میشێل فۆکۆ

میشێل فۆکۆ  فەیلەسووفێکی فەرەنسی بوو کە لەنێوان ساڵانی ( 1926-1984  ) دا ژیاوە . فۆکۆ وەک فەیلەسوفێکی نوێگەرا ( یان پۆستمۆدێرنیست ) Postmodernist    کاریگەری گەورەی لەسەر فەلسەفەی هاوچەرخماندا هەیە . 

فۆکۆ پێیوابوو کە ئەرکی سەرەکی فەلسەفە بریتییە لە چاودێریکردنی کۆمەڵگەو یارمەتیدان بۆ ئازادبوونی مرۆڤەکان .هەر لەم رووانگەیەوە فۆکۆ رەخنەکانی ئاراستەی کۆمەڵگەی مۆدێرن Modern   و دامودەزگاکانی دەکرد . یەکەم کتێبی گرینگی  فۆکۆ کتێبی مێژووی شێتی  The Histroy of Madness   بوو کە لە ساڵی  1961 چاپکرا . ئەو لەم کتێبەیدا ڕای خۆی دەردەبڕیت سەبارەت بە مامەڵەکردنی کۆمەڵگە و دەسەڵاتداران بەدرێژایی مێژوو لەگەڵ  کەسانێک کە لە رووی دەروونیەوە Psychic   یان عەقڵیەوە Mental    نەخۆشن . لێرەدا فۆکۆ رەخنەی توند دەگرێت لە کۆمەڵگە و دەسەڵاتدارانی مۆدێرن   سەبارەت بە  شێتەکان و پێیوایە کە لە سەردەمی بووژانەوەدا  ( یان رێنیسانسدا)  Renaissance    مامەڵەی کۆمەڵگەو دەسەڵاتداران لەئاست شێتەکان زۆر مرۆڤانەتر ( یان ئینسانیتر) بوو چونکە ئەوکات شێتەکان بە نەخۆش لەقەڵەم نەدەدران بەڵکو تەنیا وەکو خەڵكانێکی جیاواز سەیر دەکران و وەک خەڵکانی تریش  ئازاد بوون . ئەوکات شێتخانە بوونی نەبوو و کەسیش دەستبەسەر نەدەکرا  بە بەهانەی یان  پاساوی شێتیەتی . 

فۆکۆ دەڵێت کە چەمکەکانی شێت و دەروون-نەخۆش و هتد لە واقیعدا بوونیان نییە بەڵکو ئەم چەمکانە لەسەر   بنەمایەکی (  یان بۆچوونێکی )   کۆمەڵایەتی Social    داڕێژراون  . ئەو مێژووی پەیدابوونی  ئەم چەمکانە دەگێڕێتەوە بۆ سەدەی حەڤدە کە ئەوکات ووردە ووردە ووشەگەلی شێت و سەرشێت و نانۆرمال و هتد کەوتنە سەر زاران . ئەمەش وایکرد کە کۆمەڵگە و کاربەدەستان مامەڵەی جیاواز بکەن لەئاست ئەو کەسانەی کە بە شێت و نانۆرمال لەقەڵەم دەدران ئەگینا پێش داتاشرانی ئەم چەمکانە هەموو تاکەکانی کۆمەڵگە بە کەسانێکی ئاسایی ( یان نۆرمال ) Normal    دەزانران و کۆمەڵگەش دابەش نەکرابوو بۆ عاقڵ و شێت یان عەقڵ و ناعەقڵ . 

فۆکۆ هەروەها دەڵێت کە هەموو پۆلبەندی  Categorizations     و پێناسەکان Definitions   لە جیهاندا دوو روویان هەیە کە یەکێکیان حەقیقەت  The Truth   و ئەوی تریان دەسەڵاتە Power  . ئەو پێیوایە کە ئەوە دەسەڵاتە کە حەقیقەت دروست دەکات نەک حەقیقەت دەسەڵات دروست بکات . لێرەدا لە مەسەلەی پەیوەندی نێوان هەردوو چەمکی حەقیقەت و دەسەڵات فۆکۆ و نیچە هاوڕان  بەپێچەوانەی ئەفلاتوون کە پێیوایە کە حەقیقەت دەسەڵات دروست دەکات . 

فۆکۆ دەڵێت کە ڕاددەی کاریگەری لەسەر هەر گوتارێک  Discourse    وەستاوەتەسەر راددەی هەبوونی دەسەڵات و هەر کاتێک کە دەسەڵات زیاتر بێت ئەوا کاریگەری لەسەر گوتارەکان زیاتر دەبێت . گوتاریش بە گوێرەی پێناسەی فۆکۆ بریتییە لە کۆی رووانگە    Perspectives    و هەڵوێستەکان و ئەو پرسیارانەی کە دەوروژێندرێن سەبارەت بە بابەتێک .  ئەو هەروەها دەڵێت کە دەسەڵات لەهەموو شوێنێکدا هەیە ، لە سیاسەتدا ، لەماڵدا ، لەهاوڕێیەتیداو هتد  و هەر تاکێکیش لە هەمان کاتدا دەسەڵات پیادە دەکات و دەسەڵاتیشی بەسەردا دەسەپێندرێت . دەشێت کە ستروکتور ( یان بونیادی ) دەسەڵات بگۆڕدرێت لە رێگەی بەرهەڵستکاری بەڵام پێویستە کە بەرهەڵستکارییەکە داهێنەرانە و ڕێکخراو بێت . 

لای فۆکۆ مەعریفە   Knowledge     و دەسەڵاتیش بەیەکەوە گرێدراون و لەم بارەیەوە دەڵێت : پیادەکردنی دەسەڵات بێ مەعریفە سەرناگرێت و ناشکرێت کە مەعریفە دەسەڵات بەرهەم نەهێنێت. 

