مالباتی شێمه‌د حاجی (بەشی یەکەم)
Sunday, 26/08/2018, 20:38
3397 بینراوە
به‌پێی زانیاریی به‌رده‌ستمان، شێمه‌د سێ كوڕی هه‌بون (حاجی و حه‌مه‌دعه‌لی و ڕه‌شید) هەروەها یوسف سۆفی حاجی،یش، ئامۆزایان بو.
----------------
به‌بیری من، دایك و باوكی هیچیان نه‌مابون، حاجی، له سه‌ره‌تای سالانی ١٩٥٠ كاندا له‌گه‌لخوشكی حه‌سه‌ن و حوسێن شۆشنه‌یی ببونه هاوژین، هه‌تا كۆتایی ژیانیان، ده‌وری شه‌شحه‌فت كوڕیان په‌یدا بون و هیچ كچیان نه‌بون. حاجی شێمه‌د كه‌سێك بو له مرۆڤه سه‌رناس ومێرخاس و دیاره‌كانی ئه‌و ناوچه. حه‌مه‌دعه‌لیی برای هه‌رده‌م پشت و په‌نای بوو هه‌رگیز له ته‌نگانه‌دا پشتی به‌رنه‌ده‌دا، حه‌مه‌دعه‌لی كه‌سێكی كه‌م دوێن و سه‌ر ڕاست و لێوه‌شاوه بو،هه‌رچیی له‌ده‌ستیشی هاتباو چه‌نده به‌توانا و كار له‌ده‌ست هاتیبا، هیچ خۆی نه‌ده‌په‌سنی، هه‌رده‌م له فه‌رمان وكرداری حاجیی برای لا‌نه‌ده‌دا و پرس و ڕای پێده‌كردن وهاوده‌نگی بو. حه‌مه‌دعه‌لی له ناوه‌ڕاستی سالانی ١٩٥٠كانداهاوسه‌رگیریی له‌گه‌ل ژنێك پێك هێنابو به‌ناوی زێڕین. دێینه‌وه سه‌ر چیڕۆكی حه‌مه‌دعه‌لی و زێڕین-
ڕه‌شیدی برابچوكیان، كه‌سێكی زه‌عیف و بێچنگ و لنگ بو، ژنی نه‌هێنا بو، هه‌ر له‌ناو مالیحاجیی براگه‌وره‌یدا ده‌ژیا و به ڕه‌شكۆناودێریان كردبو. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ڕه‌شكۆ له كۆتایی سالانی په‌نجاكاندا له ته‌مه‌نی لاوییداتوشی نه‌خۆشیه‌ك ده‌بێت، بۆ ئه‌و سه‌رده‌م وله‌و ناوچه‌دا، ده‌ردێكی بێ چاره‌سه‌ر ده‌بێت،نه‌خۆشیه‌كه په‌نجه‌كانی ده‌ست و پێیانی ده‌گریو لێیده‌بێته خۆركه، پێست و سه‌ره په‌نجه‌كانیڕووه و هه‌لوه‌رین و سه‌قه‌ت بون ده‌بنه‌وه، هه‌ربه‌و هۆی و ترسی گوازرانه‌وه‌ینه‌خۆشیه‌كه‌یه‌وه، ئه‌ندامانی خێزانی برای،خۆی لێده‌پارێزن و وه‌ك پێویست خزمه‌تیناكه‌ن، به‌بێ یارمه‌تی و پشتگوێ خراوده‌مێنێته‌وه، بۆیه سه‌ره‌ڕای ژان و ئازارینه‌خۆشییه‌كه‌ی، شه‌ڕی ده‌روونیشی ده‌بێته سه‌ربار.
