تاجه گوڵینهی سهر گۆڕی ئهو کهسهی خاڵهکانی من و نێچیری ههڵواسی
Tuesday, 28/12/2010, 12:00
1927 بینراوە
هێشتا له هیچ وتار و کتێبێك دا دهربارهی ئهتا تورك و دڕندهیی خۆی و سیستهم و بیرکردنهوهیم نهدهزانی، هێشتا هێنده تێکهڵ به کۆڕ و کۆمهڵ نهبو بوم که بۆم باسکرابێت ئهو گورگه کێیه که ئاوا له بهرگی سێکولاریزم و پێشکهوتن خوازی دا خۆی شاردۆتهوه. یهکهمین باسی سیاسی که له تهمهنی دوانزه ساڵانم دا له گۆڤاری 'ئهستێره ' ی منداڵان دا سهرنجی ڕاکێشابم دهربارهی شههیدی نهمر قازی موحهمهد و کۆماری کوردستان بو.
نازانم چهند ساڵان بوم، تهنها هێنده دهزانم زۆر زوتر ئهتا تورکم دهناسی.ئهو دو مرۆڤه ههر له منداڵیمهوه زۆر جیاواز له یهکتری تێم دهڕوانین. باوکم له لایهکهوه شانازی به ڕابوردوی خهباتی خۆیهوه دهکرد لهلایهکی ترهوه ههستی به گوناهێك دهکرد که بواری ئهوهی نهبووه خزمهت به خێزانهکهی بکات به تایبهتی دایکه بهسۆزهکهی. ههمیشه به ناسۆرهوه له تێکچونی دهرونی دایکی و پوری، خهدیجه و زهکیه ی شێخ مارفی قهرهداغی دهدوا. ههمیشه ئهو سهرگوزشتهیهی بۆ دهگێڕاینهوه که چۆن تێکچونی دهرونی دایکی و پوری (که نهنکی نێچیره له دایکهوه) به هۆی دڕندهیی ئهتا تورکهوه بووه. ئهم دو خوشکه دو برایان ههبو که له ههڕهتی لاویی وههرزهکاریان دا بون و وهکو زۆر له دهرچوان و قوتابی ڕوشدیهی عهسکهری، ئهفسهر و قوتابی سوپای عوسمانی بون شێخ عهبدولڕهزاق کاتێك دهبێته ئهفسهر برا ههرزهکارهکهی لهگهڵ خۆیدا دهبات بۆ تورکیا. باوکم نهیدهزانی خاڵه عهبدولڕهزاق له کام ڕێکخراو و دهستهیهك دا بوو، تهنها هێندهی دهزانی که دژ به ئهفسهرانی ناو سوپاکهی ئهتا تورك وهستاوهتهوه پاشان خۆی و براکهی ناچار بون خۆیان بگهیهننه یۆنان، پاشان به فێڵی ئهوهی لێ بوردونیان بۆ دهرچووه دهگهڕێنهوه بۆ تورکیا، تورکهکان حیزفرسهتانه دهیانگرن و شێخ عهبدولڕهزاق ئیعدام دهکهن و براکهی دهخرێته زیندانهوه. پاش شههید کردنی خاڵه شێخ عهبدولڕهزاق برا ههرزهکارهکهی ئازاد دهکهن، ئهویش بێکهس و تهنها به پێپهتی و به برسێتی، ڕێگای گهڕانهوه دهگهڕێته بهر، له ڕێگای گهڕانهوهی دا له یهکێ لهو ئاوانهی دێته ڕێی، لهشه برسی و لاوازهکهی بهرگهی شهپۆلی ئاوی خور و توند ناگرێت و ئاو دهیبات و لاشهکهشی نادۆزرێتهوه. ههردو براکه گۆڕ غهریب دهبن .خوشکهکانیان له ڕێگای خهڵك و خواوه تهنها ههواڵی مردنهکهیان پێ دهگاتهوه.
ئهم سهرگوزشتهیه یهکهمین ناساندنی موستهفا کهمالی گۆڕبهگۆڕ بو به من، پێش ئهوهی بزانم من کێم و سهر به چ نهتهوهیهکم، بیر و ئایدۆلۆژیا مانای چی، ئهوهم دهزانی که ئهتا تورك تاوانبارێکه و کهسانێکی ههڵواسیوه که خۆشهویستی خێزان و دهورهبهرهکهیان بون و ههرچیهك بوبن خراپکار نهبون. ڕهنگه باوکم خۆشی قهرزاری ئهم سهرگوزهشتهیه بوبێت، بۆیه ههر له سهرهتای لاویهوه ڕێگای خهبات و تێکۆشانی گرتبووه بهر. ڕهنگه زۆربهی ئهندامانی خهباتگێری بنهماڵهکهمان له ههر پارت و سهنگهرێکدا بوبن کاریگهری ئهو دوو شههیده بێت.
