گرفت نەبوونی بازاڕ نییه، بەڵکو نەبوونی بەرهەمە

Sunday, 19/06/2022, 19:28

3948 بینراوە

مەسرور بارزانی له دیدارێکیا له گه ڵ ستافی وەزارەتی  کشوکاڵ ، به مه به ستی په رە پی دانی ئه م که رته  وتی  ،ئاماده م وەڵات به وه ڵات  بگه ڕێم تا بازار بۆ به رهه می وەڵات په یدا بکه م. هه ڵبه ته ئه م وته یه زۆری له سه ر وترا وە ئه وترێ که چۆن ئه بێ سه ڕۆکی حکومه ت ئاگاداری رە وشی که رته کانی ئا بوری وەڵات  نه بێت،یا ئه وا گریمانبه هه ر هۆیه ک بێت ئاگادارنیه ، ،ئه ی ڕاوژکارەکانی کاریان چیه خۆ ئه نجومه نی وه زیران جمه ی دێت له ڕاوژکار ئه گه ر بن دیوار نه بن  ؟.بازاڕ تێگه یشتنیکی فرە ره هه ندی هه یه له رووی ئابووری ، سیاسی ،  فکری/ئایدیۆلۆجی وە هه تا فه رهه نگی و کۆمه ڵایه تیش.وە ئه گه ر  له سه ر هه موو  ئه وانه باس بکرێ له سنوری وتار  ده ر ئه چێ .وە  هه ر رەهه ندیکی لانی که م کتێبکی ئه وێ، بۆیه هه وڵ ئه دەم با به ت  کورت بکه مه وە  به  جۆری هه موان تێگه یشتنیان هه بێ بۆ بابه ت. له سه ر ئاستی نیشتیمانی  وە  هه تا جیهانیش، بازارو توانای فره به رهه م هینان پێوەری چالاکی  ئابوورین ، وە گەڵیک رەهه ند ڕۆل ئه بینن له مامڵه ی بازار له گه ڵ  کاڵاکان وە پر  کردنی بازاڕ به کاڵا، له وانه لایه نی ئابووری، سیاسی وە هه تا  سه ر بازی و ئایدۆ لۆجی ، که بریار  له  سه ڕە وشی بازاڕ  ئه ده ن هه م له سه ر ئاستی نیشتیمان ی و نا وجه یی وە هه م له سه ر ئاستی جیهانی . له سه ر ئاستی هه ر وەڵاتێک ، بازار په یوەندیه کی  راسته وانه ی هه یه له گه ڵ بە رهه هێنان. بازاری کار، وە ئاستی توانای کرینی هاوڵاتیان،به کار بردن  ،وە ئه مجار ئاستی خۆش گوزارانی و فۆڕمی ژیان . تا بازار  چالاک بێ، واته به رهه م هێنان هه یه ،که به رهه م هێنان هه بێ واته بازاری کار  چالاکه و ڕێژەیه کی زۆر ی خه ڵک کار ئه کات ،واته به رهه م هێنه رە و به کار به ر نیه ، وە کاتێکیش که مرۆڤ به رهه مه م هێنه ر بوو به کار به ر نه بوو  ،واته داهاتی ده ست ئه که وێ به گوێرەی تواناکانی  خۆی،  وه که داهاتیش له پێویستی پێداویستیه کانی ژیان زیاتر بوو بە کار  دێت بۆ خۆش گوزەرانی له بواری  ته ندرەستی ، پراکتک کردنی خولیاکان وەک  وەرزش، گه ڕان، به شداری کردن له  ژیان و چالاکیه زانستی و فه رهه نگیه کان، که ئه وە ش بۆ خۆی فۆرمێکی تازی ژیان دروست ئه کات.له سه رهه موو ئاستی ، بازار په یوەندیه کی  راسته وانه ی هه یه له گه ڵ بە رهه هێنان. بازاری کار، وە ئاستی توانای کرینی هاوڵاتیان،به کار بردن  ،وە ئه مجار ئاستی خۆش گوزارانی و فۆڕمی ژیان . تا بازار  چالاک بێ، واته به رهه م هێنان هه یه ،که به رهه م هێنان هه بێ واته بازاری کار  چالاکه و ڕێژەیه کی زۆر ی خه ڵک کار ئه کات ،واته به رهه م هێنه رە و به کار به ر