دووەم کتێبی گرینگی فۆکۆ بەناوی پەیدابوونی کلینیکە   The Birth of the Clinic      کە لە ساڵی    1963    چاپکرا . ئەو لەم کتێبەیدا باسی کاریگەریەکانی  پێشکەوتنی  پیشەی پزیشکی دەکات و  رەخنەی توند دەگرێت لە نەخۆشخانەکان و سیستەمی چاودێریکردنی نەخۆش بە گشتی و پێیوایە کە سەرەڕای بوونی دەرمان و چارەسەری پێشکەوتوو بەڵام مامەڵەی پزیشکەکان لەگەڵ نەخۆشەکاندا مرۆڤانە نییە بەڵکو ئەوان وا لە مرۆڤ دەڕوانن هەروەک تەنیا بریتی بێت لە کۆمەڵێک ئەندام و کۆئەندام کە بەیەکەوە بەستراون . 

لە کتێبی پابەندیەتی و سزا  Discipline and Punish   فۆکۆ باسی پەیدابوونی زیندان Prison  دەکات   رەخنەی توند لە سیستەمی مۆدێرنی زیندانەکان دەگرێت و پێیوایە کە زۆر نامرۆڤانەیە   Inhumane   و بەراووردی دەکات لەگەڵ سزای لە سێدارەدانی ( یان ئیعدام کردنی ) زیندانییەکان  بەبەرچاوی خەڵکەوە لە سەدەکانی ناوەڕاستدا . فۆکۆ دەڵێت کە ئەوکات زیندانیەکان ئەگەر تاوانباریش بوونایە ئەوا لەلایەن بەشێکی زۆر لە خەڵکەوە بەچاوی هاوسۆزی   Sympathy    یان بەلایەنی کەمەوە بەچاوی بەزەییانەوە سەیر دەکران بەڵام جەللادەکان مایەی بێزاری و نەفرەتی خەڵک بوون تەنانەت باویش بوو کە هەندێک جار خۆپیشاندان بکرایە بۆ ئازادکردنی تاوانباران .  لە رۆژگاری مۆدێرندا سزاکان بەشێوەیەکی شاراوە و نهێنی پیادەدەکرێن لەلایەن دەسەڵاتەوە و دەسەڵاتدارانیش خۆیان مرۆڤپەروەرانە و دۆستانە نمایش دەکەن . فۆکۆ هەروەها دەڵێت کە لە زیندانەکاندا هەوڵی کۆنترۆڵکردنی بەندکراوان دەدرێت لە رووی کۆمەڵایەتیەوە چونکە کاربەدەستان پێیانوایە کە ئەم مێتۆدە کاریگەری زیاترە لە ئەشکەنجەدانی جەستەیی زیندانیەکان . بۆیە فۆکۆ سیستەمی مۆدێرنی سزاکان بە چەواشەکار دەزانێت و پێیوایە کە سیستەمێکی دڕندانە Brutal    و دواکەوتووانەیە Primitive   و بە پێچەوانەشەوە سیستەمی کۆنی سزادان ئینسانیتر و راستگۆیانەتربوو . 

کتێبێکی دیکەی فۆکۆ بەناوی مێژووی ڕەگەزبازییە ( یان سێکسواڵیتیە) History of Sexuality     کە تیایدا باس لە دید و هەڵوێستەکانی  تاکەکان و کۆمەڵگە دەکات سەبارەت بە سێکس ( یان رەگەزبازی)  Sex     بەدرێژایی مێژوو . فۆکۆ ئەو بانگەشەیە رەت دەکاتەوە کە پێیوایە کە کۆمەڵگەی مۆدێرن لە کۆمەڵگەکانی پێشووتر لێبووردەترە  لە ئاست مەسەلەکانی رەگەزبازی . ئەو دەڵێت کە  کۆمەڵگەی مۆدێرن  پێناسەی رەگەزبازی کردووە هەتا بتوانێت کۆنترۆلی بکات . هەر بۆ ئەم مەبەستەش چەندین چەمکی نوێی داڕشتووە وەکو جیارەگەزبازی  Heterosexuality    و هاورەگەزبازی   Homosexuality   و هتد  لە کاتێکدا لە کۆمەڵگە کۆنەکاندا بۆ نموونە خەڵکانێک هەبوون هاوڕەگەزبازبوون بەڵام لای ئەوان چەمکی هاوڕەگەزبازی بوونی نەبووە بەڵكو تەنیا بەپراکتیک خەڵكانێک هەبوون کە هاوڕەگەزبازبوون . فۆکۆ دەڵێت کە لە کۆمەڵگەی سەرمایەداریدا سەرنجەکان چڕ دەکرێنە سەر هەڵوێست یان مەبەستە سێکسیەکان نەک رەفتارە سێکسیەکان چونکە رەفتارە سێکسیەکان کۆنترۆڵ دەکرێن لە رێگەی هەڵوێستەکانی مرۆڤەوە سەبارەت بە سێکس کە ئەمەش رەنگدانەوەی بنچینەکانی شوناسی تاکەکانە ، بۆیە مرۆڤ خۆی لادەدات لە دەربڕینی هەست و ئارەزووی سێکسیانەی خۆی ئەگەر بزانێت کە ئەم هەست و ئارەزووانە لەلایەن کەسانێکەوە بەلادان لە پێوەرە ( یان نۆرمە ) Norms  کۆمەڵایەتیەکان لەقەڵەم دەدرێت بۆ نموونە هاوڕەگەزبازی کە بێگومان لەم حاڵەتەدا کاردەکاتە سەر پلەوپایە و کەسایەتی مرۆڤ لە کۆمەڵگەدا .