ئەمریکا و ڕاپەڕینی گەلانی ئیران!

لەو ڕاپەڕینەی ئەمجارەی ئیراندا، ئەوەی پێویستە گەلانی ئیران بیکەن، تا ڕادەیەک تا ئێستا کردویانە، بە تایبەتی نەوەی نوێ، دروشمی ڕووخانی دەسەڵاتدارانی ئێرانی هەڵگرتووە، دروشمی مۆدرنی یەکسانی مافی ژن و پیاوی بەرز کردۆتەوە و لەچک فرە دەدرێت، هەروها تێبینی دەکرێت کە دروشمەکان دوورن لە دروشمی ئاینی و مەزهەبی، واتە دەسەڵاتی ٤٤ ساڵەی ئاینی و مەزهەبی لە ئیراندا، نەیتوانیوە نەوەکانی ئیران بکا بەکۆیلەی بیروباوەڕی ئاینی و مەزهەبی تا کوێرانە بەدوای دەسەڵاتی ستەمکاری حکومەتی تاران بکەون. 

پشتیوانی نێودەوڵەتی بەتایبەتی هەڵوێستی ئەمریکا و ئەوروپا بۆ گەلانی ڕاپەڕیوی ئیران،  تا ئەو ساتە، بەگوێرەی ئاماژەکان و لێدوانی لێپرسراوانی فەرمی ئەمریکا، کە لە میدیاکاندا و لە تویتەری خۆیان بڵاوی دەکەنەوە، ئەوەی پێوە دیارە کە پشتیوانی کردنی ئەمریکا بۆ گەلانی ڕاپەڕیوی ئیران سنووردارە و کۆنکریتی نییە بۆ ڕووخانی دەسەڵاتدارانی تاران، لە کاتێکدا بۆ کۆشکی سپی، وەک ڕۆژی ڕووناک ڕوونە، کە گەلانی ئیران ڕووخانی دەسەڵاتی تارانیان گەرەکە. 

 ڕوون نییە کە ئەوروپا و ئەمریکا، چۆن دەیانەوێت مامەڵە لەگەڵ ئەو ڕاپەڕینەی گەلانی ئیراندا بکەن، یان چۆن بەکاری دەهێنن بۆ بەرژەوەندیی خۆیان.  هەر لە سەرەتای ڕاپەڕینی بەهاری عەرەبیدا لە ساڵی ٢٠١١دا، ئەمریکا بە ڕاشکاوانە لە میدیاکاندا دژی سەڕۆک حکومەتەکانی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لێدوانی دەدا، بەڵام هەنووکە بەدەر لەوەی کە ژێربەژێر چی دەگوزەرێت، ئەو جۆرە هەڵوێستە بەرامبەر بە حکومەتی تاران لەلایەن ئەمریکاوە تێبینی ناکرێت، بەڵکو نوێنەری فەرمی ئەمریکا و تایبەت بە مەلەفی ئیران، ڕۆبەرت مالی، کە لێدوانەکانی ڕەنگدانەوەی سیاسەتەکانی ئەمریکایە، لە تویتەرەکەی خۆیدا ڕایگەیاند: 

لە کاتێکدا ڕاپەڕینی گەلانی ئیران لە لووتکەدایە و دروشمی ڕووخانی حکومەتی تارانیان هەڵگرتووە، کەچی ئەمریکا داوای ریفۆرم لە حکومەتی تاران دەکات، پەشیمان بوونەوەی خۆی لە هەڵوێست و گوتەی بایدنی سەڕۆکی ئەمریکا پێشان دەدات. کارین جین پیرری سکرتێری میدیای کۆشکی سپی ڕایگەیاند:

ئەمریکا، بە ڕاپەڕینی گەلانی ئیران دەڵیت خۆپیشاندان! دەردەکەوێت کە واشنگتۆن ڕێککەوتنە ئەتۆمیەکەی لەگەڵ ئیران مەبەست بێت، بەڵام بەگوێرەی مەرج و بەرژەوەندیی خۆی، واتە دوور نییە ڕاپەڕینی گەلانی ئیران تەنیا وەک کارتی فشار بەکاربهێنێت بۆ پێکانی ئەو مەبەستە، هەر وەک چۆن ڕۆبەرت مالی دەڵێت: 

ئەگەری زۆرە کە ئەمریکا بیەوێت فشاری شەقامی ئیرانی دژ بە تاران بەکاربهێنێت، بۆ ئەوەی لە هاوپەیمانیەتی ڕوسیا دووریخاتەوە، هەروها خوازی ئەوەی هەبێت کە ئیران وەک دەسەڵاتێکی سیاسیی لە ناوچەکەدا بمێنێت بۆ چاوسوورکردنەوە لە وڵاتانی کەنداو و بەکارهێنانی زێتری ئەو دەسەڵاتە بۆ بەرژەوەندیەکانی لە ناوچەکەدا. 

