نێوەرۆکی سەربەخۆییەکەی باشوری کوردستان

--------------------------

بۆ پێشبینی پێشهاتەکان دەبێ هێزە کانی ناو گۆڕەپانی سیاسەت بناسین. بۆ ناسینی ئەم هێزانەش پێویستە سەفەرێک بکەین بۆ ناو مێژوو، ماهیەت، کەلتور،سایکۆلۆژی و بەرژوەندی چینایەتیان.

 

لە ساڵی١٩٦١ مەلا مستەفا بارزانی کە دو ساڵ بو لە سایەی هاتنە سەرکاری عەبدولکەریم قاسم بە ڕێز و حورمەتەوە لە ڕوسیە ڕا گەڕابۆوە باشور، بە ڕێنوێنی ساواکی ئێران و موسادی ئیسرائیل و سیای ئەمریکا بو بە ڕێبەری شۆڕشی ئاغاکان و مڵکدارەکانی ناڕازی کوردستان کە لە دژێ چاکسازی ئابوری و کۆمەڵایەتی عەبدولکەریم قاسم بە تایبەت ئیسلاحی زیراعی ڕاپەڕیبون.

هەر مرۆڤێکی نیشتمانپەروەر دەبێ ئەم ڕاستیە حاشاهەڵنەگرە بزانێت کە پێشنیازی داڕشتنی دەوڵەتی نەتەوە، پەروەردەکردنی بیری نەتەوەییە و گرینگترین پێشنیازەکانی بیری نەتەوەییش بریتین لە: 

تا زەمانێک گەل وەک ڕەعیەت بژیت، بیر و هزر و ئامانجی لە چوارچێوەی ئاغا و سەرۆک عەشیرە و هۆز تێپەڕ ناکات. لەم حالە دا هەر جوڵانەوەیێکی بە ناو نەتەوەیی دەخرێتە ژێر حوکمی بەهێزترین ئاغا، سەرۆک عەشیرەت یان شێخێکی خاوەن دەسەڵات. مەلا مستەفا باکگراوەندی( پێشینە) هەرسێ لەمانەی هەبو.

ئەم ڕاپەڕینە بو بە هۆی ئەوەی کە عەبدولکەریم قاسم توشی شەڕێکی سەخت لە باکوری وڵات بێت و ئاگای لە بەغدا و نێو خۆ نەمێنێت و لە ئاکامدا عەرەبە ڕەگەزپەرەستەکان و بەعسیەکان زەفەری پێبێنن و لە کودتایەکی خوێناوی عەبدولکەریم و پڕۆژە چاکسازیەکانی بۆ لە ناو بردنی سیستمی دواکەوتوی دەرەبەگایەتی و خێڵەکی و دامەزراندنی سیستمێکی نوێ و دادپەروەری کۆمەڵایەتی بە خاک بسپێرن(١٩٦٣). 

ئێستاش شێست ساڵ دوای ئەم کارەساتە ئێراق و باشوری کوردستان نە تەنیا سیستمی کۆنی دەرەبەگی و عەشیرەیی تێنەپەڕاندوە، بەڵکو بناژۆخوازی ئیسلامی سیاسی لە نەوعی سونی و شیعە بە لک و پۆیەکانی هەمو کەلێن و قوژبنەکانی ژیانی کەلتوری، کۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابوری تەنیوە. 

مەلا مستەفا لە دەورەی ڕێبەرایەتی ١٤ ساڵەی خۆی (١٩٧٥-١٩٦١) ئەرکی سەرکوتی خوێناوی شۆڕشگێرانی ڕۆژهەڵات و باکور و باشوری بە جێ گەیاند. کوشتنی سەعید ئاڵچی و دوکتور شوان دو ڕێبەری پارتی دێموکراتی کوردستانی تورکیا و سولەیمان موعینی و سەدیقی ئەنجیری و ئەسعەد خودایاری لە ڕێبەرانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران و ڕادەست کردنەوەی ٤٥ شۆڕشگێری دێموکرات بە ساواکی ئێران و کوشتنی بەشێکی زۆری شۆڕشگیرانی پێشکەوتنخوازی ناو پارتی دێموکڕاتی کوردستانی ئێراق و کودتای عەسکەری بە سەر باڵی دەفتەری سیاسی پارتی دێموکرات و کوشتن و ڕاوەدونانیان بۆ ئێران و ناو حکومەتی ئێراق بەشێکی بچوکن لە کردەوەکانی مەلا مستەفا بۆ ڕازی کردنی داگیرکەرانی کوردستان. 

