لەنگەی هەولێر و زلهێزەکان لە شکاندنی شکۆمەندی دەسەڵاتداران!

ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ناوچەیەکە خاوەن مێژوویەکی پڕ لە ناسەقامگیری و ململانێ و ناتەباییە، بەڵام لە پاڵ ئەوانەشدا قۆناغی دیاریکراوی مێژوویش هەیە کە ناوچەکە بۆ ماوەیەکی دیاریکراو سەقامگیری سیاسی بەخۆیەوە بینیەوە و بووە بە خاوەن پاشا، مەلیک، سەڕۆک و کەسانێکی دەسەڵاتداری خاوەن شکۆ، کە بۆ مێژوویەکی درێژ یان کورت، ژیانێکی پڕ لە کامەرانییان بۆ خۆیان و خێزانیان و دەوروبەریان فەراهەم کردوە و بە شێوەیەکی گشتیش میللەتانی ژێر دەسەڵاتی خۆیانیان چەوساندۆتەوە. 

ڕوسیا، ئەمریکا و ئەوروپا، دوای هەردوو جەنگی یەکەم و دووەمی جیهانیی، دەستێکی باڵایان هەبووە، لە کێشانی نەخشەی جوگرافیی و سیاسی و سیستەمیی حوکمڕانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و ڕۆڵی سەرەکییان هەبووە لە دەستنیشانی کردنی کەسەکان، سەرخستنیان بەرەو لوتەکەی دەسەڵات، کردنیان بە پاشا، مەلیک، سەڕۆک و سەڕۆک کۆمار و هیتر و دروستکردنی شکۆمەندی تایبەتی بۆیان لە نێو گەلانی ئەو ناوچەیە و سەپاندنیان بەسەر ئیرادەی میللەتانی ناوچەکە. 

زلهێزەکانی دنیا، بەگوێرەی قۆناغەکان سەرکەوتوو لە هاڤڕکێی سیاسی، ئابووریی، سەربازیی، تەکنەلۆژیا و داڕشتنی سیستەمیی دەسەڵاتی حوکمڕانی و کۆنتڕۆڵکردنی کۆمەڵگەی ژێر دەست، زۆر شارەزاییانە کار لەسەر ئەو میللەتانەی کە بە خۆڕستی خاوەن سەرکردەی سەرکەوتوی خاوەن شکۆمەند و کالیزما نین و خاوەن کیانی سەربەخۆ و پاشکەوتوو لە پێشکەوتنی قۆناغە مێژوویەکاندا دەکەن.

  زلهێزەکان، تەنیا کار لەسەر سەپاندنی دەسەڵاتەکانیان لە بواری ئابووریی و سەربازیی و سیاسی ناکەن، بەڵکو کار بۆ ئەوش دەکەن لە مێژوودا تەنیا شکۆمەندی مەلیک و پاشاکانی خۆیان بپارێزن وەکو خێزانی مەلیکەکانی ئەوروپا کە تا ئەمڕۆ لەسەر سکی باجی هەژاران و وڵاتانی ژێر دەست بوون بە خێزانی ئۆرستکرات و میلیاردێر و کامیرا و میدیای سەرماییەدار هەوڵدەدەن پارێزگاری لە پێگەی جەماوەرییان بکەن و بە شان و باڵیاندا هەڵدەڵێن و خەریکی خۆشەویستکردنیان لە نێو کۆمەڵگەی ئەوروپی و کردویانن بە پاشاو مەلیکی خێرخوازی  و هەوڵدەدن وەک سومبلی نیشتمانیی و نەتەوەیی چاو لێبکرێن و ڕێزیان لێ بگیرێت، بەڵام بە پێچەوانەوە، زلهێزەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەوڵیانداوە کە ئاسەواری مەلیک و پاشاکانی ئەو ناوچەیە بسڕنەوە و کۆتاییەکانیشیان بە دەستی جەماوەر کۆتایەکی تراژیدیای قێزەوەن بێت!