پاشان چهندین سهرگوزشتهی تری نامرۆڤانهم سهبارهت به ئهو گورگه و ڕژێم و سوپا حیزفرسهتهکهی تورکیا دژ به گهلی کورد و یۆنانی وباڵکان و گهلانی تری ناتورك بیست و خوێندهوه. کاتێ دهڵێم حیز فرسهت له ڕق و توڕهییمهوه نیه، بهڵکو له باوهڕهێنانمهوهیه به حیز فرسهتی سوپای تورکهکان، که له تهواوی مێژوی سیاسی ئهو نهتهوهیه وسوپاکهی و ڕابهرهکانیان دا وهکو میتۆدێکی ههمیشهیی پهیڕهویان کردووه.
656 ساڵ پێش ئێستاو سهد و یهك ساڵ پێش داگیر گرتنی کۆستهنتینۆپڵ 1453 که ناویان نا ئهستهنبوڵ، یهکهمین شاری قاڕهی ئهوروپا که له ساڵی 1354 دا له لایهن تورکهکانهوه گیرا کالیپۆلی بو. ئهم شاره که له لایهن بێزهنتیهکانهوه حوکمڕانی دهکرا، کهوتۆته سهر بهشی ئهوروپای زێی مهڕمهڕهوه. پاشان ناوهکهی گۆڕدرا بۆ گالیپۆلوو. کالیپۆلی به هۆی ئازایهتی و قارهمانێتیهوه نهگیرا، بهڵکو شارهکه گومهلهرزهیهکی توند لێی دابو دیوارهکانی ڕوخابون و دانیشتووهکهی ئاواره و بێدهرهتان، برسی و سهرلێ شێواو، له دهشتاییهکانی دهرهوهی شارهکهدا بڵاو بوبونهوه. تورکهکان له بری ڕاکێشانی دهستی یارمهتی بۆیان شارهکهیان داگیر کردن و ههرچی سروشت بهزهیی پیادا هاتبۆوه و وێرانی نهکردبو ئهمان وێرانیان کرد و کوشتارێکی بێشوماریان لێ کردن ودهستدرێژیان کرده سهر سهدان ئافرهتی ئهو شاره. لهو کاتهوه زنجیرهی یهکهمین تاوانکاری و دڕندهیی و حیزفرسهتیان له خاکی ئهوروپاشدا پیادهکرد. مێژوی تاوان و ناجوامێرانهی دهسهڵاتدارانی تورك به پشتیوانی و چاولێپۆشی زۆربهی زۆری گهلهکهیان ههر له پێش ئهو مێژووه و له سهردهمی ئهڵپ ئهرسهلانهوه تاکو ئهمڕۆ درێژهی ههیه. ئهتا تورك تاکو ئهمڕۆ به ناههق شانازی پێوه دهکرێت. ههروهك ئهوهی ئهڵمانیهکان لهسهردهمێکدا شانازیان به هیتلهرهوه دهکرد. بهڵام ئهمڕۆ زۆربهی ئهڵمانیهکان نهك ههر شهرمهزار وپهشیمانی پشتیوانی کردنی هیتلهرن بهڵکو زۆر جار شهرمهزاری ئهڵمانی بونی خۆیانن، به هۆی دڕندهیی ئهو ڕابهره و ئایدۆلۆژی و سیستهمهکهیهوه.