لە ناو خۆی باشوری کوردستان دا ئیسلاحی زیراعی هەڵوەشاندەوە و تەنانەت ئازادی و یەکسانیە کەلتوریەکانی کۆمەڵایەتی کە هەزاران ساڵ بو لە ناو کورد دا مابونەوە لە ناوی بردن . یەکێک لەمانە کەلتوری شایی ڕەسەنی کوردی ڕەشبەڵەکە کە قاچاغی کردبو. کوردی باشور ١٣٠٠ ساڵ بو تەسلیمی کەلتوری بیابانی عەرەبی نەبو بو. یەکێک لە شانازیەکانی کوردان شایی ڕەشبەڵەکە. چونکە زۆر نیشانە و هێمای پڕشەنگداری تێدایە. وەک بەرانبەری ژن و پیاو و شادی و خۆڕاگری و یەکیەتی. 

دوهەمیان ئەوە بو کە ژنی کورد بۆ دەرباز بون لە زوڵمی پیاوسالاری ڕێگایەکی بۆ مابۆوە تا لە بە شودانی زۆرەملی خۆێ بپارێزێت. ئەویش ڕەدوو کەوتن بو. تا بتوانێ چارەنوسی خۆی بۆ هاوسەرگیری دیاری بکات. مەلامستەفا بە قاچاغ کردنی ئەم نەریتە و بڕینەوەی حوکمی ئیعدام ئەم ڕێگایەشی لە ژنی کورد بەست و ئێستاش دوای مەلا مستەفا زۆرترین قەتڵی ناموسی لە باشور دەکرێت. ئەوەی عەرەبی بیابانی بە هەزار ساڵ دژ بە ژنی کورد بۆی نەکرا مەلامستەفا بە چاردە ساڵ کردی. 

لە ساڵی ١٩٧٥ کە شای ئێران و ئیسرائیل و ئەمریکا کاریان بە مەلا مستەفا نەما شۆڕشەکەیان کردە قیمەتی سەودایەک لە گەڵ سەدام کە بریتی بو لە وەدەست خستنی نیوەی ڕوباری شەتولعەرەب بۆ ئێران. 

لە ساڵی ١٩٧٦ دوای هەڵگیرسانەوەی شۆڕشێکی سەربەخۆی نوێ بە ڕێبەرایەتی یەکیەتی نیشتمانی، داگیرکەرانی کوردستان لە پێش هەمویان ئێران و تورکیا ترسیان لێنیشت کە ئەم سەرهەڵدانە نوێیە خەتەری بۆ ناو خۆی ئەو دو وڵاتە هەیە و پێشبینیان کردبو کە کوردانی رۆژهەڵات و باکور بە هاوکاری یەکیەتی نیشتمانی بتوانن شؤڕش لە ناوخۆ هەڵگیرسێنن. 

ئێران و تورکیا کەوتنە پیلان بۆ زیندو کردنەوەی پارتی دێموکراتی کوردستانی ئیراق تا بە هێزی ئەم پارتە وەک دەورەی مەلا مستەفا شۆڕشگێرانی باکور، باشور و رۆژهەڵات سەرکوت بکەن. لە ئاکامدا لە مەهاباد ماڵی دوکتور عەبدولای مەولەوی کە تا مردن هەر دەروێشی مەلا مستەفا و کوڕەکانی مایەوە بە ئامادە بونی نوێنەری ساواک و میتی تورک قیادەی موەقەتی پارتی دێموکڕاتی کوردستانی ئێراق بە ڕێبەرایەتی ئیدریس و مەسعود بارزانی دامەزرا. دو مەلای کۆنە پارێزی مەهاباد بە ناوەکانی قەرەنی زادە و شاریکەندی بەشداری ئەم کۆبونەوەیە بون. 

