مێژووی ڕاستی نەتەوەکەت باش بناسە! - بەشی چواره‌م
Monday, 23/05/2011, 12:00
2764 بینراوە
شاهنشا کۆڕش(کوورش) یه‌که‌م فه‌رمانڕه‌وایه که یاسای مافه‌کانی مرۆڤی داناوه
مێژووی ڕاستی نەتەوەکەت بناسە! زنجیرە ووتارێکە لە پەڕتووکی "گەڕانەوەی مادەکان" وه‌رگیراوه. پێشڕەو ماد لە زمانی ئینگلیزیەوە وه‌ریگێڕاوه بۆ زمانی کوردی
گەڕانەوەی مادەکان ئه‌و داستانه‌یه که خودای گه‌وره له ئینجیلدا فه‌رموویه‌تی: رۆژگارێک دادێت، مرۆڤ تێیدا تووشی سه‌رلێشێواویی ده‌بێت و نازانێت چی بکات و چۆن لێی ده‌ربچێت. میلله‌تی ماد (کورد) له چیاکانی زاگرۆسه‌وه شۆڕش ده‌کات، ده‌نگی ژن و پیاو و منداڵ ووردە ووردە له پێناوی ئازادیدا به‌رزده‌بێته‌وه و گیانی خۆیان دژی سته‌م و زۆرداری بەخت دەکەن. داستانی گه‌ڕانه‌وه‌ی ماد (کورد) بەسەرهات و چیرۆکی مرۆڤه‌کانی ئاری نه‌ژاده، که راستی و درۆ و دووڕوویی له یه‌کتر جیاده‌کاته‌وه. ئه‌م پەڕتووکە وه‌ڵامی زۆر پرسیاری تر ده‌داته‌وه، له یه‌کێتی و هاوپه‌یمانی مرۆڤه‌کان دەدوێت و رێگای ئازادییان نیشان ده‌دات.
ئه‌م پەڕتووکە بخوێنه‌ره‌وه، تا ڕاستی به‌سه‌رهاتی نه‌ته‌وه ئاری باشتر بزانیت!
ووتەی وەڕگێڕ:
نوسەر، حەمە میروەیسی پەڕتووکی "گەڕانەوەی مادەکان"ی بە زمانی ئینگلیزی له ئەمریکا بە چاپ گەیاندوە. میروەیسی به پێویستی زانیووه که شیکردنه‌وه‌یه‌کی زانستیانه له‌سه‌ر مێژووی ڕاستی ڕه‌گوڕیشه‌ی کورد به زمانی ئینگلیزی ڕاسته‌وخۆ له زمانی کوردێکی ڕه‌سه‌نی ڕۆشنبیره‌وه بخرێته به‌رده‌م ڕۆشنبیرانی جیهان چونکه نوسراوه‌کانی تر له‌سه‌ر مێژووی کورد که به زمانی بێگانه‌یه یان وه‌رگێڕاوه‌ته سه‌ر زمانی بێگانه، زۆربه‌یان ڕاستیه‌کانیان شێواندوه و له به‌رزی و مه‌زنی کوردیان که‌م کردۆته‌وه و بگره هه‌ندێکیان نه‌ته‌وه‌ی تریان کردوه به خاوه‌نی مێژووی پڕ شکۆدارمان. ئەم زنجیرە ووتارە بەشێکی بچووکە لە پەڕتووکی "گەڕانەوەی مادەکان" لێ هیوادارین لە داهاتویەکی نزیکدا هەموو پەڕتووکەکە بە زمانی کوردی بە چاپ بگەیەنین.
به‌شی چواره‌م بابه‌تێکی گرنگی مێژووی ئاریه‌کان به گشتی و ماد(کورد) به تایبه‌تی ده‌وورووژێنێت چونکه تا ئێستا وا بیستراوه که کۆڕش پارس بووه، ئیمپڕاتۆری مادی ڕووخاندووه و ئه‌ستیاگی باپیری خۆی، چواره‌م شاهنشای ئیمپڕاتۆری ماد، ی کوشتووه. میروه‌یسی نوسه‌ری په‌ڕتووکی گه‌ڕانه‌وه‌ی ماده‌کان، به پێنووسه‌که‌ی ده‌ستی و له‌سه‌ر بنه‌مای شیکردنه‌وی زانستیانه و پشت به‌ست به به‌ڵگه مێژوویه زۆر کۆنه‌کانه‌وه، به‌رامبه‌ر مێژووی ئاوه‌ژوو کراو ڕاپه‌ڕیووه و دەیسەلمێنێت که کۆڕش جێگه‌ی شانازی هه‌موو نه‌ته‌وه‌ی ئاریه به گشتی و ماد و پارسه به تایبه‌تی. بێگومان کورد زۆر له مێژه‌وه یاری به چاره‌نووسی ده‌کرێت له لایه‌ن داگیرکارانی جیهانه‌وه. زلهێزه‌کانی جیهانی ئه‌مڕۆی به ناو نوێ و شارستانی، له پێناوی تاڵان کردنی سامانی کوردستاندا هه‌موو ویژدان و مافی مرۆڤیان خستۆته ژێر پێیانه‌وه و دوای جێ پێ و فێڵی دوژمنان و داگیرکارانی کۆنی کورد که‌وتوون و له پێناوی هێشتنه‌وه‌ی کوردستان به داگیرکراوی، فارسی دروست کراو و ئه‌ره‌به ئه‌فریکیه‌کان و تورکه مه‌غۆله‌کانین کردووه به که‌ڵه‌گا به‌سه‌ر میلله‌تی کوردی چه‌وساوه‌وه. مه‌خابن زۆربه‌ی ڕۆشنبیران و نووسه‌رانی کورد خۆپه‌رستانانه و بێ ویژدانانه له پێناوی ڕابواردن و کۆکردنه‌وه‌ی ساماندا، به مێشک و به پێنووس هاوکاری دوژمنیان کردووه له ئاوه‌ژوو کردنی مێژووی ڕه‌سه‌نمان.
