باق و بریقی كورسی دەسەڵات و حوكمرانی زۆرێك سیاسەتمەدار و دەسەڵاتدارانی كوردی لە خشتەبردوە و گێل بوون و خۆ هەڵخەتاندنە، 

گێلێتی سیاسی ئەو نەخۆشیە کوشندەیەیە، كە بەرۆكی سیاستمەدارانی كوردی گرتوە، بەڵكو بگرە بووە بە پێداویستیەكی سەرەكی بۆیان.دەسەڵاتدارانی ستەمکار زۆربەی كات كەسانی گێلن و لە دەوربەرناڕوانن، تەنیا خۆشی خۆیان دەبینن..

سەركردەی گێلی سیاسی هەمیشە هەڵەدەكات لە پێكانی پێشهاتەكانی دەوڵەت و حوكمرانی وەكاردانەوەی لەگەڵ كارەكانی خۆیدا یەك نین و یەكتر ناگرنەوە یا بەگەورەكردنی یان بە پشتگوێ خستنی كارەكە، لەبەر ئەوەی ئەو خاوەنی توانایەكی عەقڵی لاوازە و لەگەڵ شوێن و ئەو پلە و پایەی پێگەیشتوە ناگونجێت، كورسی دەسەڵات پێویستی بە لێهاتویی و تونایەكی عەقڵی تایبەت و كەسایەتیەكی دیاریكراوە.

گێلێتی سیاسی بەمانای گێلێتی عەقڵی نایە، هەر گەلێك لە دونیادا رێژەی زیرەكی تێدا مامناوەندە و بەشێكی كەمی لەخوار مامناوەندە و بەشێكی تریشی ئەوانەن كە خاوەنی زیرەكیەكی زیاترن، سیاسی گێل خاوەنی زیرەكیەكە لەخوار ئاساتی مامناوەندە، كە دەكاتە 80-90 بەرێژەی زیرەكی (IQ)، ئەوەش هیچ كەمیەك نانوێنێ بۆی گەربێت شوێنی كاركردنی لەئاستی تواناكانی دابێت، بەڵام كارەست روودەدات گەر بێت و بخرێتە شوێنێك لەسەرووی ئاست و لێهاتووی زیرەكی، سەرۆكایەتی پێوێستی بەكەسایەتیەكی داهێنەری خاوەن بیرۆكەی ناوەزە و كاریزما و بەهرەدارە، ئەو كەسەی لە هیچەوە دەبێتە سەرۆك و دێتە سەر كورسی حوكم لە گەڵ پێویستیەكانی سەرۆكایەتی و كورسیەكەی ناگونجێت، گەر سەیری هەرێمی كوردستان بكەین راستی ئەو بابەتە بەرونی دەبینرێت كە ئەوانەی گەیشتوونەتە سەر دەسەڵات كەسانێكی گێلن بەسیاسەت و حوكمرانی و پەرلەمانیش چایخانەیەک بۆیان هەموو سیاسیەكی گێل بۆ هەموو حیزبە كوردییەكانی كوردستانی باشور بە بێ جیاكاری لەسەرووی هەموو شیانەوە سەركردایەتی پارتی و یەكێتی، لەم بابەتەدا ئەوە دەخەینە روو كە بۆچی سەركاردایەتی هەریەك لە حیزبی پارتی و یەكێتی گێلی سیاسین تاكو لوتكە؟

دكتۆر و مامۆستای دەرونی محمد مهدی باس لە چەند نەخۆشیەكی دەسەڵات دەكات بەهۆی گێلییەوە كە دەسڵاتداران توشی دەبن:-

