رۆژانێك كە یەكێتی بووم

Sunday, 16/02/2014, 12:00

1992 بینراوە

زۆر باش لە یادمە كە لە تەمەنێكی هەرزەكاری رۆیشتمە ئەلمانیاو بوومە پەناهەندە لەو ولاتە. لە سالی 1978 بوومە ئەندامی یەكێتی و دواتر كۆمەلەی رەنجدەرانی كوردستان. ئەو كاتە كورد زۆر كەم بوو لە ئەوروپاو ئێمەش وەك یەكێتی بە ژمارە زۆر كەم بووین بەلام بە چۆنایەتی باش بووین. بەشێوەیەكی بەرچاو چالاكی سیاسیمان ئەنجام ئەداو زۆر جاریش بە ناوی كۆمەلەی خوێندكارانی كوردستانی سەر بە یەكێتی كە لە نێو هەردوكیدا بەرپرسیارێتیم هەبووە. زولموزۆری رژێمی بەعس دژ بە گەلەكەم پالنەرێكی گەورە بوو بۆ ئیمە خەبات بكەین دژ بەو رژێمە تۆتالیتارە. دوای هەرەسی بزوتنەوەی كوردی لە 1975 دلمان خۆشبوو بە دروستبوونی بزوتنەوەیەكی رزگاریخوازی نوێ كە بۆ زۆرێكمان خۆی لە یەكێتی نیشتیمانیدا دەبینیەوە بەتایبەت كۆمەلەی رەنجدەران. بە دەستێك شەڕی بەعسمان دەكردو بە دەستیكی كەش لە ململانیی توندوتیژدا بووین لەگەل پارتی چونكە بروامان پێیان نەبوو. بە كاتی خۆمان ، بە پارەی خۆمان و خۆبەخشانە لە ریزی پێشەوەی ئەم خەباتە بووین لە زەمەنێكیشدا كە تەكنەلۆژیاو جیهانگیریی وەك ئەمرۆكە پێشكەوتوو نەبوو. ئەمڕۆكەش كەسانێكی وەك من لەبەر بۆچوون و هەلوێستەكانم بەرامبەر یەكێتی لەلایەن ئەم حیزبەو میدیاكانی بایكۆت كراوم.

ئەم بارودۆخە بەم شێوەیە مایەوە هەتا ڕاپەرینەكەی سالی 1991. حیزبە كوردیەكانی شاخ گەرانەوە سەر خاكی نیشتیمان و ئیدارەو حكومەت و پەرلەمان دامەزرا. چیتر لێرەوە ڕاستی ناوەرۆكی ئەو حیزبانەو سەرۆكەكانیان زیاتر دەركەوتن. هەموو ئەو چەند سالە لەبەر درەندەیی بەعس چاوی خۆمان لە گەندەلی حیزبە سیاسیەكانی باشوری كوردستان نوقاندبوو ، هەتا ئەو كاتەش بەعس هەتا سالی 2003 لە عێراق فەرمانڕەوایی دەكرد. بۆ هەموو زەمەنەكان دەوترا كاتەكەی ناسكەو دوژمنمان هەیە. بەواتا هەمیشە بە شوێن وێنایەكی دوژمندا گەڕاوون بۆ ئەوەی چاومان لەئاست گەندەلیی ئەوانەی خۆماندا دابخەین. بەلام لەدوای روخانی رژێمی بەعس چیتر ئەم بەهانەیە نەماو ناشكرێ هەتاسەر چاوی خۆمان لە ئاست چەوتی و گەندەلی حیزبە كوردیەكانی ئەم بەشەی كوردستان دابخەین كە ئەمرۆكە فەرنانرەوایی دەكەن چونكە ئێمە لە پێناوی دیموكراسیەت و ئازادی و دادپەروەریدا خەباتمان كردو قوربانیماندا ئێستەش ناكرێ لەوانەی خۆمان قبول بكرێن چونكە ئەمانە نەیانتوانیوە ئەو پێویستیە ژیانیە دابین بكەن بۆ گەلەكەیان. هەتا ئەمرۆكەش هەمان دەموچاوەكانی شاخە فەرمانرەوایی دەكەن. ئەو یەكێتیەی ئەمرۆكە هەیە ئەوەی هەشتاكان نیە ، ئەو رۆحە شۆرشگێریەی ئەو كاتە هەبوو ئێستە نەیماوە. ئەوە هەر سەركردەكانی یەكێتی و كۆمەلەی رەنجدەران بوون بوونە پێشەنگی گەندەلی كردن بە هەموو جۆرەكانیەوە. ئەمرۆكە بونەتە خاوەن سەروەت و زەوی زۆرو كۆمپانیای بازرگانی و پۆستی ناشایستە بەلام پشتیان كردۆتە گەلەكەیان. هەموو ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی كەسە باشەكان لە نێو یەكێتیدا دوور كەوتنەوە یان دوور خرانەوەو جێگایان نەبۆوە بەلام كەسە ماستاوچی و كۆنە بەعسی و مشەخۆرو خۆبەرەپێشو بەرژەوەند پەرستەكان جێگایان بۆوەو زۆربەیان بوونە خاوەن پۆست و پارە ، ئەمرۆكە یەكێتی باجی ئەو سیاسەتە هەلەیەی خۆی ئەدات. ئێمە تێكۆشاین بۆ دەرپەراندنی سیستەمی سیاسی دیكتاتۆری بەعس بۆ ئەوەی سیستەمێكی تری تەندروست دروستبكەین ، شۆرش بكەین بۆ كۆتایی هێنان بە سیستەمێكی سیاسی و كۆمەلایەتی خراپ و لە شوێنەكەیدا سیستەمێكی تری سیاسی و كۆمەلایەتی نوێی دادپەروەرانە پێكبهێنین بەلام ئەوە تەنیا خەونێكی نەهاتەدی مایەوە. ئەو ئامانجانەی ئەو كاتە شۆرش باسیدەكرد بۆ من هێشتا نەهاتونەتە دی.