نیه ، وە کاتێکیش که مرۆڤ به رهه مه م هێنه ر بوو به کار به ر  نه بوو  ،واته داهاتی ده ست ئه که وێ به گوێرەی تواناکانی  خۆی،  وه که داهاتیش له پێویستی پێداویستیه کانی ژیان زیاتر بوو بە کار  دێت بۆ خۆش گوزەرانی له بواری  ته ندرەستی ، پراکتک کردنی خولیاکان وەک  وەرزش، گه ڕان، به شداری کردن له  ژیان و چالاکیه زانستی و فه رهه نگیه کان، که ئه وە ش بۆ خۆی فۆرمێکی تازی ژیان دروست ئه کات. بازاری خۆراک، وزه ،په یوه ندی ،چه ک وەک ئامرازی شه ڕو دۆستی به کاردێن له مامله ی ئابووری جیهانیدابۆ نمونه  زۆر  وەڵات یان کیشوەر  له ڕیگه ی  گومرگ و  باجی  زۆر ڕێگری ئه که ن له هاتنی کاڵای هه ندێ وەڵات یان کیشوەر بۆ پارستنی بازاری کاڵای خۆیان، یان پاڵ شتی  دارایی هه ناردەی  کالاکانیان ئه که ن  تا بتوانن  بە ئاسانی به دیواری بازاری وەڵاتانی ترا بڕۆن و  بازاڕ داگیر بکه ن.بۆ نموونه، ئێستا زۆر وە ڵاتی هه ژار له ئه فریقا  ، ئاسیا  وە ئه مریکای لاتینی به رهه می ناوخۆیان به رە وله ناوچوون چوە  وە  بوونه ته ها و ردە کەر  ،چونکه کالاکانی ناوخۆی خۆیان ناتوانن پێش برکێی نرخ بکەن له گه ڵ ئه م کالایانه ی له ده رە وە  دێنکه  زۆر هه رزان ترن له کاڵای ناوخۆیی. هه مان  حاله ت ئه مڕۆ له کوردستانیش هه یه، به های تێچونی به ر هه می کالای  خۆراکی له کوردوستان  زۆر گران تر ئه که وێ  بە بە راورد له گه ڵ ئه م کاڵا  خۆراکیا نه ی بۆ نمونه کە لە تورکیاو ئێرانه وە  دێن.بۆیه ئه مه بۆته هۆی ئه وە که نا هاوسه نگیه کی ترسانک هه بێ له نێوان ڕێژه هه ناردە و هاو ردە  له  بازارا، هه ڵبه ته،  ته رازوی هاورده وهه ناردە ی کالا بارۆمیتره بۆ ئاستی توانای هه ر وەڵاتیک ، له م رووەوە ئه بینین ،که له کوردوستان بازاری هیزی کار وە به ر هێنان ته واو سڕ بووه،ئه مه ش واته به شی هه ر ه زۆری  گە نجان  وە ده رچوانی زانکۆو خوێندنگاکان بی کارن، که ئه مه ش دوبارە  گرفتی ئابووری بۆ تاک و  کۆمه ڵ  دروست ئه کات له گه ڵ کۆمه ڵایه تی و دەرونی .هه رچه نده  ئاماری دروست له به ر دەست  نیه به هۆی گه لیک هۆکار ،به ڵام مه زندە ئه کرێ ،که ساڵانه ده یان ملیارد له وەڵات  بۆ کرینی  له سه دا  ۹۰-۱۰۰ کالا پیویسته کان ئه ڕواتە دەروە ، که به شی هه ره زۆری ئه م کاڵایانه به ئاسانی ئه توانرێ له وەڵات به رهه م بێت.  وە  ئه گه ر تەنها ۱/۱۰ ئه م پارەی ئه نێردرێته دە رەوە له بواری پە رە  پێ دانی کشتوکاڵ و پیشه سازی خۆراکیا سه رمایه گوزاری بکرێ ،ئه توانرێ به شی زۆری بازاری ناوخۆ داپۆشێ، به مه ش ئه توانری که ڵک له ئاوو خاکی به پیتی کوردوستان وەربگیرێ وە بازاری کاری وەڵات ببوژێنێته وە.