كه ئێمه به‌هۆی شه‌ڕی به‌ینی بنه‌مالی بارزانی و شێخ ڕه‌شیدی لۆلانییه‌وه ئاواره بوین،زستانی سالی ١٩٦٢ له‌سه‌ر ١٩٦٣ حاجی شێمه‌د و مسته‌فای باوكم و ڕه‌سول برایم، داوای هاریكاریان له سالح ئاغای ماوه‌رانی كرد، ئه‌ویش جوامێرانه یارمه‌تیی داین و جێگای بۆچه‌ند خێزانێكمان كرده‌وه. گوندی ماوه‌رانێ له خوار شه‌قلاوایه، هه‌ر چۆن بێت، ئه‌وزستانی له‌وێ ماینه‌وه. كه سالح ئاغا ڕه‌شكۆی به‌و شێوه بینی و زانیی، مالی برایله‌توانایاندانییه به‌دوای چاره‌سه‌ر كردنیدا بگه‌ڕێن، داوای له حاجی و حه‌مه‌دعه‌لی كرد وگۆتی، من ڕه‌شكۆ ده‌به‌مه لای خۆم و چاره‌سه‌ری نه‌خۆشیه‌كه‌ی ده‌كه‌م. سالی ١٩٦٣ ئێمه ماوه‌رانمان به‌جێ هێشت و ڕه‌شكۆ له‌ناو مالی سالح ئاغادا مایه‌وه، پاشان سالح ئاغاڕه‌شكۆی بردبووه به‌غدا و چه‌ند دكتۆرێكی تایبه‌تیان پێكردبو و نه‌خۆشیه‌كه‌ی چاره‌سه‌ركرابو. ئێمه‌یش له ئاواره‌ییدا ماینه‌وه هه‌تا بڕیاری ١١ی ئاداری سالی١٩٧٠، كه بڕیار درابگه‌ڕێینه‌وه بۆ سه‌ر گونده‌كانمان، حاجی و حه‌مه‌دعه‌لی چوبونه سه‌ردانی ڕه‌شكۆیی وداوایان لێ كردبو كه له‌گه‌لیان بگه‌ڕێته‌وه، به‌لام ڕه‌شكۆ پێیگۆتبون، برای دلسۆزی من سالحئاغایه، هه‌ر ئه‌و چاره‌سه‌ری نه‌خۆشیه‌كه‌ی كردم و له دكتۆران گێڕامی و خه‌رجیی لێكردم،ئێستایش من خۆم به خزمه‌تكاری ئه‌و ده‌زانم و هه‌تا له ژیاندا مابم، كوڕی مالی ئه‌وانم وله‌گه‌لتان ناهێمه‌وه. ناچار براكانی به‌بێ ڕه‌شكۆ گه‌ڕانه‌وه. ڕه‌شكۆ به خزمه‌تكاری مایه‌وه هه‌تا سالح ئاغا كۆچی دوایی كرد، له سالی ١٩٧٨ گونده‌كانی ئێمه كه‌وتنه به‌ر ته‌ڕحیل ووێران كردن و ئێمه‌یش ڕاگوازراینه‌وه بۆ كۆمه‌لگای بانیقه‌بران له نزیك ناحیه‌ی شۆڕش(دێگه‌له) دیسان براكانی داوایان له ڕه‌شكۆ كرد كه بگه‌ڕێته‌وه لایان، به‌لام ڕازی نه‌بو، له‌پاشكۆچی دوایی سالح ئاغا، ڕه‌شكۆ نه‌یتوانی به خزمه‌تكاری بمێنێته‌وه، هه‌ستا هاته هه‌ولێر وله‌سه‌ر جاده‌كانی هه‌ولێر پاكه‌ت فرۆشیی ده‌كرد بۆ په‌یدا كردنی بژێوی ڕۆژانه و درێژه‌دانیبه ژیان.
له ١٨-٨-٢٠١٨ قسه‌م له‌گه‌ل نه‌وه‌یه‌كی حاجیی برای كرد و پرسیاری ڕه‌شكۆ،م لێی كرد، له وه‌لامدا، ”گۆتی، هه‌ر به‌رده‌وام بو له پاكه‌ت فرۆشی هه‌تا دو سال پێشی ئێستا، به‌لام ئه‌وه دو ساله بێ سه‌رو شوێنه و چه‌ندی پرسیمان و به‌دوایدا گه‌ڕاین، كه‌س هیچی لێ نه‌زانیوه. به‌ڕاستی من گۆتم، دوور نییه بوبێته كه‌رسته‌ی پیلانگێڕانی كوردایه‌تی و كارێكینه‌گونجاویان پێ ئه‌نجام دابێت و فه‌ووتاندیانبێت.