نه به سۆز و خۆشه‌ویستی بۆ ئه‌ره‌ب و تورک نه به ڕکوکینه له پارس و دوژمنایه‌تی کردنیان ڕاستی مێژوومان نادۆزینه‌وه لێ به توێژینه‌وه‌ی زانستی پشت به‌ست به به‌ڵگه و نوسراوه کۆنه مێژوویه‌کان ده‌توانین ڕاستیه‌کان بسه‌لمێنین. جێی داخه کورد وا چه‌واشه کراوه و وا سەری لێشێواوە حەز بە ڕاستی مێژووی خۆی ناکات یان بڕوا بە ڕاستیەکەی ناکات. یەکێک ئارەزووی لە تورکە، ئەوی تر لە ئەرەب و ئەوی تریش لە پارس لێ هەموویان ئازاریان داوین و ئازاری پارس لە هەموویان به زه‌بر ترە چونکە بێ ئه‌وه‌ی بتوانرێت نکۆڵی بکرێت ماد و پارس لە یەک ڕەگن. به پێجه‌وانه‌وه ئەرەب که له سۆماڵیا و تورک که له مه‌نغۆلیاوه هاتوون و زۆر دوور له نیشتمانی میدیا ژیاون و هیچ خاڵێکی هاوبەشیان نییه له گه‌ڵ ماد(کورد) دا جگە لەوەی کە زلهێزه‌کانی جیهان کردوویانن بە ئاغای کورد و له پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان وه‌کو سووته‌مه‌نی بەکاریان دەهێنن. ماد و پارس لە یەک خاکدا ژیاون، له یه‌ک ڕه‌گه‌وه هاتوون و خاوه‌نی مێژووی هاوبه‌شن، خاوه‌نی یه‌ک ئایین و یه‌ک زمان بوون (زمانی ئاری). لێره‌دا مه‌به‌ست خۆشەویستی نییە بۆ پارس، به پێچه‌وانه‌وه مه‌به‌سته ئاماژه به‌وه بکرێت که دوژمنایه‌تی و ناپاکی برا به ئازار تره له هی بێگانه. جا با گوێ له له توێژینه‌وه مێژووییه‌که‌ی میروه‌یسی بگرین و بزانین ماد برا گه‌وره نییه له خاوه‌نیه‌تی خاک و نه‌ته‌وه‌ی ئاری، با بزانین ده‌بێت مادی ده‌سه‌ڵاتداری جاران و باپیرانی کوردی بێده‌سه‌ڵات و خۆخۆری ئه‌مڕۆ، شانازی به شاهنشا کۆڕشه‌وه بکات یان بهێڵین پارس خۆی بکات به خاوه‌نی کۆڕش و هه‌موو مێژووی نه‌ته‌وه‌ی ئاری و ئێران. ئێران واته ئاریان و ئاریانیش له ووشه‌ی ئاگر (ئایر به زمانی ئاڤێسته) ه‌وه هاتووه.
تێبینی: کاتی خۆی ئه‌ره‌به ئیسلامه‌کان که نیشتمانی ئاریه‌کان داگیر ده‌که‌ن ناتوانن ووشه‌ی پارس بڵێن له‌به‌ر ئه‌وه به پارس ده‌ڵێن فارس. به‌م شێوه‌یه دوژمنان به دوای یه‌کتردا ناوی پارس ده‌که‌ن به فارس بۆ چه‌واشه‌کردنی مێژووی نه‌ته‌وه‌ی ئاری. ئه‌مڕۆ فارس که گوایه فه‌رمانڕه‌وای ئێرانی ئه‌مڕۆ ده‌کات، پارسه ڕه‌سه‌نه‌کان نین، ئه‌وانه تێکه‌ڵه‌یه‌کن له تورک، ئه‌ره‌ب و جوو که زلهێزه‌کانی جیهان ده‌یانگێڕن. ئاوره‌مه‌زدا واته خوا به زمانی ئاری.
پاسادانی نووسه‌ر بۆ سه‌رئه‌نجامی پشکنینه‌که‌ی و ڕه‌خنه‌ی خوێنه‌ران!