له هه رێم ،ژینگه و ژێرخانی به رهه م هینان ته واو ونه، بۆ نموونه ژینگه ی سیاسی  ئه وه ی که له ده سه ڵاتی سیاسی و پارته سیاسیه کانا به رجه سته ئه بێ له رووی فکری سیاسی وە به ر پرسیاریه تیه وە نه گه یشتونه ته ئاستی پێ گه یشتن، به ڵگه ش بۆ ئه مه ، تا ئێستا  ژێرخانی به رهه م هینان که له  فه راهه م کردنی کارەبا ،پرد  ،تونێل، هێڵی ئاسن ،چاک کردن و دروست  کردنی تۆڕی  ڕێگای ها تۆ چۆ که هه موو  وەڵات بگرێته وە  نیه. له هه ر شوێینێ ئه م  ژێر خانه نە بوو،واته له م شوێنه  شتێک نیه به ناوی بیرو پلانی به ر هه م هینان و دروست کردنی پایه کانی ئابووری جا چ له سه ر ئاستی پارێزگا بێت یان  نیشتیمان.لای حکومه تی  هه رێم مانای به رهه م هێنان کورت  کراوەته وە  بۆ ته رخان کردنی ملیۆنان دۆنم له باشترین زه ویه کشتوکاڵیه کانی کوردوسان  بۆ دروست کردنی یه که ی نیشته جێ بوون بۆ بازرگانی کردن و  ده ست که وتی هه زاران ملیاردی خیرا به فرۆشتنیان بە خه ڵکی ناوەڕاست و  باشووری عێراق.له چه نده ها  نوسین ووتنا باسی ئه وەم کردوە ،که نه بوونی سیاسه تی ئابووری و به رهه م هێنان  له هه رێم ، وە ئه نفال کردنی  زە ویه کشتوکاڵیه کان له ڕێگه ی ده زگای به ناو به رهه م هێنان ئێستاو داهاتووی گه ل و وەڵات ئه که وێته مه ترسیه کی سامناکه وە له رووی ژینگه یی، ته ندرستی ، ئابووری ، دیمۆگرافی ، کۆمه ڵایه تی  وە  ێاسایشه وە به هه موو  ڕه هه نده کانیه وە.  ئابووری  وە  بازاری ئه مڕۆی کوردوستان به هه موو ڕه هه ندێکه وە  ته نها ئه و پێناسه ی هه یه که به رله  چه ندها ساڵ له وتارێکا بە ناوی  /ئابووری میلشیا/ باسم کردبوو،  واته  کۆی مانای ئابووری وە  بازار میلشیایی کراوە هیچ په یوه ندیه کی به رە هه ندی ئابوری  وە  به رژه وه ندی  نیشتیمانیه وە نیه .ئه گه ر به ویژدانی وە ئینسافانه هه لسه نگاند بکرێ، ئه م به سه ر ره وشێکا که وتوە  که ته واو وێرانه یه،هه ڵبه ته به له به ر چاو  گرتنی ئه وەی خۆشی به  جۆرێ له جۆره اکان به شدار بووە  له دروست بوونی ئەم  رەو شه به ڵام وە ک ئێستا له به ر  بر پرسیاریتی دا نه بووە.  واته  ئه م وێرانیه ی میلشیا دروستی کردوە  له هه موو ئه م ۳۰ ساڵه  رابردوودا ئێستا ئه م ئه بێ چارە سه ری بکات  وە  وەڵامی هه بێ بۆ هه موو پرسیاره کان وە داوا کاریه کانی خه ڵک.پێوەر بۆ توانا  وە  سه ر که وتنی مەسرور بارزانی ئه مه یه، که چه ند ئه توانێ ئابووری کوردوستان نیشتیمانی بکات  وە  رزگاری بکات له دە ست میلشیا، نه ک هه ر ئه مه ، به ڵکو  چه ند ئه توانێ هه زاران  ملیاردی  فه رهود  کراوبه دەستی ملیشیا به ناوی که رتی تایبه ت بگێڕێته وە بۆ خزمه تی وەڵات ، وە هه روەها  بۆ داهاتوو  چ سیاسه تیکی ئابووری هه یه که له  به رژوەدی  خه ڵک و وڵاتا بێت.؟     وەڵامی ئه مانه  به رپرسیاریه تیی مێژوویه ، نه بوونی وەڵام یا دره نگ  وەڵام دانه وه یان  له به رژەوەندی ئاستی به رپرسیاریتی وە  مێژووی خۆی  نابێ.