حه‌مه‌د عه‌لی و زێڕین له سالانی ١٩٥٠كاندا هه‌تا ناوه‌ڕاستی سالانی ١٩٦٠ته‌كان، هاوژین ودلسۆزی یه‌كتر بون، به‌خت ڕه‌شی بال به‌سه‌ر، زێڕین،دا ده‌كێشی و ژنێكی نه‌زۆك ده‌رده‌چی،چه‌ندی هانا ده‌به‌نه به‌ر دوعاو نوشته و شێخ و مشایێخان، هه‌وله‌كانیان بێ به‌رهه‌م ده‌بن،له‌پاش كورته‌یه‌ك له هۆیه‌كانی ئاواره بونمان، ده‌گه‌ڕێینه‌وه سه‌ر باسی حه‌مه‌دعه‌لی وزێڕین.
گێڕانه‌وه‌ی ژیانی هه‌ر كه‌سێكی ناوچه‌كه‌مان له ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی ڕابردودا، ناچارمانده‌كات كه باسی شه‌ڕه‌كانی به‌ینی شێخ ڕه‌شید لۆلانی و شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی بخه‌ینه ناوی. چونكی به‌هۆی ئه‌و شه‌ڕو پێكدادانه‌وه، خه‌لكان ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ر ببون. له‌و شه‌ڕانداده‌یان مال له هه‌ردو لایان بێ سه‌روه‌ر بون و چه‌ندان خانه‌دان تۆبڕ ببون، هه‌ر جاریلایه‌كیان كه‌مینیان بۆ لایه‌كه‌یتر داده‌‌نێن و هه‌ژاره گوێ له‌مسته‌كان، یه‌كتریان له خوێنگه‌وزاندبو و منداله بێتاوانه‌كانیان هێتیم و سێوی خستبون و له برسا و ترساو نه‌بونیداتولاندبویانه‌وه. دیاره سۆفیه‌كانی شێخ ڕه‌شید لۆلانی به چه‌كی خۆیان و بڕواوفیداكارییه‌وه له به‌رگریدا بونه بۆ پارێزگاری و مانه‌وه‌ی خۆیان و ته‌كیه‌ی لۆلان، هه‌رده‌مبه‌رپه‌رچی هێڕشبه‌رانی بنه‌ماله‌ی بارزانیان داوه‌ته‌وه، نه‌مزانیوه هیچ كات سۆفی وبرادۆستیه‌كان هێرشیان كردبێته سه‌ر ناوچه‌كانی ژێر كۆنتڕۆلی تابعانی بنه‌ماله‌ی بارزانی،ته‌نها له به‌رگری دابونه و توانیان بو، خۆڕاگرانه پارێزگاری له گونده‌كانیان بكه‌ن، هه‌تا مه‌لامسته‌فا و شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی و له‌شكریان چوبونه كوردستانی ئێران، به‌ناوی ئه‌وه‌یبه‌هانای قازی محه‌مده‌وه ده‌چن بۆ دامه‌زراندنی كۆماری مهاباد. كه ئێران كۆماری مهابادیكۆنتڕۆل كردبووه‌وه، له مانگی چواری سالی ١٩٤٧دا ئێران ته‌نگی به چه‌كدارانی مه‌لامسته‌فا و شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی هه‌لچنیبو و ناچار ببون به‌ره‌و سێگۆشه‌ی ئێران و عێڕاق وتوركیا هه‌لبێن. شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی ته‌سلیمی ده‌وله‌تی عێڕاق ببویه‌وه. هندی مه‌لامسته‌فا بو، نه‌یویستبو ته‌سلیم بێته‌وه و به‌خۆی و ده‌وری پێنج سه‌د چه‌كداره‌وه،ویستیانبو بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ناوچه‌ی شێروان و بارزان، هیچ ڕێگایتریشیان نه‌بو، ناچار ده‌بایه به‌ناو گونده‌كانی برادۆستاندا گه‌ڕابانه‌وه، بۆیه له‌سه‌ر سنور، مه‌لا