ئەفغانستان و باشوری کوردستان
Saturday, 02/10/2021, 22:21
3597 بینراوە
دوو شۆڕشی کۆنەپەرستانە، دوای دوو کودتای پێشکەوتنخوازانە
١- شۆڕشی باشوری کوردستان (ئەیلولی١٩٦١)
ساڵی ١٩٥٨ عەبدولکەریم قاسم بە کوتای سەربازی دەسەڵاتی ئێراقی گرتە دەست. ناوبراو خاوەن بیری چەپ و پێشکەوتنخوازانە بو. دەستی کرد بە چاکسازی لە هەومو بوارەکانی ئابوری، کەلتوری و سیاسی.
لە ژێر حوکمی قاسم، بۆ یەکەمین جار لە مێژوو دا، ئێراق بە نیشتمانی دوو نەتەوەی سەرەکی عەڕەب و کورد ناسرا. بە ڕێز و حورمەتەوە مەلا مستەفا لە ڕوسیاوە گەڕایەوە کوردستان.
قاسم بە یاسا و کردەوە کوردی کردە خاوەن خودموختاریەکی فراوان کە لە مێژووی کوردستان دا نمونەی نەبینرابو.
بۆ دەربازبون لە دواکەوتویی، یاساگەلی دێموکڕاتیک و پێشکەوتنخوازانەی لە قانون دا جێگیر کرد.
سیستمی عەشایەری و دەرەبەگایەتی هەڵوەشاندەوە. دەستی کرد بە چاکسازی دابەشکردنی زەوی و زار بە سەر جوتیاران.
| مێژوو نیشانی داوە هێچ گەلێک ناتوانێ لە جادەی پێشکەوتن بڕواتە پێش، مەگەر لە ڕەعیەتی ڕزگاری بێت. |
بۆ یەکەمین جار قەرار بو کە خەڵی ئێراق لە ڕەعیەتی نەجاتیان بێت و ببن بە شارومەند.
ئەم کودتایە هیچی لە شۆڕشی ڕاستەقینە کەم نەبو. بۆیە کۆنەپارێز، سەرۆک عەشیرە و ئاغاوات کەوتنە دوشمنایەتی ئەم سیستمە نوێیە.
بەشێک لە ئاغاکان و سەرۆک عەشیرەکانی پشدەر و بیتوێن وەک عەباس ئاغای سەرکەپکان، مام سمایلی تەلانی، شێخ حوسێن و ئاغا میراودەلیەکان بۆ ڕاگەیاندی دژایەتی خۆیان سەبارەت بە یاسای دابەشکاری زەوی چونە بەغدا.
عەبدولکەریم قاسم ئامادە نەبو بیانبینێ. چونە ماڵی مەلا مستەفا. داوایان لێکرد ببێتە ڕێبەریان لە شۆڕش دژی قاسم. سوێندیان بۆ خوارد کە لەم شۆڕشە تا سەر لە پشتی دەبن.
دوایە ئەمانە لە گەڵ ئێران و ئینگلیس پێوەندیان گرت.
عیسا پێژمان کارمەندی باڵوێزیخانەی ئێران لە بەغدا، لە لایەن ساواکی ئێران ئەرکدار کرا تا کوردەکان دژی قاسم ڕاپەڕێنێ.
بەو شێوازە دژە شۆڕشی ئەیلولی ١٩٦١ی بارزانی دەستی پێکرد.
لە ئاکامی ئەم یاغی‌گەریە، گشت چاکسازیەکانی قاسم کە قەرار بو گەلانی ئێراق لە دواکەوتویی دەرەبەگایەتی سەدەکانی ناوەڕاست نەجات بدات، لە پێشدا لە کوردستان و دوایەش گشت ئێراق توشی شکست بو.
قاسم لە کوردستان خەریکی کوژاندنەوەی فیتنەی عەشایر و ئاغاواتی ناڕازی لە ئیسلاحی زەوی بوو، کە قەومی و بەعسیەکانی عەڕەب لە بەغدا بە هاوکاری ئیستخباراتی ئامریکا و ناتۆ توانیان دەوڵەتەکەی بڕوخێنن. لەو زەمانەوە هەمو ئێراق لە بازنەی شەڕ، ماڵوێرانی، دواکەوتویی، چەتەگەری و کۆنەپەرەستی دا دەخولێتەوە....