هەموو دەسەڵاتدار و حوكمرانێك گرنگی بەلایەنی ئەمنی دەدات، بەڵام بایەخدان پێی دەگاتە ئەوپەری لوتكە لایەن دەسەڵاتدارە ناشەرعیەكان و دەسەڵاتەدارە فیرعەون ئاساكان، هۆكاری ئەوەش دەگەرێتەوە بۆ هەستكردنی دەسەڵات بە داگیركردنی شتێكی گرنگ لە جەماوەرە لەبەر ئەوە بیرۆكەی مەترسی ئەمنی گەورە دەبێت لەترسی جەماوەر و دانیشتوان، ناتوانێت متمانە بە ولای خۆشەویستی بكات كە دەری دەخەن بۆی، لەبەر ئەوەی ئەو دڵنیایە كە ئەو خۆشەویستی دەربرینە شتێكی درۆیە و هەمووان چاوەروانی ساتی لەناو چوونی دەكەن لەسەر دەستی خۆیان بێت یان بەهۆی قەدەرەوە، لەبەرئەوە حكومەت رێكار و ئامادەكاری ئەمنی زۆر قورس دەگرنەبەر، زیادەرەوی كردنیش لێی هاوشانە لەگەل قەبارەی ئەو ترسەی كە هەیەتی لە خەڵك و متامەنەكردن و بەكەم دانانیانە، هەر چەنێك خورەشتی بارۆنی (گومان و ترس و خۆبەگەورەزانین) زیادبێت لەلایەن سەركردەیەك یان حكومەتێك، ئەوە هەرستكردن بە ترس زیاد دەبێت لەلای دەسەڵاتدار و هۆكاری چاودێری كردن و گرتن و كوشتن و زیندانی كردن زیاد دەبێت.

دەسەڵاتدار لەم حاڵەتەدا لەژیانێكدا دەژیت دەورە دراوە بە كۆمەڵێك بەربەست و تەگەرەی ئەمنی، لەگەڵ ئەوەی كە خۆشی لەو دەسەڵاتانەی هەیەتی لەخشتەبەری ئەو كەسەیە كە لە دورەوە دەی بینێت بێ ئاگا لەوەی بە هەرزان تەگەرەی ترس دەوری دراوە.

 ناتوانێت ژیانێكی سادەی ئاسایی بژیت و بە شەقەمەكاندا بروات (کەسایەتیی مەسرور بارزانیش باشترین نموونەیە كەچۆن لەلەندن هێلكەباران كرا) و سەردانی دوكان بكات باسی شوێنە گشتیاریە گشتیەكان هەرموڵك لەگەڵ خەڵكی لەپشت پەردەیە و بەشێوەیەكی راستەوخۆ ئاگاداری لە نارەحەت و ناسۆری میللەت نیە لەبەر ئەوەی مامەڵەیەكی پتە و راستگۆیانەی نیە لەگەڵ میللەتدا، هەموو ئەوانەی لەدەور و بەری كۆبونەتەوە لە خۆشەویستیەوە نیە بەڵكو لە ترسی زڵم زۆرداریەكەیەتی، بێ بەشە لە بە شێكی زۆر لە هەست و سۆزە سروشتیانە مرۆڤ هەیەتی بەرامبەر یەكتری لەبەر ئەوەی بەردەوام بوونی كەسی نەخۆشی وا لەسەر دەسەڵات بۆماوەیەكی زۆر كەسایەتی لە ژیانی راستەقینە دوور دەكاتەوە و خەم و ناسۆر و پێداویستیەكانی هاوڵاتیان بێ ئاگادەبێت، دیدگایەكی درۆی بۆ دروست دەبێت سەبارەت بەژیانی خەڵك لەبەر ئەوەی هەمیشە ئەو راپۆرتانەی خوێندۆتەوە كە كەسانی تر نووسیویانە و رەنگدانەوەی نووسەرەكەی پێوە دیارە و دورە لە بارودۆخی راستەقینەی خەڵك، هیچ مانایەكی ژیانی راستەقینەی لا نامێنێت تەنها ئەو یادگاریانە نەبێت كە پێش هاتنە سەر كورسی دەسەڵات هەیبوە، بەگوێرەی كات گەربێـت بە بەردەوام بوونی دەسەڵاتداری گێل بەم شێوە هیچ یادگاری و مانای ژیانی لانامێنێت و پەیوەندی لەگەڵ خەڵكیدا دەبێـتە پەیوەندیەكی درۆینە.

دوو جۆر كەسایەتی هەوڵی بەدەستهێنان و داگیركردنی دەسەڵات دەدەن كەسایەتی پارانۆیا Paranoia  و كەسایەتی نارسیسیزم Narcissism  هەریەكە لەمانە بریتییە لە نەخۆشیەكی دەروونی كەتوشی مرۆڤ دەبێت ئەوەی شوێنی سەرنجە هەریەكە لە كەسایەتی توشبوو بە نەخۆشیەكە كێشەی لەگەڵ خودی خۆیدا هەیە.