مسته‌فا قاسدی ناردبونه لای شێخ ڕه‌شید لۆلانی و داوای یارمه‌تی و ڕێگا پێدانی لێی كردبو. شێخ ڕه‌شید لۆلانیڕێگای پێدابون و وه‌عدی دابو كه یارمه‌تیان بدات هه‌تا ده‌ربازی ده‌ریا سۆریان ده‌كات،سه‌ره‌ڕای نزیكه‌ی بیست سال خوێن ڕژان له‌به‌ینیان، له‌سه‌ر فه‌رمانی شێخ ڕه‌شید، سه‌رجه‌مگونده‌كانمان، خزمه‌تێكی بێوێنه‌یان بۆ مه‌لا مسته‌فا و هێزه‌كانیان كردبو هه‌تا ده‌ربازیناوچه‌ی به‌ڕۆژیان ببونه‌وه به‌ره‌و ده‌ریا سۆر و گوندی شێروان، پاشان حكومه‌تی عێڕاقڕاوی مه‌لا مسته‌فا و هێزه‌كانی نابون و ده‌رپه‌ڕیبون به‌ره و ڕوسیا، ئه‌و ماوه‌ی مه‌لا مسته‌فاو ڕه‌فیقه‌كانی له ڕوسیا مابونه‌وه و شێخ ئه‌حمه‌د له‌ژێر چاودێریی حكومه‌تی عێڕاق دابو،ناوچه‌ی برادۆست، ئه‌مینترین و بێكێشه‌ترین جێگا بووه، كه‌واته هه‌لگیرسێنه‌ری شه‌ڕ وتێكدانی ئارامیی ئه‌و ناوچه، هه‌ر بنه‌ماله‌ی بارزانی بون و هه‌ر ئه‌وانیش درێژه‌یان پێیده‌دا. به‌س كه عه‌بدولكه‌ریم قاسم هاتۆته سه‌ر حوكم و ده‌رفه‌ت به مه‌لا مسته‌فا درابویه‌وه كه له ڕوسیا بگه‌ڕێته‌وه بۆ عێڕاق، كه گه‌ڕابووه‌وه و له‌شكری دامه‌زراندبویه‌وه، یه‌كه‌م پاداشتیخزمه‌تی گونده‌كانی برادۆستی ئه‌وه بووه، كه ٩ سۆفیی شێخ ڕه‌شید لۆلانی كاروانچیده‌بن له دیانا ده‌گه‌ڕێنه‌وه و هیچ بیریان بۆ ئه‌وه نه‌چوبو كه له‌شكری مه‌لا مسته‌فا ڕێیانلێبگرن و بیانكوژن، له گه‌رووی ئۆمه‌راغا شۆڕ ببونه‌وه بۆ شیوه شێخان، چه‌كدارانی مه‌لامسته‌فا هه‌ر ٩ كاروانیان گرتبون و پشتاوپشت له دارانیان به‌ستبونه‌وه و به دڕونده‌ترینشێوه ئه‌شكه‌نجه‌یان دابون هه‌تا ڕوحیان ده‌رچوبو. ( پێشتر له بابه‌تێكی تایبه‌تدا، باسیئه‌و تاوانه‌م كردووه ) ئیتر تیرۆر كردنی ئه‌و ٩ كاروانی، ببووه په‌یامێك بۆ ته‌كیه‌ی شێخڕه‌شید و تێكڕای سۆفیه‌كان بۆ نوێبونه‌وه‌ی دوژمنداری له‌گه‌ل بنه‌ماله‌ی بارزانی. هه‌ر ئه‌وتۆشه‌عب شه‌عبانێ به‌رپا ببو، له‌شكری بارزان ده‌رفه‌تیان بۆ ڕه‌خسابو له‌گه‌ل هێزیشوعیگه‌رایی هێرشیان كردبووه سه‌ر ناوچه‌ی برادۆست، برادۆسته‌كانیش پشت و په‌ناوچه‌كی پێویستیان نه‌بووه، بۆیه شكه‌ستبون و زۆربه‌یان ئاواره‌ی توركیا ببون، به‌شێكیشیانكه‌وتبونه ئه‌ودیوی سنوری ئێران، به‌شی زۆریان له سالی ١٩٥٩ هه‌تا ١٩٦٢ له له توریا وئێران له ئاواره‌ییدا مابونه‌وه. پاشان ناچار ببون كه بگه‌ڕێنه‌وه و ته‌سلیم به ده‌وله‌تی عێڕاقببنه‌وه، ئه‌و جاره‌یان ئاواره‌ی ده‌شتی هه‌ولێر ببون و گونده‌كانیان هه‌ر به چۆله‌وانی ووێرانیی ده‌ستی كوردایه‌تیی مه‌لا مسته‌فا مابونه‌وه.
به‌دوای دادێت
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
