"گاندی تورکیا" تەحەدای ئەردۆغان دەکات بۆ دەسەڵات

کەمال کلیچدارئۆغڵو ماوەیەکی کەم پێش ئەوەی هاوپەیمانی شەش لایەنی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا وەک کاندیدی هاوبەشی خۆی بۆ هەڵبژاردنی مانگی ئایار کاندید بکات. © بورهان ئۆزبیلیچی/AP/TT

وەک هێزێکی کەم بایەخ و بێدەنگ لە سیاسەتی تورکیادا وەسف دەکرێت. ئێستا "گاندی تورکیا" ڕووبەڕووی ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆک کۆماری تورکیا دەبێتەوە، کە ماوەی دوو دەیە بە مشتێکی ئاسنین حوکمڕانی ئەو وڵاتەی تادێت جەمسەرگیری دەکات.

پرسیار ئەوەیە ئایا کەمال کلیچدار ئۆغڵو بەس کاریزمایە؟ بەپێی ئامارەکانی بۆچوونەکان دەکرێت شەڕێکی یەکسان بێت.

کەمال کلیچدار ئۆغڵو زیاتر لە دە ساڵ و زنجیرەیەک شکستی تاڵی پێچوو تا متمانەی ئۆپۆزسیۆنی یەکگرتووی تورکیا مسۆگەر بکات و ببێتە مەشخەڵ هەڵگری ئەو ئۆپۆزسیۆنە.

هەڵسوکەوتی ئەو ئابووریناسە تەمەن ٧٤ ساڵە و بێدەنگە - کە زۆرجار بە هەڵسوکەوتی مەهاتما گاندی خەباتکاری ئازادی هیندستان دەچوێنرێت - جیاوازیەکی زۆری هەیە لەگەڵ شێوازی بۆمبڕێژکراوتری ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی تەمەن ٦٩ ساڵ. ئەگەر کیلیچدار ئۆغڵو لە مانگی ئایاردا لە هەڵبژاردنەکاندا سەربکەوێت ئەوا بەڵێنی تورکیای داوە کە بە ڕاوێژ و کۆدەنگی بەڕێوەبچێت. جگە لەوەش دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ دیموکراسی پەرلەمانی کە ئەردۆغان لە ساڵی ٢٠١٨ لە بەرژەوەندی  خۆی سەرۆکایەتی هەڵوەشاندەوە.

- تاکە ئامانجمان ئەوەیە وڵات بەرەو ڕۆژانی خۆشگوزەرانی و ئارامی و شادی ببەین.

پێی ڕووت بە جل و بەرگی کون

هاوکارێکی پێشووی کیلیچدارئۆغڵو بە کەسێکی دیسپلین و ماندوو وەسف دەکات. ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس دەنووسێت، خۆی پێی باشترە بە "هێزێکی بێدەنگ" ناوی لێنراوە.

کیلیچدارئۆغڵو کە وەک ژمارە چوار لە گروپێکی حەوت خوشک و برادا گەورە بووە، منداڵییەکی بێ ئیرادەی هەبووە. پێشتر باسی گەورەبوونی کردووە، باسی لەوە کردووە کە چۆن باوکی کێشەی هەبووە بۆ دانانی خواردن لەسەر مێزەکە و چۆن لە کوڕێکی گەنجدا بە پێی ڕووت و کون لە جلەکانیدا دەچووە قوتابخانە، سایتی هەواڵی میدل ئیست ئای دەنووسێت .

پارتەکەی کە پارتی کۆماریخوازی گەلی سۆسیال دیموکراتە (جەهەپە) کۆنترین پارتەکەی وڵاتەکەیە بەڵام لە ساڵانی نەوەدەکانەوە لە دەسەڵاتی ناوەندی لە ئەنقەرە دوورخراوەتەوە. جەهەپە لەلایەن باوکی وڵات کەمال ئەتاتورکەوە دامەزرا، کە لە ساڵانی بیست و سییەکانی سەدەی ڕابردوودا وێرانەکانی دەوڵەتی عوسمانی پێشووی مۆدێرن و عەلمانی کرد، بەڵام وەک دیکتاتۆرێک حوکمڕانی دەکرد.

کەمیی کاریزما؟

لە ساڵانی ڕابردوودا کیلیچدارئۆغڵو بانگەوازی پارتەکەی فراوانتر کردووە، لەوانەش هاوپەیمانی لەگەڵ پارتەکانی دیکەی ئۆپۆزسیۆن و دوژمنە سەرسەختەکانی پێشوو. هەروەها کەمینەکانی وڵاتی لە باوەش گرتووە بە کوردەوە. کیلیچدارئۆغڵو سەر بە کەمینە چەوساوەکانی مێژوویی ئەلیڤیسە، شتێک کە بەدرێژایی ساڵان زۆر لەسەری نیشان نەداوە.