مەسعود و ئیدریس بە هاوکاری ساواکی ئێران لە کەرەج و ورمێ و نەغەدە تاقمێک بارزانی سەر بەخۆیان کۆ کردەوە و چەک و تەقەمەنی ساواکیان ویخستن و ڕەوانەی کوێستانەکانی پشتی شنۆ و حەکاری کران. قیادە بە هیچ جۆرێک ئەرکی هەڵگیرسانەوەی شۆڕش و شەری بەعسیان پێ نەسپاررابو. بە ئاشکرا لە تێکهەڵچون لە گەڵ هیزەکانی حکومەتی بەعس خۆیان دەپاراست. ئەرکی ئەوان دژایەتی یەکیەتی نیشتمانی کوردستان و شۆڕشگێرانی ڕۆژهەڵات و باکوری کوردستان بو. هیزەکانی قیادە لە ناوچەیێکی تەسک و ئیستراتژیک( باکوری رۆژهەڵاتی ئیراق- کویستانەکانی دورەدەستی حەکاری و خواکورک) جێگیر کران.

یەکەمین شەڕی گەورەی قیادە موەقەت لە ساڵی ١٩٧٨ کارەساتی حەکاری بو کە کاروانێکی ٧٠٠ کەسی یەکیەتی نیشتمانی تێیدا لە ناو چون و ڕێبەرانی ئەم کاروانەش ( عەلی عەسکەری، حوسێن بابە شێخ و دوکتور خالید) دوای ئەسیربونیان بە چەکی ئارپێچی ئێعدام کران.

قیادە موەقەت دوای شۆڕشی ١٩٧٩ی گەلانی ئێران کە ئاغای گەورەیان(شا و ساواک) لە ناو چوبون و لە ڕۆژهەڵاتیش کەوتبونە بەر قینی خەڵک بە هۆی کوشنی کاک سلێمانی موعنی و هاوڕێیەکانی و کارەساتی حەکاری زۆر کز و لاواز ببو. بەڵام هێندەی پێنەچو لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێران چەک و تفاق و پارەی چاکیان پێدرا و کەوتنە شەڕی دێموکڕات و کۆمەڵە و توانیان گورزی گەورە لەو دو حیزبە بدەن بە جۆرێک تەنیا لە ڕۆژێک دا لە دیهاتەکانی ناوچەی ورمێ ٦٠ پێشمەرگەی حیزبی دێموکرات بکوژن و لە دۆڵی بایزاوای شنۆیەش ٢٢پێشمەگەی دێموکرات و ١١ی کۆمەڵەش بکوژن. لە درێژەی هاوکاری لە گەڵ هێزەکانی کۆماری ئیسلامی دا توانیان شارەکانی شنۆ و خانێ داگیربکەن و لە ورمێ ڕا تا ئاڵوەتانی سەردەشت زنجیرە پایگای قیادە موەقەت دامەزرێنن. 

لە باشوری کوردستان بە هۆی بەهێز بونی یەکیەتی نیشتمانی کوردستان ناوچەی چالاکی قیادە موەقەت لە بادینان تێنەدەپەڕی. هەر کاتێکیش کە بۆ شەڕی یەکیەتی دەپەڕینەوە پارێزگاکانی سلێمانی، هەولێر و کەرکوک توشی شکەستی گەورە دەبون و باقی هێزە بەزیوەکەیان ڕایاندەکردەوە شوێنە دورەدەستەکانی پارێزگای دهۆک. 