مەلیک فاروقی میسر، ئەتەکێتی ژیانی خۆی و خێزان و دەوروبەری  هاوشێوەی ئەتەکێتی ژیانی ڕۆژانەی مەلیکەکانی بریتانیای مەزن بوو. بە پشتیوانی زلهێزەکان دەسەڵاتێکی ڕەهای هەبوو، ژیانێکی پادشایەنەی خاوەن شکۆی دروستکراو بوو، لەسەر سکی برسی ڕەش و ڕووتە میسریەکان بەهێزبوو ، چەوساندنەوە و تەژی کردنی زیندانەکان لە دەنگی ناڕەزا، خۆ سەپاندن بە سەر ئیرادەی میسرییەکان. ئەم بار و دۆخە زۆری خایاند، بەڵام کاتێک کە زلهێزەکان بڕیاریان دا مەلیکی میسر لابەرن، پێش هەموو شتێک  بڕیاریان دا لە پێگەی جەماوەریی بدەن و شکۆمەندییە دروستکراوەکەی بشکێنن و ئابڕووی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی بروشێنن! 

لە دابونەریتی کۆمەڵگەی میسری ئەو کات، مەسەلەی شەرەف وابەستەبوو بە جەستەی ژن و گرنگ بوو پارێزگاری لێ کردنی، هەروها کۆمەڵگەی میسری کۆمەڵگەیەکی موسڵمان بوو ئاین لە نێویاندا وەک بابەتێکی پیڕۆز چاو لێدەکرا، ئەم دوو دیاردەیە، چەکی کارێگەر بوون کە دەزگایی هەواڵگریی زلهێزەکان پێش لابردنی مەلیک  کاری لەسەر بکەن بە مەبەستی سوک و ڕیسوا کردنی لە نێو کۆمەڵگە و هاندانی خەڵک. 

دەزگای هەواڵگری زلهێزەکان، زانیارییان هەبوو دەربارەی دایکی مەلیک فاروق "مەلیکە نازلی" کە ژنێکی ئازاد بوو لە هەموو کۆت و زنجێرێکی کۆمەڵایەتیی و ئاینی یاخیبوو. بۆ ئەو مەبەستە ئەو ژنەیان بە ئاسانی لە تەڵە گرت، بە تایبەتی ئەو کاتەی کە "حەسەنێنی"  عاشقی مەلیکەیان بە ڕووداوێکی هاتوچۆ لەناو برد، ئەو ژنە بۆشاییەکی مەزن و بێ هاوتای لە ژیانیدا دروست بوو، لە ئاکامدا نەیتوانی ئیتر لە میسر ئۆقرە بگرێت و بڕیاری دا میسر جێبهێڵێت و بە پارە و زێرێکی زۆرەوە ڕوو لە ئەمریکا بکات و  بە ماوەیەکی کورت لەگەڵ سیناتۆرێکی ئەو کاتەی ئەمریکا پەیوەندیی ببەستێت و لە ئاکامدا ئاینیشی گۆڕی لە ئیسلامەوە بۆ کریستیان! خوشکە بچووکەکەشی شووی کرد بە کابرایەکی میسری کە قوبتی بوو نەک موسڵمان!

بە هەزاران هۆی سیاسی، گۆرانی بارودۆخی ناوچەکە و دنیا، ناڕەوایی حوکمداری مەلیک، هۆکاری لە دایکبوونی دەنگی ناڕەزایی شەقامی میسری بوون، بەڵام ئەم ڕووداوە کۆمەڵایەتییەی دایک و خوشکی مەلیک شەقامی میسری وروژاند، زانایانی ئاینی لە زانکۆی ئەزهەر،  خەڵکی ڕەش و ڕووت و پارتی ئۆپۆزسیۆن، بە لێشاو چوونە سەر شەقام و بەردەمی باڵەخانەی مەلیک و داوای لاچوونی مەلیکیان کرد بە دروشمی( الذى ا يحكم أمه لا يحكم شعب) و ( ويكا يا ويكا هات أمك وأختك من امريكا) "ئیلی ما یقدرش علی امە،  ما بیقدرش علی الامە"! واتە ئەوەی دەسەڵاتی بەسەر دایکی نەشکێت ناتوانێت دەسەڵاتی بەسەر ئومەیەکدا بشکێت". ئەمە خاڵی وەرچەرخان بوو لە سووک کردن و ڕوشاندنی ناوبانگی مەلیک فاروق و مێژووی خێزانی لە نێو میسرییەکان و شکاندنی شکۆمەندی دروستکراو پێش لابردنی لە دەسەڵات. 