کاتێک ئەسکەندەری مەکدۆنی ئیمپراتۆری هەخامەنیشی داگیر ده‌کات، مێژوو نووس و زانایانی گریک وەکو هیرودۆتس درۆ زۆر ده‌که‌ن لە پێناوی شێواندنی مێژووی ئاری و هەڵوەشاندنەوەی یەکێتی نەتەوەیی ئاری بەتایبەتی یەکێتی نێوان میللەتی مادو پارس. لە سەردەمی ئیمپڕاتۆری ڕۆمەوە تا ئەمڕۆ زۆر لە مێژوو نووس، زانایانی ئەوروپا و جووە ڕاوێژکارەکانی ئیمپڕاتۆریەکانی ڕۆم و ئەوروپا و ڕووسیا، بە هەموو شێوەیەک کۆششیان کردووە مێژووی نەتەوەی ئاری بە گشتی و ئیمپراتۆری ماد و هەخامەنیشی بە تایبەتی ئاوەژوو بکەن و ڕاستییەکان بشارنەوە و چیرۆکی درۆ هەڵبەستن. مێژوو نووس و زانایانی دوژمن هاوکاری یەکتریان کردووە له دروست کردنی ئاژاوە و دوو بەرەکایەتی لە نێوان میللەتانی نەتەوەی ئاری لە پێناوی تاڵان کردنی سامانی نیشتمانی ئاری و سەپاندنی دەسەڵاتی خۆیان. تورکی مەغۆل و ئەرەبە سامیەکانیش لە رۆژی هاتنیان و تا ئەمڕۆش پەیرەوی هەمان نەخشەی ئاژاوە ده‌که‌ن. سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش زۆر به‌کرێ گیراو به ناوی کورد و پارس یان میلله‌تی ئاری تر که زۆربه‌یان به نه‌ژاد ئاری نین، له‌م کاره‌دا هاوکاری دوژمنان ده‌که‌ن. لێ جێی داخه که شاهەنشا داریوش، دامەزرێنەری ئیمپراتۆری هەخامەنیشی، هه‌موو مێژوو نووس و زانایانی نەتەوەی ئاری کە مامۆستای ئایینی زەردەشتی بوون و وەکو پاپای ڤاتیکان کاریان دەکرد وه به مەگئوشی (پیری مۆغان) ناسراو بوون، ده‌کوژێت و کەسێکیان نامێنێت تا بەرپەرچی زانایانی گریک و جوو بدەنەوە و نەهێڵن مێژووەکەمان بشێوێنن.
دوای داگیرکاری گریکی، ئیمپڕاتۆری پارسی(پارس نا، پارسی میللەتێکی تری ئاری بوون) و ئیمپراتۆری ساسانی زۆر کۆشش ده‌که‌ن تا مێژوو و ئایین و دابونه‌ریتی نەتەوەی ئاری زیندوو بکه‌نه‌وه لێ ئەرەب و مەغۆڵ دڕندانە هێرش ده‌که‌نه سه‌ریان و هەموو جێگه و شوێنەواری مێژووە ڕه‌سه‌نه‌که‌یان ده‌سووتێنن. لە گەڵ ئەو هێرشکاری و دژایەتی کردنانەی فەرهەنگ و مێژووی ئاریدا، چەند شوێنێک ڕزگاریان ده‌بێت وەکو چیای بێستوون لە کرماشان کە باشترین سەرچاوەی مێژووییە و من خۆم زۆر کەڵکم لێ وەرگرتووە، داخەکه‌م دوژمنان خه‌ریکی شێواندنی ئەو سەرچاوەیەش بوون.
زۆربه‌ی کوردەکان و پارسەکان ده‌ڵێن که شاهەنشا کۆڕش پارس بووە و پارس چییەتی کردووە و فڕی بە سەر کوردەوە نییە. ڕاسته که شاهەنشا کۆڕش لە باوکێکی پارس و دایکێکی کورد بوو لێ لە ماڵێکی ماددا په‌روه‌رده کراوه و لەمنداڵیشەوە باوکانی به سێ پشت لە ناوچەی ئیلامی کوردیدا ژیاون و زۆر دۆستی ماده‌کان ده‌بن. پاش ساڵانێکی زۆر ده‌بن به دانیشتووی ئه‌نشان، پایه‌ته‌ختی ئیلام. من ده‌توانم ڕاستی ده‌رباره‌ی شاهنشا کۆڕشی مەزن بسه‌لمێنم و به‌رپه‌چی دوژمنان بده‌مه‌وه و ناوه‌ڕۆکی په‌ڕتووکی گه‌ڕانه‌وه‌ی ماده‌کان ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌یه‌کی ووردی چه‌ند ساڵه‌مه که پشت به‌سته به زۆر سه‌رچاوه‌ی کۆنی ئاری، گریک، ئاسوور، جوو، میسر، ئه‌وروپاو .....