٢- شۆڕشی ئسلامی ئەفغانستان(١٩٧٨)
ساڵی ١٩٧٨ حیزبی دێموکڕاتیکی گەلی ئەفغانستان بە کودتای سەربازی هاتە سەر دەسەڵات. کۆماری دێموکڕاتیکی ئەفغانستانی ڕاگەیاند.
ئەم دەوڵەتە دەیهەویست ئەفغانستانی دەرەبەگی، قەبیلەیی و دواکەوتو بەرەو شارەستانیەتی نوێ بەرێت.
دەستکرا بە چاکسازی لە گشت بوارەکانی ئابوری و کۆمەڵایەتی. وەک دروست کردنی خوێندنگا، زانکۆ، ڕێگا و بان و لە هەمویان گرینگتر، چاکسازی دابەشکرانی زەوی بە سەر جوتیاران.
ئاغاوات و سەرۆک قەبیلەکانی ناڕازی لە چاکسازی و دابەشکرانی زەویەکانیان، لە دەوڵەت یاغی بون. ئامریکا، ناتۆ، پاکستان و عەڕەبستان لە قەوارەی حیزبگەلی ئیسلامی بە ڕێکخراویان کردن.
بە زەبری دۆڵار و چەکی پێشکەوتوی ئەمریکی، مێشکە برشاویەکان بە سەر مێشکە پێشکەوتنخوازەکان دا سەرکەوتن.
موجاهیدینی ئیسلامی سوننی حەنەفی! زیاتر لە ٢٠٠٠ مامۆستای قوتابخانەکانیان سەر بڕی. لە قوڵایی سەدەکانی ناوەڕاست یاساگەلی کۆیلەداری، مولکولیەمین، سەبایا و جاریەیان زیندوو کردوە.
دوای ١٤ ساڵ(١٩٩٢) توانیان دەوڵەتی پێشکەوتنخوازی نەجیبوڵا بڕوخێنن و هەمو ئەفغانستان بگەڕێننەوە سەدەکانی ناوەڕاست...
پەڕاوێزەکان:
- دیداری تەمەن- مام جەلال- بەرگی یەکەم- ل ١٣٩
- دوای كۆتایی هاتنی ڕێژمی پاشایەتی و سەركەوتنی كودتا یا شۆڕشەكەی عبدالكیم قاسم لە عێراقدا ساڵی ١٩٥٨ بە پشتیوانی كەسانی ڕۆشنبیرو پێشكەوتن خواز. خەڵكی عیراق و كوردستان لە هەمو شارو شارۆچكەكان ڕژانە سەر شەقامەكان بەیەك دەنگ هاواریان ئەكرد
هێزەكەمان ماركسیە
زدی ئقتاع و ڕەجعیە
هێزەكەمان هێزی گەلە
هی كرێكارو ڕەنجبەرە
فەلاح زەوی خۆیەتی
ئاغا باوكە ڕۆیەتی
- بەدوای هاتنە سەر ڪاری زەعیم عەبدوڵڪریم قاسم دا وگەرانەوەی بارزانی نەمڕ دوای نێزیک بە دوازدە ساڵ وپێش هەڵگیرسانی شۆرشی ئەیلول بە هۆی دەسەڵات وپشتیوانی حیزبی شیوعی عیراقی لە وەڕ زێرەڪان تاقمی ئاغاڪان زۆریان تین بۆ هاتبوو.
ڪار گەیشتبۆە ئەوەی ڪە موڵڪەڪانیان بە گوڕیسی ڵە نێوو وەزیرەڪاندا دابەش ڪەن بە تایبەتی ڵە دەڤەری پشدەر وڕانییە و قەزای دووڪان و بتوێندا.
چەند ڪەس ڵە میڕاودڵێەڪان و شێخ حوسێنی بۆسڪێن وڪاڪ هەباسی مامەند ئاغای سەڕڪەپڪان و مام ڪوێخا سمایڵی تەڵان بڕیار دەدەن بچنە بەغدا بۆ ڵای عەبدولڪریم قاسم بۆ ئەوەی ڕێگا چارەیەڪ بدۆزنەوە.