ئەمڕۆ مەلەفی گرنگ لەبەردەست ئەمریکایە، وەک جەنگی یۆکرانیا و ڕوسیا، گرفتی چین و تایوان، ئینجا کێشە لەگەڵ ڕوسیا و چین لەسەر کۆمەڵێ بابەتی دی کە ئەمریکای سەرقاڵ کردووە. ڕاستە ئەم گرفتانە هەن، بەڵام ئەمریکا زلهێزێکی خاوەن توانایەکی سەربازیی و ئابووریی و سیاسیی بێهاوتایە، واتە ئەگەر بیەوێت، بەرژەوەندییەکانی بخوازێت، ئەوا سڵ لەوە ناکات، کە پشتیوانی لە گەلانی ئیران بکات بۆ ڕووخاندنی ڕژێمی تاران، لە کاتێکدا ئیران خەریکە پەلوپۆ بۆ گشت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەهاوێژێت. بەڕەواڵەت ڕوونە کە گرفت لەنێوان دەسەڵاتدارانی تاران و ئەمریکادا هەیە، تا ئەو ڕادەیەی کە کەیفیان بەبچمی یەکتر نایەت، بەڵام ڕوون نییە کە تا ئێستا ژێربەژێر دەسەڵاتدارانی تاران باشترین هەڵبژاردە نەبن بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا. 

پەیوەندیی نێوان ئەمریکا و دەسەڵاتدارانی ئیران ڕەگێکی مێژووی هەیە، لە کۆتاییەکانی سەدەی ڕابردوودا پشتیوانی یەکەمی خومەینی، ئەمریکا بوو، پێش ئەوەی خومەینی بنێرن بۆ فرەنسا، لە عیراق جێگیری کرد و لەژێر سێبەری سەدامدا پارێزگاری لێ دەکرا، خاوەن بزوتنەوە و ڕادیۆ بوو. بە واتەیەکی دی دامەزراندنی حکومەتی شیعە لە ئیران بە پاڵپشتی ئەمریکا بوو و مانەوەشیان بۆ ٤٤ ساڵ لە دەسەڵات هەر بە پاڵپشتی ئەمریکا بوو. پەیوەندیی دەسەڵاتدارانی تاران و ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١٥دا لە قۆناغی زێرینی دابوو، بەوەی کە ئیدارەی ئۆباما و وڵاتانی ئەوروپا، ڕێککەوتنی چەکی ئەتۆمیان لەگەڵ ئیراندا واژۆ کرد، لە بەرەیەکدا جەنگی دژی داعشیان کرد، پێش ئەوەش هەموو ئە پارانەی ئیران کە لە زەمانی شادا لە ئەمریکا سڕ کرابوون دراوە بە حکومەتی ئیران، ئەوە جگە لە هەزاران سەفەقاتی بازرگانی و سەربازیی و پەیوەندیی هەواڵگری دی. 

لە ساڵی ١٩٧٩دا کاتێک کە ڕاپەڕینی ئیران لە لووتکەدا بوو، ئەمریکا بەنێو پشتیوانی لە گەلانی ئیران و ڕووخاندنی شا، میدیاکانی بەگڕ خست و گەلانی ئیران بە چەپڵەڕێزانە پێشوازییان لەو هەڵوێستەی کرد، دواتر ئەمریکا بۆ بەرژەوەندییەکانی دەستی خومەینی گرت و هێنای کردی بەدەسەڵاتداری یەکەم لە ئیران، بەزەبری هێزی چەکداری هەموو هێزی ئۆپۆزسیۆنی ئیرانی ئاودیوی سنوور کرد. واتە ئەو دەسەڵاتەی ئەمڕۆی تاران ٤٤ ساڵە بە پشتیوانی ئەمریکا بەڕێوەدەچێت، بۆیە گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەبێت وانە لەو جۆرە ئەزموونانە وەربگرن، چیتر چارەنووسی خۆیان بە هەڵوێستی سەربازیی و سیاسیی زلهێزەکانی دنیادا نەبەستنەوە.  

