سەخیفبوونی راگەیاندن و راگەیاندنكاری كوردی؟

راگەیاندن بەگشتی خاوەن بەرپرسیاریەتیەكە، ئەویش بەرپرسە لەگەیاندن و بڵاكردنەوەی روودا و پێشهاتەكان بەشێوەی نوسراو، بینراو و بیستراو بەكۆمەڵگە و لەهەمانكاتدا، ئاراستەكردنی كۆمەڵگەیە لەپێناو پتەوكردنی بنەما ئەخلاقیە هاوبەشە مرۆڤیی و دیموكراتی و ژینگەیی و ئازادی ژن و چەسپاندنی دادی كۆمەڵایەتیە لەكۆمەڵگەی مرۆییدا. ئەمانە كۆمەڵێك ئەركێكن كە لەسەر شانی راگەیاندنن و راگەیاندنكارە و دەبێت لەسەر ئەم بڕەنسیپانە دەزگاكانی راگەیاندن بۆنیاد بنێردرێن و لەسەر ئەم پرەنسیپانەش خەباتكارانی دەزگاكانی راگەیاندن، راهێنانیان و پەروەردەیان پێ بكرێت، تاكو ئەو راگەیاندنكارەش لەبەجێهێنانی ئەو ئەركەی لەسەر شانیەتی بەباشترین شێوەیە لەكردەوەدا جێبەجێ و لەكاروژیان و هەڵسۆكەوتی خۆیدا بەجێ بكات و لەكاروخەباتی راگەیاندنەكەیدا رەنگ بداتەوە. جا ئەگەر هەر راگەیاندن و راگەیاندنێك لەسەر ئەو پرەنسیپانە لای دا، ئەوا خۆی لەخۆیدا دەكەوتێتە خانەی دژە پرەنسیپە هاوبەشە مرۆییەكانی كۆمەڵگە. واتا ئەگەر راگەیاندن یا راگەیاندنكارێك تەنیا لەچوارچێوەیەكێیەكی تەسكی بیركردنەوەی، خۆلیا و خەیاڵ و هزری تاكانەیی خۆیەوە، سەیری كۆمەڵگەی كرد و فڕەرەنگی كەلتوری، سیاسی، ئەتنیكی، دینی، نەتەوەیی و رەنگ و ... هتد، كۆمەڵگەی رەچاو نەكرد و حیسابی بۆ هەستیاری تاكەكان و پێكهاتەكان لەهەموو روویەكەوە نەكرد، ئەوا بەشێوەیەك لەشێوەكان لەدژی برەنسیپە هاوبەشەكانی چین و توێژێكی كۆمەڵگە دەوەستێتەوە و بەمشێوەیەش هەم رەق و توڕەیی ئەو بەشی كۆمەڵگە لەبەرامبەر بەخۆی ئەستوورتر دەكات و هەمیش بەو كارەیە خزمت بەئەجیندایەكدا كە لەرووی پەیڕەو سیستەمی حەقیقەتەوە زۆر دوورە لەراستینەی كۆمەڵگەی مرۆڤیی. 

خاڵێكی تر كە راگەیاندن لەسەری بۆنیاد دەنرێت و دەیكاتە پێوەر و بنەمایەك لە ئەتەكێتی كاری راگەیاندنیدا بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگەیە. ئەو راگەیاندنەش كە لەسەر نرخەكانی ئەو كۆمەڵگەیە دامەزراوە دەبێت هەمیشە هەوڵی پاراستن و گەورەكردن و بەهێز كردن و پێشخستنی ئەو نرخانە بدات كە بەرژەوەندی گشتی ئەو كۆمەڵگەیە لەسەر بۆنیاد نراوە. تایبەت ئەگەر راگەیاندنەكە، راگەیاندنێكی قەومی، نەتەوەیی بێت، دەبێت بزانێت پێوەر و پرەنسیپە نەتەوەیی، نیشتیمانی و وڵاتپارێزی نەتەوە چین كە بیانپارێزێت. دەبێت خوێندنەوەیەكی قوڵی هەمەلایەنە بۆ نرخ و بەها نیشتیمانی و مێژوویی و سیاسی و ئابوری و كەلتوریەكانی ئەو نەتەوەیی هەبێت، هەر لەرۆژی بوونیەوە تاكۆ رۆژی ئەمڕۆمان. ئەو قۆناخانەی تێدا دەرباز بووە، بەهەموو لەق و پۆپەكانیەوە دەبێت شیتەڵ شێتەل بكرێنەوەو لەژێر زەڕەبیندا شیكاریان بۆ بكات. بەواتایەك لەواتاكان دەبێت سیستەمی حەقیقەتی ئەو راگەیاندنە، بتۆانێت، حەقیقەتی ئەو كۆمەڵگەیەی خۆی لە سەر بۆنیاد ناوە بەدیاریكراوی هەر لە خاڵە هەستیار و لاوازەكانیەوە بگرە تا خاڵە بەهێز و پتەوەكانی شارەزایی تەواوی لێیان هەبێت. 