لە ئینجیلدا پێغه‌مبه‌ر دانێڵ نووسیویەتی که دوو ساڵ پێش مردنی شاهنشا داریوشی ماد، کاری بۆ شاهنشا داریووشی ماد کردووە و کاتێک ماده‌کان بابل داگیر ده‌که‌ن، کۆڕش فەرماندەی سوپای مادو پارس ده‌بێت. مه‌به‌ستی دانێڵ له داریووشی ماد، شاهنشا کەیخەسرەوی دووهەمی مادە و کوڕی شاهەنشا ئەستیاگی ماد و باپیری شاهەنشا کۆڕشی مەزنە. کەیخەسرەوی دووهەم پێش مردنی، کۆڕشی خوشکەزای و کوڕی شابانو مەندان و زاوای خۆی ده‌کاته جێ نشینی خۆی چونکه خۆی کوڕی نه‌بوو. هەربۆیە سوپای ماد هاوکاری شاهەنشا کۆڕشیان ده‌کرد وپاڵپشتییان ده‌کرد. ئەمە ئەوە ده‌‌سه‌لمێنێت کە کۆڕش باپیری خۆی نەکوشتووە وه‌کو گریکه‌کان بە مەبەستی تێکدانی ڕیزی ماد و پارس له کاتی داگیر کردنی نیشتمانی ئاری نووسیویانە. ئه‌گینا خاڵی کۆڕش که کوڕی ئه‌ستیاگ ده‌کات چۆن کۆڕشی له جێی خۆی داده‌نا. دوای کوژرانی شاهەنشا کۆڕش بە دەستی کۆچەرەکانی ناوچەی ئه‌فگانستان، هەردوو کوڕی شاهەنشا کۆڕش ده‌بنه شاهنشای ئیمپڕاتۆری ماد لێ دواتر داریوش هەردووکیان ده‌کوژرێت و خۆی ده‌کات بە شاهنشای ئیمپراتۆری ماد. مادو پارس دژ به داریوش ڕاده‌په‌ڕن لێ داریوش ده‌یانشکێنێت و سەرکردەکانیان ده‌کوژێت و ناوی ئیمپڕاتۆری مادیشی ده‌گۆڕێت به ئیمپراتۆری هەخا‌مه‌نیشی بە ناوی باپیرە گەورەی خۆیەوە" هەخامنیش". داریوش ناوی ئیمپڕاتۆره‌که‌ی خۆی نەناوه ئیمپڕاتۆری پارس وه لە مێژووی نەتەوەی ئاریدا، ئیمپڕاتۆریه‌ک نییه به ناوی ئیمپراتۆری پارس بێت. ئەمە دوژمنانی نەتەوەی ئاری دروستیان کردووە و بە ئیمپراتۆری هەخامەنیشی و ساسانی دەڵێن ئیمپراتۆری پارس و بە زمانی ئاری دەڵێن زمانی کۆنی پارس.
له ڕاستیدا ماد و پارس دوو نەوەی مه‌تین بوون و یەک زمانیان هەبووە، ماد شێوە زمانی هۆری ئاری و پارس شێوە زمانی ئیلامی ئاری وەرگرتووە. ماد و پارس ماوه‌یه‌کی دوورودرێژ هاوینان له ناوچەی ورمێ و زستانانیش له ناوچەی ئه‌رفه واته کەرکوکی ئه‌مڕۆ ده‌ژیان لێ ئیمپراتۆری ئاسووری په‌لاماریان دهدا و تا هەمەدان و ئەسفەهان ڕاویان ده‌نێت. له دوای ئه‌م په‌لامارانه ماد و پارس له یه‌کتری دوور ده‌که‌ونه‌وه شێوه جیاوازیه‌ک له زمانیاندا دروست ده‌بێت لێ ناتوانرێت نکۆڵی بکرێت که هه‌ر دوو زمانه‌که یه‌ک ڕیشه‌یان هه‌یه و ئه‌‌ویش بە زمانی ئاری ناسراوە.
ڕه‌خنه زۆره که ده‌ڵێم، ده‌بێت ئێمه‌ی کورد به ئه‌ندازه‌ی پارسه‌کان شانازی به کۆڕشه‌وه بکه‌ین لێ دڵنیاتان ده‌که‌م که ماد وپارس نه‌وه‌ی یه‌ک باوکن و شاهنشا کۆڕش هه‌رگیز جیاوازی نه‌کردووه له نێوان ماد و پارسدا له‌به‌ر ئه‌وه ده‌بێت کوردیش به شانازیه‌وه به سه‌رکرده‌ی خۆی بزانێت. داریوش پارس و مادی کرد به دوژمنی یه‌ک و گریک و جووه‌کانیش ئاگره‌که‌یان خۆشتر کرد. هه‌رچه‌نده ئیمپڕاتۆری پارسی و ساسانی، ماد و پارسیان یه‌کخسته‌وه لێ ئه‌مجاره‌یان ئیسلام و تورک له سه‌ره‌تادا و پاشان ئیمپریالیزمی ئه‌وروپی به به‌کارهێنانی هه‌مان فێڵی خستنه‌وه‌ی دوژمنایه‌تی له نێوان ماد و پارس ناوچه‌که‌یان داگیر ده‌که‌ن و تا ئه‌مڕۆ سامانی نیشتمانی نه‌ته‌وه‌ی ئاری زووخاو ده‌که‌ن. به داخه‌وه، ژماره‌یه‌کی بەکرێ گیراو و نیشتمان فرۆش لە ناو کوردو پارس و ئاریهکانی تردا هه‌ن هاوکاری دوژمن ده‌که‌ن له درێژه پێدانی دوو بەرەکی بۆ ئەوەی ببن به سەرکردە و فەرمانڕەوا و لە دزی و ڕووتاندنەوەی سامانی نیشتمانه‌که‌ماندا هاوبەشی داگیرکەران بن.
