عیراق و سوریا و کوردستانی دوای داعش

قۆناغی دوای داعش، قۆناغێکی جیاوازتر  دەبێت لە پێشوو، زلهێزەکانی دنیا، بە تایبەتی ئەمریکا و ڕوسیا، بەگوێرەی پێویستییەکانی بارودۆخی تازە  مامەڵە دەکەن، تاکتیک و پلانی کە پێشوەخت داینڕشتوە بۆ ئەو قۆناغە، دەیخەنە بواری کار پێ کردن، کە بێ گومان ڕەنگدانەوەی دەبێت لە جۆری مامەڵە کردنیان لەگەڵ ڕووداوەکان، هاوپەیمانیەتیی بەستن، بەکارهێنانی داشەکان هەروها  هەڵوێست و بڕیارەکانیشیان گۆڕانکاری بەسەردا دێت بەرامبەر بە کۆی لایەنە بەشداربووەکانی جەنگی دژ بە داعش. 

کێشە و ناسەقامگیربوون و بەرقەرارنەبوونی ئاشتی و ئاسایشی بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنیا وابەستە نییە بە نەمانی هێزی توندڕەوی داعش. بارودۆخی نالەباری ناوچەکە مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە. بەهۆی مانەوە و کەڵەکە بوونی گرفتەکان بە بێ دۆزینەوەی چارەسەری بنەڕەتی بۆیان کە ئەنجامەکەی بە ئەمڕۆ گەیشتوە. لەو دیدەوە قۆناغی دوای داعش، ئاشتیی و ئاسایش بۆ ناوچەکە مسۆگەر ناکات و نابێتە هۆکاری ئاسایی کردنەوەی کەشوهەوای پڕ لە کێشمەکێشم و ململانێ. 

لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، جگە لە رێکخراوی توندڕەوی داعش، بە سەدان رێکخراوی لە هەمان شێوەی تێددا بەدیدەکرێت، کە لە سەر هەمان ئەرزیەت، واقیع و هەمان بڕوا و میکانیزم کار دەکەن، هەر یەکێکیان لە لایەن زلهێزێکی دنیا و ناوچەکە پشتیوانی دەکرێن و بەکاردەهێنرێن بۆ سەپاندنی مەرجە ئابووریی و سەربازییەکانیان. ئەم جۆرە یاری کردنە بە ناوچەکە، لە لایەن زلهێزە ناوچەییەکان و دنیاوە، بووە بە دیاردەیەکی زەق و یارییەکی قێزەوەنی بێ کۆتایی، کە گەلانی ناوچەکە مەست بە دروشمی بریقەدار لە فەلەکییدا و لە بازنەییەکی داخراودا تێددا دەخولێنەوە.  لەو تێڕاوانینەوە نەمانی داعش مانای نەمان و بنبڕ کردنی ڕەگی ئەو جۆرە رێکخراوانە نییە و سەرهەڵدانی هەمان گرفت لە داهاتوودا لە ناوچەکەدا ئەگەرێکی چاوەرێکراوە. 

ڕوسیا و ئەمریکای دوای داعش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، گرفتی نێوانیان زیاتر قوڵ دەبێتەوە، لە ئەنجامی دابەش کردنی پشک و تاڵانی دوای جەنگ، هەوڵدان بۆ سەپاندنی دەسەڵات و هەیمەنە بۆ دەستکەوتی زیاتری ئابووریی و سەربازیی و سیاسیی و دابەش کردنی داشەکانیان لە ناوچەکە بە گوێرەی بەرژەوەندییەکانیان کە هەموو کاتێک دژ بە یەکە.