ئەبینم دەسەلاتی كوردی كە یەكێتیش بەشێكە لێی لە زەمەنیكی گۆڕاودا دەیەوێ بە ئەقلیەتێكی نەگۆر بەردەوامی بە سیاسەت بدات. حیزبە دەسەلاتدارەكان بە یەكێتی نیشتیمانیشەوە بونەتە حیزبی خیزان ، هی بنەمالە گەورەو بچوكەكان. یەكێتی لە حیزبێكی فیكری فرە مینبەرەوە بۆتە حیزبێكی كۆمپانیایی و بێ ئایدۆلۆژیاو بێدەموچاوی خێزان. لەو حیزبانەن كە عەیب و عارەكانیان دەركەوتوون. نزیكەی 60 كۆمپانای نۆكان هەیە و ئیدارەی گشتی هەیە ...تاد. بە ناوی حیزبەوە بەلام ئاشكرایە داهاتەكانی دەچێتە گیرفانی كێوە. دەیان رێگای تری ناشەرعی فروفێلاوی گیراوەتەبەر بۆ دەولەمەند كردنی تەنها نوخبەیەكی سیاسی. عورفێكی چەندە ناشیرینە یەكەی سەربازی تایبەت بە بەرپرسەكان هەیە ، 30 هەزار فیدائی بارزانی هەبێت و خەرجیەكەشی بە بودجەی ئەم گەلە بەدبەختە دابین دەكرێت ، دەزگاكانی زانیاری و پاراستن و دژە تیرۆر ...تاد. لە خزمەتی حیزب و سەرۆكەكانیانن ، حیزبەكانی دەسەلات لە هەردوو ئیدارە میرنشینەكانی خۆیان خاوەن میلیشیای حیزبی خۆیانن ، ئەوەی ئەم ولاتە پیویستی پێیەتی سوپایەكی نیزانی نیشتیمانیە.