لە ساڵی ١٩٨٥ کۆماری ئیسلامی ئێران لە نێوان یەکیەتی و پارتی دێموکراتی کوردستان دا ئاگربەست و سوڵحی وەدی هێنا. تا بتوانێ بە هاوکاری ئەم دو هێزە زەبری کاریگەر لە دەوڵەتی سەدام بوەشێنێت. 

زۆرتریرین قورسایی شەڕی دەوڵەتی بەعس لە سەر شانی یەکیەتی بو. تەنانەت ڕاپەڕینی ١٩٩١ی باشوریش لە سەر دەستی یەکیەتی و جەماوەرەکەی بو. لە پێشدا شارەکانی پارێزگای سلێمانی کە زۆربەی خەڵکەەی سەر بە یەکیەتی نیشتمانی بون ڕزگارکران. دوایەش پارێزگایەکانی هەولێر و کەرکوک ڕزگار کران. لەم دو پارێزگایەش زۆرترین خوێن پیشمەرگە و جەماوەری یەکیەتی بەخشیان.تا دوای ١١ رۆژ لە ڕاپەڕینی ڕانیە دهۆک رزگار نەکرا. رزگاری پارێزگای دهۆکیش بە هۆی شەڕی بە قوەتی پارتی و جەماوەرەکەی نەبو. بەڵکو هۆیەکەی ئەوە بو کە لە داوای ئازاد کرانی یەک لە دوای یەکی شارەکەنی سلێمانی و هەولێر هێزی رژێمی بەعس وەک مۆرەکانی دۆمینۆ بە سەر یەکدا دەکەوتن و هەرەسیان دەهێنا. 

دوای ڕاپەڕینی ١٩٩١ بنەماڵەی بارزانی لە کەرەج و ورمێ ڕا بە هێزێکی کز و لاوازەوە لە ڕێگای سەردەشت و ڕانیە گەڕانەوە باشوری کوردستان. 

بنەماڵە بەم هێزە کەمەی هەیان بو نەیاندەتوانی دەسەڵاتێکی بەرچاویان لە باشور هەبێ.ئێران لە دەورەی قیادە موەقەت دا بۆ سەرکوتی دێموکرات و کۆمەڵە پارەیێکی زۆری پێدابون کە بەشێکی باشیان پاشەکەوت کردبو هەر واها پارەی تریشیان لە دەوڵەتی تورکیا و ئێراق وەرگرت و دەستیان کرد بە پارە بەخشینەوە لە ناو کۆنە جاش و موستەشار و سەرۆک خێڵەکان و کڕێنی هێندێک قەڵەمفرۆش و تەنانەت حیزب و کەسانی خاوەن ڕابردوی خاوێنیشیان کڕی. 

لە ساڵی ١٩٩٢ دا لە هەڵبژارتنی هەرێمی کوردستان بە هۆی دەنگی ئەو جەماوەرە کڕاوە و تەزویری زۆر کە تەنانەت لە ‌هێندێک شار توانیان زیاتر لە حەشیمەتی شارەکە دەنگ بۆ خۆیان لە ناو سندوقەکان وەدی بێنن توانیان ٥١٪ی دەنگ بۆخۆیان دروست بکەن. یەکیەتی نیشتمانی لە پێناو پاراستنی دەسکەوتەکانی گەل بە ناچار تەسلیمی حکومەتی شەریکایەتی لە گەڵ پارتی بو. 

لە ساڵی ١٩٩٤ پارتی بە فیتی ئێران، تورکیا و ئێراق شەڕی نێوخۆیی بە سەر یەکیەتی نیشتمانی داسەپاند. هەر یەک لەم دەوڵەتانە بەرژوەندی تایبەتی خۆیان هەبو.

 ئێران دەیهەویست زەخت بخاتە سەر یەکیەتی تا ڕادیۆی حیزبی دێموکرات لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی دا دابخات و ڕێگری بکات لە چالاکی پێشمەرگەکانی لە ناو کاوردستانی ڕۆژهەلات کە لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەکیەتی نیشتەجێ بون.لە ئاکام دا ئێران بە ئامانجەکانی گەییشت.