پرسیارەکە ئەوەیە ئایا ئەو گەنجە تەمەن ٧٤ ساڵە ئەوەندە کاریزماتیکە کە بتوانێت مەترسییەکی ڕاستەقینە بۆ سەر ئەردۆغان دروست بکات، کە لە دوای هاتنە سەرکاری لە ساڵی ٢٠٠٣ەوە بە توندی لە پۆستەکەیدا دانیشتووە، پۆلیتیکۆ دەنووسێت . چاودێرانی سیاسی – تەنانەت لایەنگرانی خودی کلیچدارئۆغڵو – گومانیان لە توانای ئەو بۆ بەدەستهێنانی جەماوەری پێویست هەیە.

چانسی ئەو بەتەواوی ڕوون نییە، بەتایبەتی دوای ئەو بوومەلەرزە کوشندانەی لە مانگی شوباتدا تورکیای گرتەوە. دوایین ڕاپرسییەکان، لە دامەزراوەکانی بیروڕای تورکیا ALF و تایبەتی ORC ، دەریدەخەن کە پێشبڕکێکە زۆر دوورە لە کۆتایی. بەپێی ئامارەکانی ڕێکخراوی ORC، ئەگەر ئەمڕۆ هەڵبژاردن هەبوایە، 56.8%ی دەنگدەران دەنگیان بە کلیچدارئۆغڵو دەدا - و تەنها 43.2%ی دەنگدەران دەنگیان بە ئەردۆغان دەدا.

لە هەر حاڵەتێکدا ڕوونە کە کلیچدارئۆغڵو ئەزموونی سیاسی و دیدگایەکی کەمی نییە. ئاژانسی فرانس پرێس دەنووسێت، سەرۆکی جەهەپە ساڵانێکە تۆن و ئەجێندای خۆی چاندووە. لە سەردەمێکدا کە کەم سیاسەتمەداری تورکیا بوێری ئەوەیان هەبوو بەرامبەر سەرۆکی دانیشتوو بوەستنەوە، کیلیچدارئۆغڵو چەندین لێدوانی باڵای دا.

وەک ناڕەزایەتییەک ڕۆیشت

دوای هەوڵی کودەتا شکستخواردووەکەی ساڵی 2016، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان دەستی کرد بە کەمکردنەوەی مافە دیموکراسییەکانی دانیشتوان و بەهێزکردنی دەسەڵاتی خۆی. هاوتەریب، کیلیچدارئۆغڵو دەستی کرد بە "رێپێوانی دادپەروەری" ٢٥ ڕۆژە لە ئەنقەرەوە بۆ ئەستەنبوڵ. هەزاران فۆڵۆوەر کە پێشینەی سیاسی و کۆمەڵایەتی جیاوازیان هەبوو، گیرۆدەی بوون.

 

کەمال و سێلڤی کیلیچدارئۆغڵو لە درەوشانەوەی چرایەکی نەوتدا لە ماڵی ئەو ژن و مێردەدا لە مانگی نیسانی ٢٠٢٢. کیلیچدارئۆغڵو ڕەتیکردەوە پارەی کارەبای خۆی بدات وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر بە گرانکردنی نرخی کارەبا لەلایەن حکومەتەوە، ئەمەش وایکرد دەسەڵاتداران کارەبای ئەو خێزانە ببڕن. © ئەلپ ئێرێن کایا/CHP/AP/TT

لە ساڵی ٢٠١٩دا تەلارسازێکی پشت ئەو پلانە سیاسییە بوو کە بووە هۆی دوورخستنەوەی پارتی داد و گەشەپێدانی ئەردۆغان لە دەسەڵات لە چەند شارێک – کەمترینیان لە ئەنقەرە و ئەستەنبوڵ نەبوو، کە پارتی دەسەڵاتدار ٢٥ ساڵ حوکمڕانی کردبوو.

دوای بوومەلەرزە وێرانکەرەکانی باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا لە مانگی شوباتدا، کیلیچدارئۆغڵو ئەردۆغان و حکومەتەکەی تۆمەتبار کرد بەوەی ڕێگە بە گەندەڵی و ساختەکاری بیناسازی دەدەن کە بووە هۆی ئەوەی ژمارەی کوژراوانی زۆر بێت.

کارنامەی سیاسەتی دەرەوەی کاندیدی سەرۆک کۆماری تاڕادەیەک نادیارە. بەگوێرەی میدل ئیست ئای، پێدەچێت کلیچدارئۆغڵو بیەوێت تورکیا بەرەو ڕۆژئاوا ئاڕاستە بکاتەوە – بەڵام لە هەمان کاتدا پەیوەندی ناسکی لەگەڵ ڕوسیای ڤلادیمێر پوتین بپارێزێت.