دەیان سال یەكێتی بە گوێمانی دەدا پارتی شۆڕشی چەواشەیەو نۆكەری ئیمپریالیزمەو خائینە. مام جەلال لە نامیلكەی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بۆچی؟ ئەو كاتە شەهید ئارام وەریگێرایە سەر زمانی كوردی. مام جەلال لەو نامیلكەیەدا دەنوسێت ، بۆیە یەكێتی نیشتیمانیمان دامەزراند تاوەكو سەركردایەتی بزوتنەوەی رزگاریخوازی نیشتیمانی كورد لە بندەستی بنەمالەو عەشایەر دەربهێنین و خۆمان سەرۆكایەتی بكەین كەچی ئێستە خۆیان یەكێتییان كردە حیزبی خێزان و بنەمالەو سیستێماتیك وە بە بەرنامە كاریان بۆ كردوە. دواتر مام جەلال دەیوت ئێمە پەروەردەی مەدرەسەی پارتین و كەوتە ستایشكردنی پارتی و بارزانی باوك هەروەك هیچ شتێك ڕووی نەدابێت. بۆ رازی كردنی پارتی و بارزانی ، تالەبانی دەستی لە بەشێكی رابوردوی خۆیشی هێنا. ئەو هەموو شەڕی ناۆخۆیەیان خولقاندو ئەو هەموو خەلكەیان بە كوشتدا ، نە چارەنوسی ئەوانەی شەری نێوخۆ دیارن ، نە ، وەك شەهیدیش لەقەلەم دران ، ئایا هەموو ئەوە لە پێناوی چیدا ئەنجامدران؟

من فكرو هوشیاری و مەبدەئم رێگام پێنادات دوای سەركردەی كاریزمای نەگەتیڤ و دروشمی درۆ و بریقەدارو پرۆپاگاندەی مێشك شۆرەوەی حیزبێكی تەقلیدی بكەوم و چارەنوسی گەلەكەشمی بدەمە دەست. ئەو فرە جەمسەریە بەسەرچوو كە لە نێو یەكیتیدا هەبوو ، ململانێكانی ئێستەی فكریی نیە بەلكو ململانیی ئەشخاسە. ناكۆكیەكانی نێوان ئەوانە بۆ فكرو ئایدیۆلۆژیاو ستراتیژی سیاسی جیاواز ناگەرێتەوە لە پێناوی چارەنوسی كۆمەلگا بەلكو ململانێی تاكەكانە ئەوانەی خاوەن كۆمپانیاو ، سەروەت و سامان و بازرگانیكەرو لیوای تایبەتن. بۆ مانەوەی ئەو دەستكەوتە شەخسیانەش پێویستیان بە دەسەلاتە. لێرەدا دەردەكەوێت كە حیزب بۆتە ئامانج نەك ئامرازو دەبێت شتێك هەبێت بە نێویەوە قسە بكرێت و بەرژەوەندیەكانیانی پێبپارێزن ئەویش حیزبە. كەسانێكی زۆری داماو ، دلسۆزو پاكیش هەن لە دەوری ئەم بەناو حیزبە كۆبونەتەوە بێئەوەی هەستی پێبكەن بەكار دەهێنرێن، زۆرێكیش لە پێناوی بەرژەوەندی شەخسی تێیدا ماونەتەوە. ئێستە خۆمان لەبەردەم نەوەیەكی نوێدا دەبینینەوە كە نە رژێمی بەعسی ناسیوە نە شۆرشی شاخ و جیاوازی بیركردنەوەی ئەم و ئەو پیرانەی كە واز لە دەسەلات ناهێنن و نارۆنەوە مالەوە ئەرزو ئاسمانە.

لەنێو یەكێتیشدا چەند جۆرێك خەلك هەن. هەندێك هەن لەبەر بەرژەوەندی شەخسیی بۆ پارەو پۆست خۆیان بێدەنگ كردوەو هەمیشە لەگەل ئاڕاستەی ڕەشەبادا دەرۆن هەرچەندە درك بە گەندەلیەكانی حیزبەكەشیان دەكەن. ئەمانەش لێپرسینەوەی مێژوو دێتە سەریان. هەندێكی تریان لەبەر بژێوی ژیانیان لەنێو حیزبدا ، ناوێرن بە ئاشكرا هەلوێست دەربرن ، هەندێكی تر هەر هیوایان بەوە هەیە یەكێتی چاك بكەن و بیگۆڕن.