دوژمن و ناحەزانی مێژووی هاوبەشی ماد و پارس بە شێوەیەکی دڕندانە ده‌یانه‌وێت مێژووەکەمان بشێوێنن و نیشانی بدەن کە هەموو شتێک هینی پارسە و ئاریهکانی تر لەو مێژووە بەشدار نین و ده‌یانه‌وێت که پارس و کوردو میللەتانی تری دوژمنی یەکتر بن و پێکەوە نەسازێن. کورد پێویستە باش مێژووی کۆنی باووباپیرانی شی بکاته‌وه تا دۆست و دوژمنی خۆی باش بناسێت و فریو نه‌خوات به‌و ته‌مه ڕه‌شه‌ی باڵی کێشاوە بە سەر دۆستایەتی و برایەتی نێوان خۆی و پارسی برای هاوخوێن.
جارێکی تر دڵنیاتان ده‌که‌م که ماد و پارس هاوخوێنن و نەوەی مەتینی باپیرە گەورە نەتەوەی ئارین. بەڵگە و نوسینە کۆنە مێژوویەکان دەیسەلمێنن کە ماد برا گەورەی پارسە و کەسیش ناتوانێت نکۆڵی لەم بەڵگه مێژوویانه بکات و ئیتر مێشکی نەوە ووشیارەکانی ئەمڕۆ چەواشە بکەن.
شاهنشا کۆڕش(کوورش) یه‌که‌م فه‌رمانڕه‌وایه که یاسای مافه‌کانی مرۆڤی داناوه..
ئه‌ی زیندوو کەرەوەی ئیمپڕاتۆری ماد! تۆ ئیمپڕاتۆری مادت دوو ئەوەندەی خۆی گەورە کرد و لە هێرشه‌کانی لیدیا و بابل ڕزگار کرد. تۆ تەنها شاهنشای سەری زەوی بوویت کە میللەتانی جیهان ئاواتیان ده‌خواست داگیریان بکەیت و بێنە ژێر ڕکێفته‌وه چونکە تۆ پەیڕەوی یاسا و مافی مرۆڤ دەکرد. ئێمەی کورد دەبێت شانازیت پێوە بکەین چونکە تۆ پەروەردەی دەستی دایکێکی کورد بوویت و بۆیە ئەوەندەش مرۆڤ دۆست بوویت. دوای تۆ، کۆڕش! دوژمنی ماد و پارس و ئاری چه‌ندان درۆیان بۆ هه‌ڵبه‌ستی و دەڵێن کۆڕش، شاهنشا ئەستیاگی باپیری خۆی کوشتووە و ئیمپراتۆری مادی ڕووخاندووە. دوژمنه درۆزن و دوو ڕووه‌کانی نەتەوەی ئاری که به ڕه‌چه‌ڵه‌ک ئەرەبی سامی ئەفریکین و نۆکەری بێگانەن، مێژووی تۆ و ئیمپڕاتۆری مادیان چەواشە کردوە، تا ئێستا بێ ووچانن لە چەواشە کردنی مێژوو لێ سوپاس بۆ یه‌زدانی مەزن! ئەمڕۆ نەوەیەکی تۆ، حەمە میروەیسی، دوای هەزاران ساڵ دەتوانێت پشت به به‌ڵگه و زانیاری، ڕاستیەکان لە درۆکان جیا بکاتەوە و نەوەکانت لە ڕاستیەکان ئاگادار بکاتەوە. ئەوانە که خۆیان کردووە بە پارس و بە درۆوە بە ناوی تۆوه دەنووسن، ئەمڕۆ ڵاڵ بوون دوای ئەوەی میروەیسی مێژووی ڕاستی ئێوەی مەزنی بڵاو کردەوە. من ئامادەم ڕاستیەکان بە پەڕتووکەوە پیشان بده‌م و بیسەلمێنم بۆ هەرکەسێک که ئارەزوو بکات لە زانینی ئه‌م ڕاستییه بێ گوێدانە ئەوانەی کە ئەمڕۆ دەڵێن پارسین و بە فێڵ خۆیان کردووە به گەورە زانای نه‌ته‌وه‌ی ئاری لە ئەوروپا، ئەمەریکا و ئێرانی ئەمڕۆدا.
شاهەنشا كۆڕشی(کووڕەوشی) مەزن،کوڕی شا کامبۆژیانی کوڕی شا کۆڕش یەکەمی کوڕی شا جشپیشی کوڕی شا هەخامەنیشە. دایکی کۆڕش کچی شاهەنشا ئەستیاگی کوڕی شاهەنشا کەیخەسرەوی کوڕی شاهەنشا دیاکۆی مەزنی دامەزرێنەری ئیمپڕاتۆری مادە. هه‌موویان نه‌وه‌ی مه‌تینی باپیره گه‌وره‌ن.