ئەسەدی پێش داعش و دوای داعش، بۆ ئەمریکا هەمان کەساییەتی ناخۆشەویست و نەویستە، کە لە سەرەتای سەرهەڵدانی جەنگی دژ بە داعش تا تەواوبوونی، ڕوسیا و ئیران پشتیوانیان کرد، سوریا بوو بە دەریایەک لە خوێن، بەڵام شەپۆڵەکانی نەیانتوانی کورسییەکەی ئەسەد ڕاماڵن! پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە کە ئایا ڕوسیا و ئێران، لە سوریای دوای داعش، دەستبەرداری ئەسەد دەبن، یان ڕاماڵینی ئەسەدیش جەنگێکی دیکەی بە نێوچەوانە؟ 

ئەردوغان، بەبێ گوێدانە هیچ یاساییەکی نێو دەوڵەتی، باکووری سوریایی دوای داعشی داگیر کردوە. لە ئاییندەیەکی نزیکدا، ئەگەر حکومەتی سوری، بەهێز بێت و بارودۆخی وڵاتەکە سەقامگیر بێت، ئەگەر دەستکاری نەخشە و سنووری وڵاتانی ناوچەکە نەکرێت، بێ گومان دەسەڵاتی سیاسیی سوری بە مافی خۆی دەزانێت داوا لە تورکیا بکات هێزەکانی لە وڵاتەکەی بکشێنێتەوە، لە کاتێکدا خەونی ئەردوغان پانتاو کردنی دەسەڵاتی تورکیایە و ژیاندنەوەی ئیمپراتۆڕیەتی عوسمانییە، لەو حاڵەتەدا تورکیا ئامادە نابێت بکشێتەوە، ئەگەر بڕیاری کشانەوەش بدات بەبێ قەرەبوو نابێت، کە ڕوون نییە دیمەشقی بەهێزی دوای داعش بۆ مەرجەکانی تورکیا سەرشۆر دەکات یان نا هەروها ئەوش ڕوون نییە کە پێشوەخت تورکیا هاوکار دەبێت لە بەهێز کردنی دیمەشەق کە دەزانێت لە داهاتوودا دەبێتە هۆی دەرپەڕاندنی . لە دەرئەنجامدا ئەم گرفتەش بە ئاسانی ڕەت نابێت و چاوەڕوان دەکرێت، کە بارودۆخی ناوچەکە نا ئارامی بەخۆیەوە ببینێت. 

ئیران، هێزیکی سەڕەکییە لە ناوچەکە، بووە بە حاکمی عیراق، لە گەلێک وڵاتانی ناوچەکە هێزی سەربازیی هەیە، یەکێکە لە بڕیاردەرە سەڕەکییەکان لە چارەنووسی سوریا، تا داعش هەبوو لەگەڵ ڕوسیا و ئەسەد لە هاوپەیمانیەتییدا بوو، بەڵام لە سوریای دوای داعش ئیران و ڕوسیا مەرچ نییە بەرژەوەندییەکانیان جووت بێت. ئێران لە سوریا خاوەن پلانی سەربازیی و سیاسی و ئابوورییە، نایەوێت دەسەڵاتەکانی لە سوریا لاواز بێت، ئەوەش بەوە دەکرێت کە سوریا نەبێت بە خاوەن دەسەڵاتێکی سیاسی و سەربازیی بەهێز لە ئەنجامدا ئێران لە وڵاتەکەی دەربکات. لەو تێڕوانینەوە، ئەم گرفتەش دەبێت بە هۆکاری سەڕەکی لە ژیاندنەوەی گرفت و ناتەباییەکان. 

ئەمریکای دوای داعش، هێزەکانی لە بەشێکی سوریایە و خۆی بە خاوەنی عیراق هەژمار دەکات. لە کاتێکدا ئیران دەسەڵاتی ڕەهای هەیە لە عیراق، توانیویەتی دەست بخاتە، نێو جومگە سەڕەکییەکانی دەسەڵاتی سیاسی، کۆنتڕۆڵ کردنی زۆربەی سەرکردە، پارت و رێکخراوە سیاسییەکانی دیکەی عیراق، بە تایبەتی لە نێو پێکهاتەی شیعە و نەتەوەی کورد. کە لە ئەنجامدا بەرژەوەندییەکانی ئیران و ئەمریکا وەک دوو هێڵی تەریب دەبێت لە عیراق و سوریا. 