ویلی براند کانسلای ئهڵمانیای ڕۆژئاوا، پێش یهکگرتنهوهی ئهڵمانیا له 7ی کانونی یهکهمی 1970 دا له بهردهمی مۆنومێنتی قوربانیهکانی گێتۆی وارشۆ دا وهکو نیشاندانی ڕێزی بۆ ڕاپهڕینی جولهکهکانی گێتۆی وارشۆ و پهشیمانی گهلی ئهڵمانی بهرامبهر تاوانهکانیان دژ به گهلی جولهکه به چاوی پڕ له فرمێسکهوه ئهژنۆی بۆ دان، ههردهو دهستی بهرامبهر مۆنومێنتهکه لهیهك قایم کردب، بۆ ئهوهی پێشانیان بدات که وهکو نوێنهری گهلی ئهڵمانیا داوای بهخشینیان لێ دهکات . له 19ی مارتی 2008دا ئهنگێلا مێرکلی کانسلای ئهڵمانی لهبهردهم پهرلهمانی ئیسرائیل دا بهو پهری سۆزهوه سهری ڕێزی بۆ قوربانیان و ئهوانهی یارمهتی قوربانیهکانی گهلی جولهکه یان داوه دانهواند و پهشیمانی بۆ ئهو تاوانانه دهربڕی که بهرامبهر به گهلی جولهکه لهلایهن ئهڵمانیای هیتلهریهوه ئهنجام درابو. ئهوهش خۆی له خۆی دا نیشانهی شارستانیهتی ئهو گهلهیه که دان به تاوانهکانی باب و باپیرانی خۆیان و ڕابوردوی خۆیان دا دهنێن و نیشانهی ئهوهیه که نایانهوێت ههرگیز تاوانی وا ڕوبداتهوه. بهڵام به پێچهوانهوه زۆربهی تورکهکان به چهپ و ڕاست و "مۆدێڕن " و کۆنهپهرستهکانیانهوه شانازی به مێژوی ڕهش و دڕندانهی ڕابوردویانهوه دهکهن. تا ئێستاش تورکهکان نهك شهرمهزار و پهشیمان نین له جینۆسایدی ئهرمهنیهکان، بهڵکو کاتێك وڵاتێکی بێگانه دهیهوێت تاوانباریان بکات، به و پهڕی وزه و به دڵ و به گیان دهکهونه پاکانه بۆ ئهو تاوانانهی باب و باپیره گۆڕبهگۆڕهکانیان ئهنجمیان داوه و دهکهونه ههڕهشه و گوڕهشهی ههرزان. دوباره ئهو ڕاستیه نیشان دهدهن که ڕۆژێ له ڕۆژان بۆیان ههڵبکهوێت لهوه خراپتر دوباره دهکهنهوه.
گۆڕی ڕابهره دڕنده و تاونبارهکانیان کردۆته مهزاری ئهبهدی و ئهزهلی، بهتایبهتی مستهفا کهمالی تاوانبار .
زۆرجار خهریکه بێمه سهر ئهو باوهڕهی که ڕاسته مێژو لهلایهن دهسهڵاتداران و سهرکهوتوانهوه دهنوسرێتهوه. له تهواوی چوارساڵی کۆلێژی ڕۆژههڵاتناسیدا له زانکۆی لۆڤنی بهلجیکا تهنها له دو شوێن دا ووشهی کورد له کتێبهکاندا نوسراون. یهکێکیان له باسی سهلاحهدینی ئهیوبی دا که بهڕهگهز کورد بووه، ئهوی تریان به یهك ووشه كه له ڕیزی گهلانی موسوڵمانه ناعهرهبهکان دا ڕیز کراوه. له کۆلێژی ڕۆژههڵاتناسی دا لهوه دهچێت که نهتهوهیهکی چل ملیۆنی کورد هیچ پهیوهستێکیان به ڕۆژههڵاتهوه نهبێت و له قوتبی باکور یان باشوردا بژین. بهڵام بهههق و به ناههق دوان و نوسین سهبارهت کاره "جوانهکانی" مستهفا کهمال و بردنی تورکیا بهرهو سێکولاری و" پێشکهوتن و ژیانی مۆدێڕن" قوتابی بێزار و توشی توڕهیی دهکات. به تایبهتی که ههرگیز لایهنه ڕهشهکانی مێژوی ئهو دڕندهیه ناخهنه بهرچاو. له کاتێك دا به بهراورد لهگهڵ ئهتا تورك، ههندێك له سوڵتانهکانی عوسمانی زۆر مرۆڤ دۆست تر و کراوه تر بون. لێرهدا نامهوێت له باشی سوڵتانهکان بدوێم تهنها مهبهستم بهراوردیه و دهمهوێت تهنها بڵێم ڕهحمهت له کفن دز ! .
شتێکی ئاساییه وهکو منداڵێك یهکهمین ڕق و کینهم بهرامبهر ئهتاتورك و لایهنگرانی که زۆربهی زۆری نهتهوهی تورك دهگرێتهوه تهنها ههڵقوڵاوی سۆزم و نا ئهقڵانی بوبێت، بهڵام پاشان زۆر باشتر له ئهتا تورك و سیستهمهکهی و لایهنگرانی گهیشتم و لهگهڵ ههر زانیاریهکی نوێم دا ڕق و کینهم زیاتر دهبو. ڕق و کینهم مۆرکێکی هۆشیارانه و ڕاسیۆنالانه تری به خۆوه دهگرت.