تورکیا دەیویست لە بەرامبەر هاوکاری بۆ بارزانی لە شەڕی دژی یەکیەتی نیشتمانی دا بنکە و پایگا لە باشور دامەزرێنێ و بە دو قۆڵی لە گەڵ بارزانی شەڕی گەریلا لە قەندیل بکەن. ئامانجەکانی تورکیاش وەدی هاتن. 

 ئێراق مەبەستی بو هێزی گەورەی کورد(یەکیەتی نیشتمانی) بکرێتە هێزێکی بچوک و لە درێژەی شەڕی ئەم دو حیزبە دا قەیرانەکانی ئابوری، ئەمنی و سیاسی باشوری کوردستان بە چۆک دابێنێت تا بتوانێ لەم ئاوە قوڕاوە دا دەسەڵاتی خۆی دوبارە بە سەر ئەم هەرێمە دا بسەپێنێتەوە. 

ئێران لە ساڵی یەکەمی شەڕ دا دەوری سەرەکی هەبو لە کۆمەکی لۆجێستیکی، چەک و تفاقی جەنگی و پارەی زۆر و پەلکێشکردنی بزوتنەوەی ئیسلامی بۆ هاوکاری پارتی لە دژی یەکیەتی. 

یەکیەتی نیشتمانی با ناچار تەسلیمی ویستەکانی ئێران بو. ڕادوێی حیزبی دێموکڕاتی داخست و پێشی بە چالاکی سەربازی ئەم حیزبە گرت کە لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی خۆی ڕا نەچنەوە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بۆ شەڕی پارتیزانی. 

ئێران دوای ئەم تەنازولەی یەکیەتی دەستی لە هاوکاری پارتی بۆ شەڕلە دژی یەکیەتی هەڵگرت. 

لەم کاتە دا پارتی زۆرتر چۆ ژێر فەرمانەکانی تورکیا و ئێراق. هاوکاری نیزامی تورکیا نەیتوانی باڵانسی هێز بە قازانجی پارتی بگۆڕێت. سەدام گاردی سەرۆک کۆماری خستە هانای پارتی و لە ٣١ی ئابی ٩٦ دا هەولێری بۆ داگیر کرد. بە هۆی پشتگیری تورکیا و سەدام بۆ بارزانی باڵانسی هێز بە لای پارتی دا شکایەوە. لەو زەمانە ڕا تا ئێستا یەکیەتی نیشتمانی پاشکۆیەتی پارتی دێموکڕاتی لێ بو بە چارەنوس. 

 

بنەمالەی بارزانی باکگراوەندی(پێشینەی) عەشیرەیی، ئاغایەتی و شێخایەتیان هەیە.ئاسۆی بیری ئەم سێ توێژەی کۆمەگا لە میرنشینێکی سەر بە دەوڵەت یان دەوڵەتانی زاڵ بە سەر ناوچە تێناپەڕێ. 

سایکۆلۆژئ( ڕەوان ناسی) فیئۆداڵ، عشیرەیی تایبەتمەندی خۆی هەیە. لەم ڕوانگەیە دا جیهان بە دو چین دابەش دەکرێ. یەکیان ئەم هێزانەن کە لەو بەهێزترن. وەک تورکیا، ئێران، ئێراق و .... کە دەبێ لەمانە ئیتاعەت بکا و بەرژوەندیان بپارێزێ. دوهەمیان ئەم هێز و لایەنانەن کەم هێزترن. کە دەبێ وەک ڕەعیەت گوێ لە مستی خۆی بن و حوکمیان بە سەردا بکات. ئەگەر لە ناوخۆ دا هێزێکی دیکە دروست بێ شەڕی بە سەر دا دەسەپێنێ. ئەگەر دەرۆستی نەهات لە هێزی گەورەتر(دەوڵەتی حاکم) کەڵک وەردەگرێ. هەر وەک چۆن لە دەورەی میرنشینە کوردەکانی سەدەکانی ناوەڕاست میر و ئاغا و دەرەبەگەکان لە دژی یەکتر و نەیارانیان ئەم سیاسەتەیان پەیڕەو دەکرد. 