دوای نەمانی داعش، ئەمریکا هەڕەشەکانی چڕ کردۆتەوە دژ بە دەسەڵاتدارانی ئیرانی دۆستی ڕوسیا. ترامپ، لە هەموو بۆنەیەکدا، دوپاتی دەکاتەوە، کە ئەوان، دژ بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی نێوان ئیران و ئیدارەی ئۆبامان. وێرای ئەوەش ئەمریکا بە ڕاشکاوانە ڕایگەیاندوە کە ئەوان ئامادەن بۆ ڕووخاندنی ڕژێمی ئیران. لە ئەنجامی ئەو گرفتەش چاوەڕوان دەکرێت دووبارە جەنگێکی دیکە یەخەو بەڕۆکی ناوچەکە بگرێتەوە. 

کورد لە سوریای دوای داعش، زۆربەی ئاوارە و دەربەدەر بوون،  بەشێکی وڵاتەکەی سوپای تورک داگیری کردوە. بەشێکی دیکەی لە ژێر دەسەڵاتی ئەمریکا و هاوپەیمانانە. ڕوسیا و ئیران و ئەسەد دژیان ڕاوەستاون. ڕوون نییە ڕێککەوتنی نێوان ئەمریکا و تورکیا بەرەو چ ئاقارێک دەڕوات دەربارەی عەفرین و مەنبیچ و ناوچەکانی دیکە، هەروها بەهێز بوونی حکومەتی ناوەند لە دیمەشەق بۆ کورد ئاسۆیەکی پڕ لە تەمومژە. لە ئەنجامدا خوڵقاندنی کەشوهەوایەکی سیاسی لەم جۆرە ناهەقیە، بۆ نەتەوەیەک کە خاوەن ئۆقیانوسێک لە خوێنە لە جەنگی دژ بە داعشدا، دەبێتە هۆکاری سەڕەکیی گەشە کردنی ڕۆحی بەرەنگاری بوونەوە لە نێویاندا و  چاوەڕوانی ئەوەی لێ دەکریت کە ئاشتیی و ئارامی باڵ نەکێشێت بەسەر ناوچەکەدا. 

 کورد لە عیراقی دوای داعش، پرسی کورد وەک نەتەوەیەکی ژێر دەستی چەوساوە بە هەڵپەسێردراوی ماوە. ئاماژەکان دەریدەخەن، کە لە عیراق میللەتی کورد، دووبارە چارەنووسی بە بەغداد ببەسترێتەوە، لەگەڵ بەهێزبوونی دەسەڵاتی سیاسی ناوەند لە بەغداد، میللەتی کورد، کورد بوونی خۆی لە دەست دەدات، سنووری جوگرافیای نابێت، دەبێت بە تاکێکی عیراقی، چەند تاکێکی هەلپەرست لە هەر دوو رەگەزی نێر و مێ و سەرانی کورد، دەبن بە ڕابەری دامودەزگایی کارتۆنی هاوشێوەی "مجلس تەشریعی و تەنفیزی" زەمانی سەدام و پێکهاتەی زۆرینە، دەبێت بە حاکمی.  ئەم جۆرە چارەسەرە، ڕەنگە پارت وسەرکردە خۆفڕۆشە کوردەکان لە باشوور قبوڵیان بێت، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەمە چارەسەری بنەڕەتی نییە بۆ پرسی کورد، کە لە ئەنجامدا، هۆکارێکی گرنگ دەبێت لە زیندوو کردنەوەی ڕۆحی بەرەنگاری بوونەوە لە نێو میللەتی کورددا لە باشوور، بە تایبەتی لە نێو ئەو چین و توێژانەی کە شەیدای ئازادی و هەڵکردنی ئاڵای سەرکەوتنن.