بریتانیا لە عیراق، مەلیک فەیسەل و ئەمیر عەبدولئیلای گەیاند بە لوتەکەی دەسەڵات و شکۆمەندی مەلیک بوونیان بۆ دروست کرد و بوون بە خاوەن دەسەڵات، بەڵام لە ساڵی  ١٩٥٨ دا هەر بە دەستی میللەتی عیراق لە گۆڕیان نا. تا ئەو ڕادەیەی خەڵک عەبدولئیلایان کوشت، بە ڕووتی تەرمەکەیان لە شەقامەکانی بەغداد بە پەت ڕادەکێشا لە کۆتایشدا ئاگریان لە لاشەیەکی بێ گیانی سارد و سوور بەردا و بریتانیاش خۆی لێ بێ دەنگ کرد و وەک ئەوەی مێش میوانی نەبێت! دوای ئەوەش گەمەکانی بریتانیا لە عیراق هەر بەردەوام بوو تا ئەمڕۆ! 

لە عیراق و کوردستانی ئەمڕۆدا، هەمان ئەزموون و شانۆگەری زلهێزەکان لە نمایش کردنە. گروپێکی پێکهاتوو لە سەڕۆکی پارتە کوردیی و عەرەبییەکان لەم شانۆگەریەدا ڕۆڵ دەبینن و نرخەکەی پلە و پارە و پۆست و خۆشگوزەرانییە بۆ خۆیان و ماڵ و منداڵیان. زلهێزەکان وەک پیشەی هەمیشەییان شکۆمەندی دروستکراویان بەخشیوەتە ئەو کۆمەڵە کەسە و ئەوانیش لە بەرابەردا سازشیان کردوە لە دەسکەوتە نیشتمانیی نەتەوەیەکان و بوونی ئەجێندای تایبەت بە بەرژەوەندیی گەلانی ئەو وڵاتە! 

لە عیراق و کوردستان، تویژێکی ئێجگار دەوڵەمەند دروستبووە، کە پێکهاتوون لە سەڕۆکی پارتەکان و بنەماڵە و خێزانی ئەوانەی لە دەسەڵاتن لە بەغداد و  وەک  ینک و پدکیش لە هەرێم. لە کوردستان و عیراق، چێنێکی ئێجگار هەژاریش دروستبووە کە ژیان و گوزەرانیان پابەندە بە دەرامەتی ڕۆژانەی کە پەیدای دەکەن لە ئەنجامی کاسبی وەک ئەو کاسبکارانەی لەنگەی هەولێر، کە لە چینی هەژاری کۆمەڵگەی نێو هەولێر پێکهاتوون و ژیان گوزەرانیان لەسەر فرۆشتنی کاڵای دەستی دووە. 

لەنگەی، هەولێر کەوتۆتە شوێنێکی ستراتیژی کە ناوڕاستی هەولێرە و ئەمڕۆ بە بەراوردکردن بە شوێنێکی بازرگانی کە نرخی ئەرزەکانی لە شوێنەکانی دیکەی هەولێر گرانترە و نزیکە ٢٠٠٠ دوکانە.  لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا ئەم دوو هەزار دوکانە سووتاون!  لە شارێکدا دوو هەزرا دوکان لە یەک کاتدا ئاگری تێبەربێت و تەخت بێت،  ئەم ڕووداوە بۆ خۆی دەبێتە  جێگەی گومان و پرسیار!؟ وێرای ئەوەش، نەمانی دوو هەزار دوکان کە سەرچاوەی بژێوی ژیانی کۆمەڵێک کەسە، خۆی لە خۆیدا کێشە و ناڕەزایی دروستدەکات. 