پێوەر و پرەنسیپێكی تری راگەیاندن و راگەیاندنكار ئەوەیە كە هەمیشە لەبەرەی گەلدایە و دژە دەسەڵاتدارەیەتیە، جیاكاری رەگەزی و بەكوێلەكانی تاك و چین و وتوێژێكی كۆمەڵگە، دژی قۆرخكاری و گەندەڵی شەڕە. 

وەكو ئەوەی كە سیستەمی سەرمایەداری بەمەزهەبە لیبراڵیەكەیەوە بۆ كاری راگەیاندن و راگەیاندنكار پێناسەیەكیان داڕشتووە، خوێندنەوەی كاری راگەیاندن و دامەزراندنی كاری راگەیاندن شتێكی راست نییە و دوورە لەراستینەی كۆمەڵگەش. واتا راگەیاندن، تەنیا ئەركی بڵاوكردنەوە رووداو و پێشهاتەكان نییە بەشێوەیەكی رووت، واتا وەكو ئەوەی كە دەڵێن، وەكو خۆی پیشاندانی. 

بەگشتی، واتا راگەیاندن و راگەیاندنكارێكی گۆڕەپانی شەڕ دەبێت، بزانێت ئەو هەواڵ و دیمەن و وێنە و وتارەی بڵاوی دەكاتەوە، چەندە خزمەت بەلایەنەكانی شەڕ دەكات. هەرچەندە شەڕ خۆی لەخۆیدا بابەتێكی ترە و خزمەت بەكەس ناكات، بەڵام دەبێت راگەیاندن و راگەیاندنكاریش بزانێت كاتێك بیەوێت هەواڵ و زانیاری گۆڕەپانێكی شەڕ دەگۆازێتەوە، خاڵە هەستیار و دژبەیەكەكان و رەچاوكردنی لایەنی ئەرێنی و نەرێنی بۆ ئەو كەسانەی لەگۆڕەپانی شەڕەكەدان و ئەو كەسانەشی لەكۆمەڵگەوە چاودێری گۆڕەپانەكە دەكەن، دەبێت چۆن چۆنی خوێندنەوە بۆ ئەو بابەت و دیمەن و وێنە و وتار و ئانالیزەی تۆ بكەن لەبەرچاو بگری. كاریگەری كارەكەت دەبێت وا بێت كۆمەڵگە لەلایەك هەمیشە لەسەر پێ بهێڵێتەوە، لەدژی ناعەداڵەت گۆڕ بۆ تێكۆشان و خۆڕاگری و پاراستنی كۆمەڵگە بدات و لەلایەكی ترەوە، ئەو زانیاریانەی بڵاویان دەكاتەوە وەری كۆمەڵگە نەرووخێنێت، بێ باوەڕی نەكا و مۆڕالی دانەبەزێنێ. دەبێ كارەكەی خزمەت بەلایەنی بەرامبەرەكەی شەڕەكە نەكات. ئەمانە كۆمەڵێك پرەنسیپ و پێوەرن كە دەبێت تاكێكی راگەیاندنكار و دەزگاكانی راگەیاندن لەگۆڕەپانێكی شەڕدا رەچاوی بكەن.