هارپاگۆس، سەرلەشکری ئیمپڕاتۆری ماد، دەگێڕیتەوە، " لە ڕێگای گەڕانەوەم لە ئەنشانەوە بۆ ئەگبەتانە، بیرم کرده‌وه که میتراداتەس، سەرۆکی شوانەکانی شاهنشا ئەستیاگ که لە دەرەوەی شار لە نێوان چیای ئەڵوەند و سەسپیرەس دەژیا، ده‌توانێت یارمه‌تیم بدات و منداڵەکەی مەندانەم بۆ ڕزگار بکات. که گه‌یشتمه لای میتراداتەس، گوێم لێ بوو ژنه‌که‌ی ده‌گریا چونکه له‌و کاته‌دا کوڕێکی به مردوویی بوو بوو. بێ ئەوەی پاسەوانەکانم ئاگادار بن، میتراداتەس و ژنەکەیم هێنایە ئەملاوە و پێم ووتن، "باش گوێم لێ بگرن! ئەم منداڵەی کە پێمە ناوی کۆڕشە و کچەزای شاهنشا ئەستیاگە، فەرمانم پێدراوە کە بیکوژم. من لە بەر چاوی پاسەوانەکاندا بە ئێوە دەڵێم لەبەر ئەوەی من پەیمانم بە ئاورەمەزدا داوە کە ژن و مناڵ و دیلەکانم نەکوژم، ئێوە لە جیاتی من بڕۆن ئەم منداڵە ببەن و بیکوژن. ئێوە کۆڕش هەڵگرن بۆ خۆتان! ئنجا جلەکانی کۆڕش بکەنە بەری کوڕە مردووەکەتان و بیده‌ن بە من تا پیشانی شاهنشا ئەستیاگی بدەم بۆ ئەوەی بڕوا بکات لێ دەبێت ئه‌مه تەنها نهێنی هەر سێکمان بێت ئه‌گینا شاهنشا هەر سێکمان دەکوژێت." پاشان گه‌ڕامه‌وه بۆ ئەگبەتانە، کوڕە مردووەکەی ئەوانم کە گوایە کۆڕشە پیشانی ئەستیاگدا.
دوای ئه‌وه‌ی کۆڕشی کوڕی سەرۆک شوانانی شاهنشا ژیانێکی سەختی دە ساڵەی کۆچه‌ری ده‌باته سه‌ر، ڕۆژێکیان لە گەڵ شاهنشا ئەستیاگ بۆ سەیر کردنی مەڕوماڵات و ئەسپەکانی بەرەو خێڵی میتراداتەس ڕۆیشتین. لە گەڵ گەیشتنمان، ئەستیاگ کوڕەکەی میتراداتەس ده‌بینێت و سه‌ری ده‌سووڕمێت. ئەسیاگ سەیرێکی منی کرد و ووتی، "تۆ دەزانی، ئەم کوڕە زۆر لە من دەچێت." شاهنشا ئەستیاگ به تووڕه‌ییه‌وه میتراداتەسی بانگ کرد و لێی پرسی، "ڕاستم پێ بڵی! ئەو کوڕە کێیە؟" میتراداتەس وا تێگەیشت کە من ڕاستیەکەم ووت بێت، بۆیه لە ترسا کەوتە سەر ئەژنۆ و بێ ئەوەی سەری هەڵبڕێت، ماچی پێڵاوەکانی شاهنشای ده‌کرد و دەپاڕایەوە. پاشان ووتی، "شاهنشای مه‌زنم! ئه‌و کوڕه کچه‌زای ئێوەی شاهنشای مەزنە لێ خۆی ئەم ڕاستیە نازانێت." که کۆڕش ڕاستی ده‌بیستێ، سه‌ری لێ ده‌شێوێت لێ ئەستیاگ زۆر دڵخۆش ده‌بێت چونکە ئەستیاگ زۆر پەشیمان بوو لە کوشتنی کۆڕش و بە درێژایی ئەو دە ساڵە ئازاری دەکێشا چونکە مەندانە بڕیاری دا بوو باوکی نه‌بینێت. پاشان شاهنشا ئەستیاگ بە زەردەخەنەوە ڕووی تێ کردم و ووتی، "سوپاس ژیانیت ڕزگار کرد!"
ئەستیاگ کۆڕشی بانگ کرد و پاش ماچ کردنی پێی ووت، "ئێستا لە گەڵ پاسەوانەکانمدا دەتنێرمەوە بۆ ئەنشان بۆ لای دایک و باوکت بە مەرجێک ساڵی داهاتوو، دایکت بێنی بۆ سەردانم." بە پەلە کۆڕشیان بە جلوبەرگ شاهانە پۆشی و لە گەڵ پاسەوانێکی زۆردا بەرەو ئەنشان ڕه‌وانه کرا. شابانو مەندانە و شا کامبۆژیان بڕوایان نە دەکرد که ده‌بیستن کۆڕش زیندووە. گریانی خەم و خۆشی تێکەڵ بوو، شا کامبۆژیان کە بە هۆی خەمی کۆڕشەوە لە پیاوێکی بە تەمەنی سەد ساڵە دەچوو، بێدەنگی چەند ساڵەی بە گریانی خۆشی پچڕاند. هەرچەندە شابانو دە ساڵ بوو خەم و ئەشکەنجە، نان و ئاوی بوو، لێ وورەی زۆر بەرز بوو پاش ئەوەی چاوی بە پیاوە پیرە ئاینییە پیرۆزەکە کەوت و پێی ووت بوو کە کۆڕش زیندووە و ڕۆژێکیش هەر دەگەڕێتەوە بۆ لایان. زۆری پێ نەچوو، کۆڕش لە گەڵ پاسەوانێکی زۆری شاهنشای ئیمپڕاتۆڕی ماددا دەگاتە بەردەمی کۆشک. شابانو مەندانە و شا کامبۆژیان له خۆشیدا باوەشیان پیا دەکرد و هەموو گیانیان ماچ دەکرد. خۆشی سەرتاپای شانشینی ئەنشانی گرتەوە، زەماوەند و هەڵپەڕکێ به دەهۆڵ و زوڕناوە بۆ ماوەی حەوت شەو و ڕۆژ ساز کرا."