لەنگەی هەولێر، مەڵبەندی یاخیبوون و دەنگی ناڕەزاییە دژ بە دەسەڵاتی ناعادیلانەی ینک و پدک. ئەم خاڵە هەموو کاتێک جێگە نیگەرانی دەسەڵاتدارانی هەولێر و سلێمانی بووە، لە ئەنجامدا دەسەڵاتدارانی هەرێم، بوونی بازارێکی لەو جۆرەیان لا مەبەست نییە، کە دەنگە ناڕەزاکان لە یەکتر نزیک بکاتەوە و ببێتە سەنتەری کۆبوونەوە و بە گروپ بوونی ئەو خەڵکانەی کە هەمان ئازاریان هەیە!

هەنوکە، دەسەڵاتدارانی عیراق و هەرێم، لە قۆناغی زێرینی دەسەڵاتدان، لە سایەی زلهێزەکان و ئەو شکۆمەندییە دروستکراوەی کە پێیانی بەخشیوە، نادیارە تەمەنی ئەو قۆناغە چەندێکی ماوە، ئەمیش کەوتۆتە سەر گۆڕانی بار و دۆخە هەرێمی و جیهانییەکان و بەرژەوەندیی زلهێزەکان تا چ ئاستێک و  کاتێک پێویستیان بە مانەوەی ئەم جۆرە ناڕەوایە لە حوکمڕانی و ئەو قۆناغەدا هەیە!؟

زلهێزەکان، لەم قۆناغەدا، بوار دەرەخسێنن بۆ دەسەڵاتداران کە بە ئارەزووی خۆیان بە نایاسایی و نامەشروعی دەست بۆ سامانی گشتی ببەن و خەڵک بچەوسێننەوە، بێ گومان زلهێزەکان دڵنیان لەوەی کە ئەم جۆرە حوکمڕانییە، توێژێکی تایبەت کە پێکهاتوون لە دەسەڵاتداران و دار و دەستەیان جیا دەکاتەوە لە هێزی جەماوەر و چینی هەژار و زۆرینەی سادەی نێو کۆمەڵگە، لە هەمان کاتدا کۆمەڵێک دۆسەی ناڕەوا و نایاسایی لەسەر ئەو بەرپرسانە تۆمار دەکات، کە لەدەرئەنجامدا، هەر کاتێک خوازیار بوو یان بە هێزی جەماوەرییی ناڕەزایی میللیی لە ناویان ببات، یان بە کردنەوەی دۆسەی یاسایی و ڕووبەڕوو کردنەوەیان لە دادگاکاندا وەک چۆن سەدامی ڕووبەڕووی دادگا کرد!

مێژوو و ئەزموونی ناوچەکە سەلماندویانە، کە زلهێزەکان دڵنیان لەوەی کە  بە گوێرەی بەرژەوەندییەکانیان دەتوانن شکۆمەندی دروستکراو بە ئاسانی بڕوخێنن، وەک چۆن عەبدولئیلا، مەلیک فاروق، شا، سەدام و قەزافیان و دەیانی دیەکەیان لە نێوبرد.

زلهێزەکان لەم ئەزموونەشدا کە هەنوکە لە عیراق پیادەی دەکەن، کار بۆ ئەوە دەکەن کە لە  ئاکامدا، بەبێ ماندووبوون بە چەپڵە رێزانە و های هۆ کردنی ڕەش و ڕووتان و چینی چەوساوەی داخ لە دڵی نێو میللەتانی عیراق ئەو شکۆمەندیە دروستکراوە ورد و خاش بکەن، کە کاسبکارانی لەنگەی هەولێر بەشێکن لەو چینە بێ بەش و ستەم لێکراوەی کە ئێستا دەنگیان ناگات بە کەس، بەڵام  لە قۆناغەکانی دوایدا و بە پشتکردنی زلهێزەکان لەم دەسەڵاتە، دەنگی کاسبکارانی لەنگە زیاتر هەڵدەکشێ و گوێ لێ دەگیرێت، کە لە ئاکامدا بە چەپڵە و های هۆ کردنی ئەوان دەسەڵاتی ستەمکارانەی هەرێم ڕادەماڵدرێت!؟