ڪاتێڪ دەچنە بەغدا چەند جار داوای دیتنی عەبدولڪریم قاسم دەڪەن ڕێگایان نادا.
پاشان هەباس ئاغا ڪە دۆستایەتی ڵە مێژینەی ڵە گەڵ بارزانی دەبێ پێشنیار دەڪا، سەردانی بارزانی بڪەن.
ڪاتێڪ بارزانی ڕێگایان دەدا بە هەموویان داوا لە بارزانی دەڪەن چیتر ئاوا دانەنیشێ و بۆ هەقی ڪورد وە شاخ ڪەوێ.
بارزانی ڵە وەڵامیان دا دەڵێ ئەو پیاوە دوای ئەو هەموو ساڵە منی هێناوەتەوە ودەبێتە بێ وەفای من ڵە دژی بوەستمە و ڵە ڵایەڪی دیڪەشەوە ڪورد پیاوی مەیدانی ڪەمە وپاشان بەشی زۆرتان ڵەو قسانەی ئیستاتان پاشگەز دەبنەوە.
هەرچی بارزانی ئینڪار دەڪا ئەوان واز ناهێنن. لە دوا جار بارزانی دەڵێ ئەگەر هەر واز ناهێنن دەبێ هەمووتان سوێندم بۆ بخۆن ڪە لە دوا رۆژ دا پشتم بەر نادەن.
قورئان لە سەر تاقە دەبێ بۆیان دێننە خوارێ و لە هەباس ئاغاو شێخ حوسێن و میرئاودەڵیەڪان ڕا دەست دەڪەن بە سوێند خواردن و ڪە بەخۆیان وبە هێزە چەڪداریەوە دەخزمەتی بارزانی وشۆرش دا دەبن.
ڪە نۆرە دەگاتە مام ڪوێخا سمایڵ دەڵێ جەنابی مەڵا مستەفا بەو قورئانەی ئەگەر ئەو سوێندەی ئەو ئاغایانە خواردیان بۆ بەرژەوەندی ماڵوو موڵڪ وسامان نەبێ، بۆ حەقی رەوای گەلی ڪورد بی، بە خۆم و بە هەر چەند جافی بۆم پەیدا بێ، هەتا هەم ڵە خزمەت خۆت و شۆڕش دا دەبم.
بارزانی ڕوو ڵە هەباس ئاغا دەڪا و دەڵێ هەباس ئەوە ڪییە چونڪە بارزانی نە قەتی مام ڪوێخا سمایل دیبوو، نە دەیناسی.
هەباس ئاغا دەڵێ جەنابی بارزانی ئەوە ڪوێخا سمایڵی تەڵانە وڪەیخودا و ڕیش سپی زۆر ڵە عەشیرەتی جافە....
مەڵا رەسوڵ مەهابادی
- مام جەلال- دیداری تەمەن- بەرگی یەکەم- ل ١٥٩و ١٦٠و ١٦١
- عرفان قانعی‌فرد. در دامگه حوادث- انتشارات علم- چاپ: 1390-
- بنا به اعتراف برژینسکی: « سازمان سیا شش ماه پیش از ورود روس‌ها وارد افغانستان شده بود»
برژینسکی: بله. طبق روایت رسمی تاریخ، کمک‌رسانی «سیا» به مجاهدین در سال ۱۹۸۰ شروع شد، یعنی پس از اینکه ارتش شوروی در روز ۲۴ دسامبر ۱۹۷۹ [۳ دی ۱۳۵۸] به افغانستان حمله کرد. ولی واقعیت، که تا کنون پنهان نگه داشته شده است، کاملاً متفاوت است: در واقع، روز ۳ ژوییه ۱۹۷۹ [۱۲ تیر ۱۳۵۸] بود که پرزیدنت کارتر نخستین دستور را برای دادن کمک مخفیانه به مخالفان رژیم طرفدار شوروی در کابل امضا کرد. و درست در همان روز، من یادداشتی به رئیس‌جمهور نوشتم و در آن به او توضیح دادم که به عقیدهٔ من این کمک، ارتش شوروی را به مداخله بر خواهد انگیخت.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