بەختەوەر نیم بەوەی ئەو حیزبەی من سالانێكی زۆری ژیانم لە ریزەكانیدا خەباتم كردوەو بە بەدیلێكی باشم ئەبینی ئێستە دوچاری میحنەتێكی لەم جۆرە بۆتەوە. بەلام ئەگەر خەباتێك لە پێناوی ئازادی و مافی مرۆڤ و دیموكراسی و مافی تاك و عەدالەتدا نەبێت مرۆڤ چیتر نەیكات باشە ، حیزبێك بۆ ئەم ئامانجانە دروست نەبوبێت چیتر نەبوونی باشترە. شۆرش كەسی ژیر دایدەریژێت ، كەسی ئازا جێبەجێی ئەكات ، بەلام روو ئەدات كەسانی ناشایستە بیخۆن. لەمەشدایە تراژیدیاكە. ئەوە كۆمەلگا نیە بە سەقەتی لە دایك بوبێت بەلكو ئەوە سیاسەت و سیاسەتمەدارە خراپەكانن سەقەتی دەكات. بارودۆخەكە وا دەخوازێت پێویستیمان بە كۆمەلگایەكی نوێ هەیە لەم ولاتەی ئێمەدا بۆ ئەوەش پێویستیمان بە فكری سیاسی نوێ هەیە ، بە شورشێكی فكری هەیە ، پێویستی بوون بە نوێبونەوە هەیە بەلام دادپەروەری كۆمەلایەتی بێ نوێبونەوە بێواتایە. ئێمە ئێستە خۆمان لەبەردەم كۆمەلگایەكی زۆر توڕەو غەدر لێكراو و ماف زەوتكراو دەبینینەوە كە پێویستی بە سەركردەی شۆڕشگێڕ هەیە رێكی بخات بۆ خەباتێكی جەماوەریی لە پێناوی مافە زەوتكراوەكانیدا.

چوون بە ئاسمانی بالەخانەكانی بازرگانە حیزبی و بنەمالەییەكان بە پێشكەوتن نازانم ، دیاردەی دروستبوونی ملیاردەرو هەزاران ملیۆنەری دۆلار لەم هەرێمە بە پێشكەوتن نازانم كە لەسەر حیسابی ئەویتر بەدەست هاتوە. پێشكەوتن لە بواری كۆمەلایەتی و ژێرخانی ئابوری و زانست و ئەقلدا دەبینم. هەتا ئێستە لە لایەن دەسەلاتەوە سەنتەرێكی زانستیی بێلایەن نیە بۆ لێكۆلینەوە لەسەر بەعسیزم و فاشیزم ، لەسەر دیموكراسی و مافی مرۆڤ...تاد. بەلام 134 ملیار دینار بۆ دەزگا هەوالگریەكانی زانیاری و پاراستن خەرج دەكرێت ، لە بودجەی سالی 2012 / 455 ملیار دینار بۆ ئەنجومەنی بە ناو ئاسایش تەرخانكراوە كە بریتیە تەنیا لە دەزگاكانی هەوالگری زانیاری و پاراستن و هەوالگری پێشمەرگەو خراوەتە ژێر دەسەلاتی سەرۆكی هەرێم و خراوەتە ژێر كۆنترۆلی كوڕەكەی. بەواتا ئەوە بریتی نیە لە ئەنجومەنێكی ئاسایشی نەتەوەیی و نیشتیمانی. بەلام پشكی تەرخانكراو بۆ مافی مرۆڤ 04% ە ، بۆ بواری پیشەسازی تەنیا 08%.