جا مەبەستم لەم سەرە وتارەش ئەوە نییە كە بمەوێت واتایەكی نوێ دابتاشم بیكەم بەبەر كاری راگەیاندن و راگەیاندنكاردا. بەجێ بوونی ئەم خاڵ و پێوەرانە بەساڵانە مۆمارسەیان لەسەركراوە تا وەكو پرەنسیپی گشتی و پەسەندكراو كراوە بەیاسایەكی جیهانی كاری راگەیاندن. مەبەستە سەرەكیەكەم لەوتارەدا ئەوەیە كە راگەیاندنی كوردی بۆ ئەوەندە سەخیفانە خوێندنەوە بۆ رووداوەكان دەكات، وەكو نموونە بڵێم، رۆژنامە نووسێكی بەرەچەڵەك عەرەب و فەلەستینی بەناوی"شیرین ئەبو عاقلە"، لەشەڕی نێوان فەلەستینیەكان و سەربازانی ئیسرائیلیدا كۆژرا. بەدەیان راگەیاندن و راگەیاندنكاری كوردی كردیانە هەواڵ و راپۆرت و شیكردنەوە و ئانالیزیان لەسەر كرد و تەنانەت لەهەندێ شوێندا گردبوونەوە و مەراسیمیان بۆ گێڕاوە. ئەوە لەكاتێكدا لەساڵی 2014 كاتێكی چەتەكانی داعش پەلاماری باشوری كوردستانیاندا، ژنە رۆژنامەنووسی، دەنیز فۆرات بەكامێراكیەوە لەبەرەی پاراستنی مەخمور و هەولێردا لەدژی چەتەكانی داعش گیانی بەختكرد و شەهید بوو، كەچی هەر ئەو راگەیاندن و راگەیاندنكارانەی خۆیان بە بێ لایەن و نەتەوەیی و پیشەیی دەزانن، دەنگێكیان لێوە نەهات. دەبێت لێرەدا سەخیفی راگەیاندن و راگەیاندنكاری كورد بەباشی ببینین و لەسەری راوەستەیەكی جددی و پۆختی بۆ بكەین.

ئەوە لەكاتێكدایە كە هەر دوو راگەیاندن كار ژنە، ژن بوون و كاری راگەیاندن خۆی لەخۆیدا هەم تەحدایەكە و هەمیش شۆڕشێكە و دەبێت وەكو نرخێكی مەزن سەیر بكرێت، لەمەدا هیچ لارێك نیم و بەپێچەوانەوە هاوهەڵوێستم لەگەڵ بڵاوكردنەوەی هەواڵەكە وەكو رووداوێكی ناخۆش، بەڵام وەكو نرخە مرۆیی و نیشتیمانی و نەتەوەیی و وڵاتپارێزی و ژینگەدۆستی و ئازادی ژن لەنێوان ئەم دوو كەسایەتیەدا ئاسمان و ریسمان هەیە. واتا تۆ ناتوانیت كەسێك كە بۆ بەرگری لەنیشتیمانەكەی تەنیا بەكامێراكەی دەستی هەوڵی پاراستنی دەسكەوتە نیشتیمانی و نەتەوەیی و وڵاتپارێزیەكەی دەدات، لەگەڵ كەسێكدا كە بۆ مەرامی سیستەمی سەرمایەداری جیهانی و داگیركەری بیروهزری مرۆڤایەتی كار دەكات و لەحەقی ئەوەش پارە وەردەگرێت هاوشێوەی یەك بگریتە دەست. لەوانەش با بگەڕین راگەیاندنی كورد تەنانەت لەوەی كە ناوی دەنیز فۆرات بێننە زمان دەترسن. ئاخر چۆن دەبێت ئەوەندە بەناو راگەیاندنكار و دەزگای راگەیاندنی كوردی هەبێ، ئەو جیاوازیانە نەبینێت. ئەوەندەش سەخیفیش نابێت. بۆیە دەڵێمەوە راگەیاندنی كوردی، زۆر لەوە بچووكترە كە بتوانێت تەعبیر لەهزری بەكۆمەڵ و بەرژەوەندی نەتەوەیی بكات. ئەوەتا نزیكەی مانگێكە دەوڵەتی داگیركەری تورك كە هەموو خێر و بێرێكی ئەم وڵاتە حەپەلووش دەكات، كەچی راگەیاندنی كوردی هاوشێوەی پەتای سیاسیەكان، تا و لەرز بەری نەداوە و خۆی لەئاستی ئەو هێرشە داگیركاریەی دەوڵەتی توركی داگیركەر كەڕ و لاڵ كردوە، ئێدی سەخافەت دەبێت چە ناوێكی لەوەی هەیە كەمتر بێت، كە راگەیاندنی كوردی پێ پێناسە بكرێت. راگەیاندنكاری كوردی چاوەڕوانی ئەوە بێت كە لایەنە سیاسیەكان لەیەك بێن و بڕە پارەیەكیش بدەنە ئەو، قوڕ بەسەر ئەو راگەیاندنە، ئێدی دەبێت بزانێت كە ئەو بۆخۆی كلكی دەسەڵات و دەسەڵاتخوازی سەر كۆمەڵگەیە و هەموو ماتەوزەی كۆمەڵگەش دەخاتە خزمەتی جۆمگەكانی سیستەمی دەسەڵاتداریەتیەوە.