 كەسایەتی پارانۆیا هەست دەكات بەوە كە خەڵكی بەكەم و بەبێ بایەخ سەیری دەكەن یان هەوڵی لەناوبردن و كوشتن و پلانگێران لەدژی ئەو لە ئارادایە لەبەر ئەوە متمانە بەهیچ كەسێك ناكات و چاوەروانی خراپە دەكات لە نزیكترین كەسی خۆی، لەسەرەتای ژیانی هەست بە زوڵم زۆرداری دەكات و بەچاوی گومانەوە لەخەڵكی دەروانێت و گومانی خراپیان پێدەبات و چاوەروانی ئازاردانی و گەلەكۆمەیان لێ دەكات، گوفتار و رەفتاریان شیدەكاتەوە و بەلای خراپەدا و حەزەری لەرادەبەر دەكات لێیان، لەبەر ئەوە هەوڵی بەدەستهێنانی هەموو پێداویستیەكانی هێز دەكات و بەهەموو هەوڵ و توانای هەوڵ دەدات بگات بە دەسەڵات بە ئومێدی ئەوەی بیپارێزێت لە غەدر و خیانەتی خەڵكی و هێز و زاڵبوونی تەواوی هەبێت بەسەر ئەو شەرانگێزانە (هەموو خەڵكی).

كەسایەتی نارسیسیزم هەستێكی لە رادەبەدەری هەیە دەربارەی خودی خۆی، وا وێنای خۆی دەكات كە ئەو تاك و تەنهایە و تایبەتیە، هەر خۆی خولگەی سەرەكی گەردوونە و هەندێك تایبەتمەندی هەیە كە لەلای هیچ كەسی تر نیە، کە هەر ئەو شایەنی هەموو خۆشەویستی و رێز و قەدرگرتنێكە و هەمیشە خۆی دەخاتە ئەو ئاستەی كە وێنای كردوە بۆ خۆی، هەر لەبەر ئەوەش دەیبینی كە گرنگیەكی ئێجگار زۆر دەدات تەندروستی و روكاری دەرەوەی بە شێوەیەكی روون، هەوڵی زۆر دەدات بۆ گەیشتن بە ئاستی ئەستێرەیی و درەوشانەوە، كەسایەتیەكی خۆبەزلزانی هەیە لەسەرتاوە وا هەست دەكات كە ئەو خەڵكەی كە ئەو حوكمیان دەكات بەخت یاوەریان بووە كە كەسایەتیەكی وەكو ئەو سەركردەیانە، هەر چەندە دەسەڵاتی فراوان بێت بە درێژ و بەپانی خۆبەزلزانی زیاتر و زیاتر دەبێت هەتاوەكو وای لێدێت دەگاتە ئاستێك كە هیچ كەسێك نابینێت جگە لە نەفسی خۆی نەبێت و هەر ئەو گەورە و شكۆدار و دانایە، وای لێدەکات هەست بەوە بکات كە ئەو خاوەنی هەموو شتێكە و خودی خۆی تێكهەڵكێش دەكات لەگەڵ خەڵکیی و ئەوەش خاڵی پاشەكشە نەكردنە و قورس دەبێت لەسەری دەستبەرداری دەسەڵات بێت بەویستی خۆی لەبەر ئەوەی گەل و نەتەوەی كردوە بەشێك لە خۆی خۆبەزلزانیەكەی زیاتر بووە.

لە هەردوو حاڵەتەكەشدا سەرنجی دروست بوونی حاڵەتێك دەدەین لە تێكهەڵكێشبوون لە نێوان خودی كەسی خاوەن دەسەڵات و گەل كە خۆی بەگەل دەبینێت و گەلیش بە بەشێك لەو، بە جیاوازی هۆكارەكانی دروست بونی تێكهەڵكێشان و پاساوەكان، ئەو حاڵەتەش زۆر ترسناكە لەبەر ئەوەی ئەو هەمووان دەخاتە نارەحەتی و نەهامەتی لەبەر ئەو گەل بوە ئەسیری دەستی كەسی دەسەڵاتدار و سەرۆك وكرداری جیاكردنەوەی شتێكی زۆر قورسە هەروەك لێك جیاكردنەوەی دوانەیەكی بەیەكەوە لكاو بۆی هەیە جیاكردنەوەی ببێتە هۆكاری دروست بوونی زەرەر و زیانی لەرادەبەدەری درێژخایەنی چەندین ساڵە.