ستڕاتیژی ئەم بونەوەرە بۆ بۆ درێژە دان بە ئاغایەتی و سەروەری خۆی بە سەر خەڵک دا بریتیە لە دابین کردنی بەرژوەندی زلهێزی گەورەی ناوچەکە. میرنشینە کوردەکانی وەک بابان، ئەردەلان، سۆران،موکریان و... بە پێی دوری یان نزیکی جوغڕافیایی دو زلهێزی تورک و ئێران(خەلیفەی عوسمانی یان سەفەوی و قاجار) ئاغای خۆیان دیاری دەکرد. ئەگەر لەدەورەیێکدا ئاغاکەیان کەمهێز بایە بۆ درێژەدان بە دەسەلاتی ناوچەیی خۆیان دەچونە ژێر دەسەلاتی زلهێزەکەی دیکە. باج و خەراج و کچ و شەڕکەریان بۆ دابین دەکردن. 

 ڕابیتەی ئیمارەت و دەوڵەتی زلهێز پێکەوە لە بەرانبەر خەڵکی ژێر دەسەڵات، لە نەوعی ئەنگەلیە حاکمانی دەرەجە ٢ و ١ (ئیمارەت و دەوڵەت) وەک میشولە و کرمی ئاسکاریس خوێنی خەڵک دەمژن. نەخۆش و لاوازیان دەکەن.

چۆن ئەو کارە سەر دەگرێ؟

دو ئامزاز هەیە بۆ دابین کردنی ئەم سیستمە:

ئامرازی یەکەم ئاشکرایە و لە کاتی پێویست دا لە یەک یان هەردوک دەسەڵات( ئیمارەت و دەوڵەت) کەڵک وەردەگیرێت.

ئامرازی دوهەم بە پێی تایبەتمەنی و هەڵکەوتەی هزر و بیر و باوەڕی جەماوەر دیاری دەکرێت. وەک کەڵک وەرگرتن لە دین و مەزهەب، عەسەبیەتی خێل و هەستی نەتەوایەتی.

سوارەی ئێلخانی زادە لە شێعرەبەرزەکەی شار دا دەڵێ:

 گوڵم، هه‌رێمی زۆنگ و زه‌ل، چلۆن ئه‌بێته‌ جاڕه ‌گوڵ؟

بە پشت بەستن بەناسینی ماهیەت، سایکۆلۆژی،کەلتور وبەرژوەندی بنەماڵە بۆمان ئاشکرا دەبێ کە قەد و باڵای ئەم بونەوەرە کورتترە لە چارەسەرکردنی پرسێکی گەورەی نەتەوەیی وەک سەربەخۆیی باشوری کوردستان.

مێژوو نیشانی داوە کە بنەماڵەی بارزانی بە درێژایی تەمەنی ژیانی سیاسیان تەنانەت یەک جاریش بێ ڕاسپاردەیی و هاوکاری داگیرکەرانی کوردستان حەرەکەتێکی سەربەخۆیان پەیڕەو نەکردوە. چونکە سەرۆک خێڵ باوەڕی بە هێزی خۆی نیە و دەبێ دەستێکی بەهێزی دەرەکی لە پشت بێ. گەلیش بە مێگەل دەناسێ کە لە پێناو بەرژوەندی بنەماڵە و عەشیرە بیدۆشێ و قوربانی بکات.

 مەلا مستەفا دژە شۆڕشی ١٤ ساڵەی ئەیلولی بە یارمەتی شای ئێران، ئیسرائیل و سازمانی سیای ئەمریکا بردە پێش و دوای تەواو بونی ئەم هاوکاریە ئاشبەتاڵی کرد.