ئنجا هارپاگۆس دەگێڕێتەوە، "لێ دوای چەند مانگێک لە ساڵی ٥٥٩ پێش زاینیدا، شا کامبۆژیان کۆچی دوایی دەکات. کۆڕش و دایکی لە سەر پەیمانەکەی کۆڕش بۆ باپیری، پاش دوو ساڵ بە مردنی باوکی کۆڕش سەردانی شاهنشا ئەستیاگی باوکی مەندانە لە ئەگبەتانە دەکەن. ئیتر کۆڕش و دایکی لەگەڵ ئەستیاگ، یەک دەگرنەوە. ئەستیاگ زۆر کۆڕشی خۆش دەویست و لە مەندانە دەخوازێت کە کۆڕش لای بمێنێتەوە. کۆڕش لە ماوەی مانەوەی لە ئەگبەتانە دەست بە ڕاهێنانی سوپایی و فێربوونی یاساکانی سوپا وجەنگ دەکات وه زۆر جار سەردانی دایک و باوکە کۆچەرەکەی ده‌کرد.
کۆڕش پەیوەندیەکی توندوتۆڵ لە گەڵ خاڵیدا، داریوشی ماد واته کەیخەسرەوی دووەم، دروست ده‌کات و زۆر جار هه‌ر دووکیان له گه‌ڵ شاهنشا ئه‌ستیاگدا ده‌چوون بۆ ڕاوکردن. لەو کاتانەدا، ئەستیاگ دەیبینی کە کۆڕش زۆر دلێر و لێهاتووە بە تایبەتی دوای ئەوەی ڕۆژێکیان بە ڕێکەوت ڕوو بە ڕووی کۆمەڵێک جەنگاوەری ئاسووری دەبنەوە. جارێکیان ئەستیاگ پێی ووتم، " هارپاگۆس! تۆ دەزانی نابینم کە داریوشی مادی تەنها کوڕم، شایستە بێت لە جێگەی من ببێتە شاهنشا بە پێچەوانەوە ئەو توانەیە لە کۆڕشدا دەبینم کە دوای من بتوانێت ببێتە شاهنشای ئیمپڕاتۆری ماد. هەر چۆنێک بێت، لەوانەیە لە کۆتاییدا خەوەکەم هەر بێتە دی و ئه‌مه ئارەزووی ئاورەمەزدایه."
له ساڵی ٥٥١ پ.ز دا که کۆڕش 18 ساڵ پڕ ده‌کاته‌وه، ده‌کرێت به شای ئەنشان و ده‌گه‌ڕێته‌وه لای دایکی لێ پێش گەڕانەوەی ئمیاتیسی کچی خاڵی ده‌هێنێت. پاش بوونی کۆڕش بە شای ئەنشان بە ساڵیک، شاهنشای ئەستیاگی باپیری دەمرێت و خاڵی کۆڕش، داریوشی ماد ناسراو بە کەیخەسرەوی دووەم، دەبێت بە شاهنشای ئیمپڕاتۆری ماد. لە بەر ئەوەی کەیخەسرەوی دووەم، کوڕی شاهنشای ئەستیاگ و شابانو ڤەشتی، زۆر مرۆڤێکی ئایینی بوو و ئارەزووی لە دەسەڵات نەبوو، لە کۆڕش دەخوازێت کە یارمەتی بدات لە فەرمانڕەوایی کردنی ئیمپراتۆری ماددا. لە ڕاستیدا کەیخەسرەوی دووەم هەر بەناو شاهنشا بوو ئەگینا کۆڕش زۆربەی کارەکانی ئیمپراتۆری ده‌کرد. شابانو ئمیاتیسی ئەنشانی هاوسه‌ری کۆڕش، له‌به‌ر دڵباشی و بەسۆزی بۆ میللەتەکەی نازناوی خانەدانی پێدرا بوو.
باپیرە گەورەی کۆڕش، شا جیشپیش، کاتی خۆی شانشینەکەی دابەش کرد بوو بە سەر دوو کوڕیدا، یەکێکیان شای ئەنشان بوو واتە باپیر کۆڕش و ئەوی تریان شای پارس بوو. کۆڕش شانشینی پارس ده‌ڕووخێنێت و ئامۆزاکەی باوکی، شا ئەرسامیس کوڕی شا ئاریئارامنیس و کوڕەکەی هیستاسپیس و کوڕی کوڕەکەی، داریوش (داریا_ڤا_ هوش)، دەهێنێتە ئەنشان و لە ژێر ڕکێفی خۆیدا جێنشینیان دەکات. پاشان کۆڕش بانگەوازی خۆی دەکات بە شای ئەنشان و پارس. کۆڕش هەموو میللەتەکانی خۆش دەویست و میللەتانیش زۆر کۆڕشیان خۆش دەویست، تەنانەت دوژمنەکانیشی کۆڕشیان خۆش دەویست لێ لە ئاکامی هەڵوەشاندنەوەی شانشینی پارسدا تووشی دوژمنایەتی دەبێت. هەرچەندە کۆڕشی مەزن بە نیازی باش و بەهێز کردنی یەکێتی نەتەوەی ئاری ئەنشان و پارس ده‌کاته‌وه بە یەک لێ لە ئەنجامدا ڕک و کینە لە دڵی کوڕەزای ئامۆزاکانی باوکی کۆڕش چێنرا و تا تۆڵەیان نەکردەوە، وازیان نەهێنا بە مەرجێک کۆڕش پایەی بەرزی بە ئامۆزاکانی بەخشی بوو."