تالەبانی وەك خاوەن دەسەلاتی رەهای دیارینەكراو و بێسنور ئەوەندەی لە خەمی پۆستی سەرۆك كۆماری و دروستكردنەوەی دەولەتی عێراق بوو ئەوەندە خەمی گەلەكەی خۆی نەبوو. تالەبانی بەتایبەت لەو بیست سالەدا ئەوەندەی دەروێش و موریدو دارودەستە دروستكرد كە ئەمرۆكە ناوەرۆكی یەكێتی بێ كوالیتی كردوە. ئەم "حیزبە" ئەمرۆكە بۆتە كۆمپانیای بازرگانی و شەخسیی ، ئەی كوا پەیمانەكانی شاخ و شاریان سەبارەت بە عەدالەتی كۆمەلایەتی و چینایەتی؟ سەرچاوەی پارەو مولك و سامانی سەركردەكانی یەكێتی و شێوەی خەرجكردنی لای كێیە كە لە ئەندام و كادیرەكانیشی شاردراوەیە. گەندەلی بۆ ئەم جۆرە حیزبانە بۆتە ستراتیجێك بۆ مانەوە بەلام هەر گەندەلیە لە كۆتایدا سەری حیزب و سیستەمەكە دەخوات. هیچ حیزب و سیستەمێكیش نەگۆڕ نیە. ئەمرۆكە لە نێو یەكێتیدا بنەمالە بچووك و گەورەكان هەن ، هەمویان مندال و خزم و دارودەستەكانی خۆیان خستۆتە سەر پلەو پۆست و دەولەمەند كردوە. یەكێتی ئەمرۆكە لە نێو قورێكی خەستدا چەقیوەو دەسەلاتەكانی تالەبانی میراتگرە كال و كرچەكانیان رێكی دەخەن نەك پرەنسیپە حیزبی و سیاسیەكان. ئەوە ئەقلیەتی دروستبوونی سەرۆكی موتلەقە كە هەموو دەسەلاتەكانی ڕەها لای ئەو كۆببنەوە. ئەم جۆری دەسەلاتە كار بۆ بەكاریزمابوون دەكات كە بەرێگای سەرۆكەوە پراكتیزە دەكرێ. بەر لە هەموو شتێك پێویستە بایەخ بە باش گوزەرانی دارودەستەكەی بدات. هەموو ئەمانەم لە نێو یەكیتیشدا بینی. بەرێوەبەرانی ئیداری بەتەنیا لەلایەن سەرۆكەوە هەلدەبژێردرێن. هەروەها سەرجەم نمونە تەقلیدیەكان لەڕاستیدا بەو شێوەیە چارە دەكرێن كە دەلێت: "هەرچەندە نوسراوە، بەلام من پێتان دەلێم..". هەر فەرمانێك لەلایەن ئەو جۆرە سەرۆكانەوە دەربچێ بە یاسایەك دادەنرێ و دەبێت كۆمەل جێبەجێی بكات و لەو فەرمان و یاسایانە لانەدەن. دەستورو یاساكان و تەنانەت حیزب نرخی نادرێتێ و هەمووی كراوەتە بەری سەرۆك. بێدەسەلات كردنی پەرلەمانیش نمونەیەكی بەرچاوە لەم هەرێمەدا. ئەم جۆرە دەسەلاتە یەكسانە بە دەسەلاتی شمولی. زەبروزەنگ و هەڕەشە كردن بە شێوەیەكی واتوند بە موئەسەسەكراوە كە بەردەوام خۆی دوبارە دەكاتەوە. ئەوەتا بە نەمانی ئەو سەرۆكە موتلەقە (تالەبانی) لەسەر گۆرپانە سیاسیەكە شیرازەی حیزب تێكشكاوەو پەرتەوازە بووە چونكە حیزبێكی موئەسەساتی مۆدێرن نیە بەلكو حیزبی سەركردەیە. هەتا ئەو سەركردەیەش مابێت نابێت كەس خەو بەو شوێنەی ئەوەوە ببینێت ، ئەوەش خەسلەتێكی كۆمەلگای تەقلیدی و دواكەوتوە كە سەكردەی تەقلیدی و دواكەوتوش بەهەرم دێنێت. ئایا درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی هەرێم هەلەی سیاسی گەورە نەبوو یەكێتی تەنیا لە پێناوی بەرژەوەندی نوخبەیەكی سیاسیدا كردی؟

بەشێكی بەرچاو لە شۆڕش و بزوتنەوە ریزگاریخوازەكانی جیهان دوای گەیشتنیان بە دەسەلات خۆیان بوونە ستەمكار. ئەگەر دوێنێكە دوچاری ستەمكاری دەرەكی بوبین ئەمرۆكە دوچاری ستەمكاری نێوخۆ بوین ، ئەوانەی كە ئیدیعای ئەوەیان دەكرد نان و ئازادی و دادپەروەری بۆ گەلەكەیان دەهێنن. ئەوەی نێوی نراوە شۆڕشی كوردی ئەمرۆكە مندالەكانی خۆی دەخوات. چیتر لە ئێستەوە ئەگەر ئاماژەمان بە سروشت و گەندەلیەكانی دەسەلاتدا لە هەرێمی كوردستان ئەوا بزوتنەوەی گۆڕان و ئیسلامیەكانیشی بەر دەكەون ئەگەر ببنە بەشیِك لەم دەسەلاتە.