 لە ساڵەکانی ١٩٧٩ تا ١٩٨٣ شەڕی دێموکڕات و کۆمەڵەی ڕۆژهەڵاتی کوردستانی بە هاوکاری کۆماری ئیسلامی ئێران بە ئەنجام گەیاند.

 شەڕی ناوخۆیی دژی یەکیەتی نیشتمانی لە ١٩٩٤ تا ١٩٩٨ بە یارمەتی ڕاستەوخۆی ئێران و دوایەش تورکیا و سەدام بە ئاکام گەیاند.

شەڕی دژی پارتی کرێکارانی کوردستان لە ١٩٩٢ تا ١٩٩٨ بە یارمەتی تورکیا درێژە پێدا.

بە پشت بەستن بە ناسنامە و ماهیەتی بنەماڵەی بارزانی دەتوانین ئاوا پێناسە بۆ سەربەخۆییەکەی بکەین:

دەستی دەرەکی، چونکە لە ماهیەتی بنەماڵە دا نیە بێ هاوکاری دەولەتێکی داگیرکەری کوردستان هیچ هەنگاوێک هەڵێنێت، دەبێ دەستێک یان چەند دەستی دەرەکی لە پشتی سەربەخۆییەکەی بارزانی بێت.

ناوچەی دەسەڵاتی پارتی دێموکڕات پارێزگاکانی دهۆک و هەولێرن. ئەم دو پارێزگایە زۆرترین سنوریان لە گەڵ تورکیا دا هەیە.لە ڕۆژهەڵات لە گەڵ ئێران هاوسنورە و لە ڕۆژئاوا لە گەڵ سوریا کە ئێستا لە ژێر دەسەڵاتی پەیەدەی دەستە خوشکی پارتی کرێکارانی کوردستان دایە. 

بەم هۆکارانەی خوارەوە تورکیا زۆرترین بەرژوەندی لە گەڵ بنەماڵە دا هەیە.

 ١- لایەنی ئابوری کە بریتیە لە بە تاڵان بردنی سامانی نەوت و گاز و دابین کردنی بازاڕێکی هەمیشەیی بۆ فرۆشتنی کەل و پەلی تورکی.

٢- لایەنی ئەمنی و سەربازی کە دەتوانی کاراتر لە نەوەدەکانی سەدەی ڕابردو قەندیل گەمارۆ بدا و لە گەڵ دەوڵەتە وەهمیەکەی بارزانی گورزی هاوبەش لە پ.ک.ک بدات. گەمارۆی ئابوری سەر ڕۆژئاوای کوردستان توندتر بکات و شەڕی باشوری کوردستان لە دژی ڕۆژئاو هەڵگرسێنێت.دەسکەوتەکانی ئەم دەڤەرە توشی مەترسی لەناوچون بکات. 

دەوڵەتی ناوەندی ئێراق باش دەزانێ کە سێ پارێزگای دهۆک،هەولێر و سلێمانی هەرچەند لە ژێر نێوی هەرێمی فیدڕالی کوردستانیش بێت، بە کردەوە گەییشتونە ئاستێکی سەربەخۆیی و ئیتر ئومێدی زیندوکردنەوەی دەسەڵاتی ناوەندی بە سەر هەرێمی لە دەست داوە. بەڵام چاوی بڕیوەتە ناوچە جێناکۆکەکان کە نزیک بە ٥٠٪ی باشوری کورستان دەگرێتەوە. دەیهەوێ لەئەنجامی سەربەخۆییەکەی بارزانی کەرکوک، ناوچە کوردنشینەکانی پارێزگای نەینەوا، شەنگال و خانەقین وەک ئەمری واقیع بۆ خۆی بگەڕێنێتەوە. بنەماڵەی بارزانیش بەم کارە ڕازی دەبن. چونکە لە لایەک دەوڵەتی ئێراق هەست بە دۆڕان ناکات و دژی سەربەخۆییەکەی بارزانی کاردانەوەی نابێت. لە لایەکی دیکە بارزانی لەم ناوچانە کەمترین پێگەی جەماوەری هەیە. لە ئەگەری گەڕانەوەیان بۆ سەر کوردستان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتودا دەنگەکانی لە ٢٠٪ تێپەڕ ناکات و لە ئاکامدا خەونی میرنشینی هەتاهەتایی بنەماڵە توشی ناکامی دەبێت.