هارپاکۆس لە کۆتاییدا دەڵێت، "هەرچەندە شا کراوسەسی لیدیا، برای شابانو ئاریانیسی دایکی مەندانە بوو، که‌چی به نیاز بوو بەشێک لە خاکی میدیا بخاتە ژێر ڕکێفی خۆیەوە لێ شاهنشا کەیخەسرەوی دووەم هاواری بۆ کۆڕشی خوشکەزای برد تا فریای ئیمپڕاتۆری ماد بکەوێت. سوپای ماد بە سەرکردایەتی کۆڕشی مەزن توانی شانشینی لیدیا داگیر بکات. لە لایەکی ترەوە شا نەبوونیدوس و بەلشزاری کوڕی دەست دەگرن بەسەر ئیمپڕاتۆری بابلدا و بەشێک لە خاکی میدیا داگیری دەکەن. دیسانەوە شاهنشا کەیخەسرەوی دووەم پەنا دەباتەوە بۆ کۆڕشی مەزن تا یارمەتی بدات لە داگیر کردنی ئیمپڕاتۆری بابلدا. شاهنشای ئیمپڕاتۆری ماد، کەیخەسرەوی دووەم، پێش مردنی لە ساڵی ٥٣٧ پ. ز کۆڕش دەکات بە شاهنشای ئیمپڕاتۆری ماد چونکه خۆی کوڕی نەبوو.
کۆڕش ڕابه‌ڕێکی دڵسۆزی ئیمپڕاتۆری ماد و نه‌ته‌وه‌ی ئاری بوو. هه‌رگیز پشووی نه‌ده‌دا و ڕۆژێکی بە ئاشتی نەبردە سەر چونکه هه‌ر خه‌ریکی به‌هێز کردنی ئیمپڕاتۆری ماد و دابین کردنی ژیانیان بوو. کۆڕش ناوچه‌یه‌کی فراوان و میلله‌تانێکی زۆری خسته بووه ژێر ڕکێفی خۆی و ئیمپڕاتۆری ماده‌وه. ئیمپڕاتۆره‌که‌ی ئه‌وه‌نده‌ی تر گه‌وره‌تر ده‌بێت کاتێک ئیمپڕاتۆری بابلیه‌کانیش داگیر ده‌کات لێ له‌م کاته‌دا ده‌بیستێ که چه‌ند خێڵێکی کۆچه‌ر له ڕۆژهه‌ڵاته‌وه، په‌لاماری میلله‌ته‌که‌ی ده‌ده‌ن. کاتێک کٶڕشی مەزن بەرەو ڕۆژهەڵات دەکشێت بۆ ڕاگرتنی هێرشی خێڵی مەسگەتە، لە ڕووداوێکی نهێنیدا لە ساڵی ٥٣٠ پ.ز دەکوژرێت. که کۆڕش ده‌کوژرێت، میللەت لە سەرتاسەری ناوچەکەدا بۆ ماوەی چەند مانگ پرسە و ماته‌مینی بۆ ده‌گرن.
بیرکردنه‌وه‌ی کۆڕشی مه‌زنی شاهنشای ئیمپڕاتۆری ماد زۆر جیاواز بوو له شاهنشاکانی تر چونکه هیچ بایه‌خی نه دهدا به کۆکردنه‌وه‌ی سامان به پێچه‌وانه‌وه بایه‌خی دهدا به میلله‌ته‌که‌ی و به دابین کردنی ژیانێکی باش و یه‌کسان بۆیان. کۆڕش شابانو ئمیاتیسی هاوسه‌ری خۆش ده‌ویست و پێنج منداڵی له گه‌ڵدا خسته‌وه و هه‌رگیز ژن تری نه‌هێنا وه‌کو که شاهنشاکانی تر ده‌یان کرد. کۆڕش بروای وا بوو کە هەموو میللەتانی ژێر ڕکێفی ئیمپڕاتۆری ماد دەبێت خۆیان فەرمانڕەوایی خۆیان بکەن لێ له سه‌ریانه که باج بده‌ن بە ئیمپڕاتۆر. کۆڕش زۆر بڕوای بە ئاورەمەزدا و ئایینی زەردەشت بوو لێ لە هەمان کاتدا بڕوای وا بوو نابێت خواپەرستی و ئایین بە زەبروزەنگ بەسەر هیچ مرۆڤێکدا بسەپێنرێت و مرۆڤ دەبێت سەربەست بێت لە هەڵبژاردنی باوەڕ و ئایینی خۆیدا."
چاوه‌ڕوانی به‌شی پێنجه‌م بن!
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
