةم (Commuter- طةشتيار) لة  (599) وشةدا دارِشتووةو ضيرؤكةكةي ترم (مرج الكلاب – praririe Dogs) لة (760)وشة ، بةلاَم ضيرؤكى (Forty – two) لة (799)وشة ، بةلاَم دريَذترين ضيرؤكةكان  ، يةكةميان : (هنرى ثيَنجةم 1050) وشةيةو دووةميان : ضيرؤكى (سةط – Dog) بة  (1100) وشة داريَذراوة ودةكريَت هةموويان بة ضيرؤكى كورت دابندريَن بةلاَم بةبىَ ئةو ذمارةو وشانة ، لةوانةية هةتا (500)وشة .
 درةنط طةيشتمة سنورى وشةسازى وةكو جؤريَك يان شيَوةيةكى نويَي ضيَذ وهةروةها جؤريَكى ليَزانانة لةرِاهيَنانى فكرى كة ئةدةب بةرهةلَستي دةكات . لةبريتانيا سالاَنة دةستثيَشخةرى هةية بؤ( برينين – Brians) ، ( كةلةدواى نووسةر " برين ئةلَدس – Brian Aldis" )، جؤرة ضيرؤكيَكى جةماوةرى ناسراوى هةية و رِيَك لة (50) وشةدا ، بؤنمونةى ئةوجؤرة ضيرؤكة بةضاوثؤشين لةوةى كةلةزمانيَك دةطوازريَتةوة بؤزمانيَكى تر ذمارةكة دةطؤرِيَت بؤنمونة  : 
1. بةرِيَكةوت ، ذنة ثاريَزةرةكى (سمكريا- تةنةكةضى ) بوو ، سةرسام بوو بةخؤى لةطةلَ ئةوةشدا توخميَكى ثةسةندى نةبوو ! (ذنةكة)  بيري كردةوة ، دةتوانيَت باش بيَت . ثرسي : ئايا هارى باوةرِى ية دةتوانيَت باش بيَت ؟ ثاشان زانى كةدةتوانيَت ببيَتة كةسيَكى مةزن . ضونكة خؤى وةك ثاريَزةرو لةطةلَ تةنةكةضيةكداية ، ئةمةش كؤتايي نية .
2. فرانك باوةرِى بةبةختة ، فرانك جطةرة زؤردةكيَشيَت ، بةلاَم ئةوةدةزانيَت كةبةنؤرةى دلَ يان شيَرثةنجةى (الرئة – سي ) نامريَت . فرانك زؤربةى كات لةذيَردووكةلَداية بةدريَذايي كات . رؤذيَكيان لة ضيَشتخانةكةى (طاز- غاز)بةردةبيَتةوة ، فرانك دةيةويَت بيطريَتةوة ، فرانك هةرطيز بة نؤرةى دلَ و شيَرثةنجةى سي نةمرد . 
ئةوضيرؤكانة ثيَكةنين هيَنةرو رِازاوةن وجؤريَكيشن لةتةواوكارى  ، بةلاَم زؤر خوازراونين  لةدلَماندا بؤطؤرِينى روئيامان لة ذياندا . لةوانةية ببيَتة ضيرؤك لةرِووى تةكنيكةوة ، كورتيشة وةكة دياريمانكرد ، بةلاَم ئايا ئةوة ضيرؤكى كورتة؟! من دياليكتيكيانة دةلَيَم ضيرؤك نيية . ئيَدطار ئالن ثؤ نووسي : ثيَويستة ضيرؤكى كورت  خاوةنى كاريطةرى تةواوبيَت لةسةرتاكو هةموو وشةيةك ، هةموو رِستةيةك ،  ثيَويستة مهمةيةكى تيابيَت . ئةطةر ئاراستةى هةر رستةيةك بةرةو رِووداوى نوىَ وكاريطةرى نةرِوات ، ئةوا نووسةر لةهةنطاوي يةكةمدا تووشي دارِوخان دةبيَت . لةدارِشتنى طشتيدا نابيَت وشةيةك بنوسين بىَ ئةوةى مةبةستيَكى ئاراستةكراوى هةبيَت لةناو نةخشةى يةكطرتووى ثيَشووتردا . ئةوةى لة فكرى ضيرؤكى كورتى تازةدا هةية بةثلةى يةكةم ئةوةية ( من ضيم ) لةناو ئةوةى ثيَي دةوتريًَت (ثيمة) ، رِاست هيلَز ثشتى دةبةست بة ثةيوةندية ئاوازدارةكان  و توخمةكانى ضيرؤكى كورت لاى ئةو ثيَكديَن لة ( جيَطيريي ، ضرِى ، دياريكراوى ) هيض شتيَك بةرِيَكةوت نايةت . ئةوجؤرة بيركردنةوةية تاكطةرايانةية  لةرِاستيدا دةكريَت كاريان تيادا بكريَت وببنة رؤمان ، بةلاَم لةدانيشتنيَكدا لةطةلَ خويَنةر دةكريَت (ضيرؤكى كورت ) ئةوة بقؤزيَتةوة خويَنةر بخريَتة ئاستى (تحدى)يةوة . ئةطةر ضيرؤكةكة ئاستى بةرز بوو ، ئةوا ئةزموونةكة بةهيَزو كاريطةر وضالاكة .
بةلَىَ ، ليَرةدا طةيشتمة ثيَناسةكةى خؤم ، ضيرؤكى كورت جؤريَكة لة طيَرِانةوة ى دةطمةن ، لة (10,000) وشة تيَثةرِناكات ولة (500) وشةش كةمترنية و ئةوةى زؤر بلاَوة دةكةويًَتة نيَوان (  1500 – 5000)وشةوةو  لةيةك دانيشتندا دةخويَندريَتةوة ، بةلاَم لةطةلَ (كات و كيَشدا) و بةجولاَندنى خويَنةرو كاريطةرى دانان لةسةريان . ضيرؤكى كورت جؤريَكيشة لةبةرتةسكى لة ليَوردبوونةوة لةبةر هةمهيَنانى كاريطةرى لةسةرتاك . ماناى ضيرؤك (بةدةربرِينيَكى بةربلاَو) ، رِووداويَك دةطؤرِيَت بؤ رِووداوةكان  يان رِةتكردنةوةى طؤرِان لةناو يةك دؤخدا ! هةموو بنةماكانى ضيرؤكى كورت نزيكن لة : ئيندماج ويةكبوون ، زمان ، دةنط بةرزكردنةوة ، ميزاج ، دةنطة جياوازةكان ، هةروةكو ناوى وشةكان ، هةروةها ئيقاعيش . ئيزابيَل ئةليندى نووسي : (رؤمانةكانى من ميواندارى وردةكارى و تةواوكارى دةكةن ، تةنها كار و كار و كار ، تؤ هةميشة كاردةكةيت ) . لةطةلَ ئةوةشدا ضيرؤكى كورت توندو قورسة ، وادةكات ضيرؤك لةخؤيدا دةكاتة نمونةيةكى تةواو . 

نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست






کۆمێنت بنووسە