 

بنەماڵەی بارزانی لە ١٩٦١ تا ڕوخانی پاشایەتی هاوکاری ئێران بون بۆ سەرکوتی شۆڕشگێڕانی ڕۆژهەڵات. دوای هاتنە سەرکاری کۆماری ئیسلامیش توانایی و وەفاداری خۆیان بۆ سەرکوتی دێموکڕات و کۆمەڵە نیشان دا. لە نەتیجە دا ئێران لە گەڵ ئەم سەربەخۆییەدا کیشەیێکی نیە و ئومێدی ئەوەی هەیە بارزانی حیزبە ڕۆژهەڵاتیەکان دەستەمۆ یان سەرکوت کات وسنورەکانی بۆ بپارێزێ. 

ئامانجی بنەماڵە ئەوەیە لە ژێر دروشم و تەپ و تۆزی سەربەخۆیی کوردستان ئاغایەتی ویراسی و هەتاهەتایی بە سەر پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر و ئەگەر بۆیان بکرێ سلێمانی مسۆگەر بکەن.ئەوەی وەدی دێت دەوڵەتێکی بە ڕواڵەت سەربەخۆ بەڵام لە ناوەرۆکدا میرنشینێکی کوردی سەر بە دەوڵەتی تورک دەبێت.

ناوچە جێناکۆکەکانی باشور کە ٥٠٪ی باشور پێک دێنن بۆ هەتاهەتایە دەکەونە ژێر دەستی عەرەب. سلێمانی چارەنوسی نادیارە کە ئایا دەبێتە بەشێک لە دەوڵەتی سەربەخۆی بارزانی یان بە ئێراق دەلکێندرێتەوە یان دەتوانێ خۆی لە خێر و شەڕی هەردوک لایان بپارێزێ و وەک هەرێمێکی فیدراڵ یان خۆسەر بمێنێتەوە.

 

ستراتژی دەوڵەتی سەربەخۆی بارزانی بەرانبەر بە کوردەکانی ئەم سێ پارچەیە هەر وەک لە کارنامەی ٦٠ ساڵەیان دایە ڕوون و ئاشکرایە، کە بریتیە لە سەرکوت و کوشتار و هاوکاری ڕاستەوخۆی دەوڵەتەکانیان بۆ لەناوبردنی هەر هێز و جوڵانەوەیێکی ئەم دەڤەرانە. تەنانەت ئەنەکەسەی سوریە و دێموکڕاتەکان و کۆمەڵەی حەوڵای موهتەدیش سەرەڕای هەمو خۆشخزمەتیەکانیان بۆ بارزانی ئەمنیەتیان دەکەوێتە خەتەری گەورە. 

 دەوڵەتەکانی تورکیا، ئێراق، ئێران، سوریا و بنەماڵەی بارزانی براوەی یەکەم دەبن.

بازاڕی ئەم تاقمانەش گەرم دەبێ: کۆنە جاش،قەڵەمفرۆش،مێژوو فرۆش،حیزب فرۆش، گەلفرۆش، دینفرۆش، جاسوس، لۆتی و شایەری دیوەخان، لۆمپەن، چەقوکێش و فاحیشە سیاسیەکانی کوردستان. 

بە گشتی گەلی کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان تێیدا زەرەرمەند دەبێ. ڕوناکبیران، سیاسەتمەدارانی سەربەخۆ، حیزبە پێشکەوتنخوازەکان، کۆمەڵگای مەدەنی، ژنان و گەنجان، ڕۆژنامەنوسانی بوێر و سەربەخۆ، چینی مامناوەند و هەژاری باشور توشی زۆرترین زیان و کارەسات دەبن.