ڕاپەڕینی ئیران زۆر لە ئێستا بەهێزتر دەبێت، ئەگەر گەلانی ئیران یەکبگرن و لە ئێستاوە نوێنەری ڕاستەقینەی خۆیان دیاری بکەن و لەژێر چەتری بەرەیەکی ئۆپۆزسیۆنی پتەودا کۆببنەوە.  ئەگەر  لەنێو خۆیاندا بتوانن دامودەزگە سەربازییەکانی وەک سوپا، پۆلیس و ئاسایش، دەزگەی هەواڵگری ئیرانی و هێزی پاسەوانی شۆڕشی ئیرانی و میلیشیاکانی نێو ئیران لە دەسەڵاتدارانی ئیران هەڵگەڕێننەوە و بێنە ریز گەلانی ڕاپەڕیو، واتە ئەگەر گەلانی ئیران بتوانن کۆنتڕۆڵی ئەو دامودەزگە هەستیارانە بکەن، بێگومان پێویستیان بە پاڵپشتی سەربازیی زلهێزەکانی دنیا بەتایبەتی ئەمریکا نابێت، هاوکێشەکە پێچەوانە دەبێتەوە و زلهێزەکانی دنیا بەرامبەر هێزی لەبننەهاتووی گەلانی ئیران چۆک دادەن و بە ئامانجەکانی ئەوان ڕازی دەبن. کولتووری پشت بەستنی ڕاپەڕین و شۆڕش و جوڵانەوە سیاسییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە سوپا، هێزی ئابووریی، هێزی میدیا و  میلیشیاکانی زلهێزەکانی دنیا و ناوچەکە، کولتوورێکی کلاسیکی هەڵەیە، لە کاتکوشتن و دۆڕاندن بەولاوە هیچی دیکەی بۆ گەلانی ناوچەکە لێ شین نەبووە.

 مێژوو و ئەزموونی شۆڕشەکان، جوڵانەوە سیاسیەکان و ڕاپڕین لە شەقامی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەمیشە لە کاتی ئەوەی کە ڕاپەڕینی گەلان لە لووتکەدا دەبێت، چاویان لەوەیە، کە زلهێزێکی دنیا یان ناوچەیی پشتیوانیان بکات بۆ ئەوەی سەرکەون، بەڵام ئەنجامی ئەو پشتیوانی کردنە، دواتر بۆ گەلانی ڕاپەڕیوی سەرکەوتوو، بووە بە دەرد و بەڵا، بۆ نمونە لە ساڵی ٢٠٠٣دا لە عیراق کە ئەمریکا و هێزی هاوپەیمانان خۆیان لە مەسەلەکە هەڵقوڵتاند و سەدامیان ڕووخاند، چارەنووسی گەلانی عیراقییان کەوتە ژێر دەست، بوون بە پاڵپشتی بەهێزبوونی دەسەڵاتی تاران لە بەغداد، دامەزراندنی حکومەتێکی شیعەی گەندەڵی پڕ لە دز و جەردە، کە بۆ دوو دەیە دەچێت لە نەهامەتی بەولاوە هیچی دی لێ بەرهەم نەبووە. بۆیە گەلانی ڕاپەڕیوی ئیران ئەگەر  هەست بەوە بکەن کە ئەمریکا و ئەوروپا پشتیوانی لە ڕووخانی ڕژێمی تاران ناکەن، ئەوە ببێتە هۆی ئەوەی ورەیان بروخێت و ئیرادەی بەردەوامیی دان بە ڕاپەڕینەکەیان نەمێنێت، ئەوا ئەو ڕاپەڕینە بەرەو هەڵدێر دەبەن و لێپرسراوەتی مێژووی دەکەوێتە ئەستۆی خۆیان، لە ئاکامدا ئەگەر ئەوجارە دووبارە شەقامی ئیرانی خامۆش بێت، کڵپەی ئەو ڕاپەڕینە بکوژێتەوە، کاردانەوەی دەروونی خراپی دەبێت، گەلانی ئیران تووشی بێ هیوای و بێ متمانە بەخۆبوون دەکات، لە ئایندەدا ئاسان نابێت جارێکی دی بتوانرێت، بەو جۆرەی ئەمڕۆ ڕاپەرین هەموو سوچێکی ئیران بگرێتەوە.