خوا و مۆراڵ له نێوان کۆمه‌ڵگای شه‌رم و کۆمه‌ڵگای گوناح دا
Sunday, 25/10/2015, 16:12
4005 بینراوە
مۆراڵ به پێی هەندێ گێڕانەوە ی فه‌لسه‌فی گوایە له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه‌یه سه‌ری هه‌ڵداوه که له سه‌رده‌مانێك دا مرۆڤ نه‌ده‌نێژرا ، منداڵانی باوکێکی مردو هه‌رکاتێ ده‌چون بۆ ڕاو به‌لای ته‌رمه‌که‌ی باوکیان دا تێده‌په‌ڕین ده‌یانبینی جانه‌وه‌ری دڕنده لێی کۆبونه‌ته‌وه و پارچه‌ی لێ ده‌که‌نه‌وه . پاشماوه‌ی له‌شی باوکیان به جۆرێك بۆگه‌نی لێ دێت که ڕێبواره‌کان ناچاربکات خۆی لێ دوور بخه‌نه‌وه و ڕێی خۆیان بگۆڕن. بۆیه منداڵه‌کانی به بێ ئه‌وه‌ی ووشه‌ی شه‌رمه‌زاریان بیستبێت شه‌رمیان له خۆیان ده‌کرد و ئاره‌ق به ناوچه‌وانیان دا ده‌هاته خواره‌وه. به‌ڵام نه‌شیان ده‌زانی چی بکه‌ن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناشتن له کولتوریان دا نه بوو. شه‌رم له خۆ کردنیان گه‌یشته ڕاده‌یه‌ك که کولتور بخه‌نه لاوه و بیر له داهێنانێكی نوێ بکه‌نه‌وه. ڕۆژێك له‌وه زیاتریان پێ په‌سه‌ند نه‌کراو ئه‌وه‌نده‌ی له باوکیان مابۆوه ده‌یخه‌نه ژێر گڵه‌وه. ئه‌و ڕوداوه که ڕه‌نگه هه‌رگیز ڕوی نه‌دابێت به یه‌که‌م په‌یڕه‌وی کردنی مۆڕاڵ ده‌زانرێت که له ئه‌نجامی شه‌رم له خۆ کردنه‌وه سه‌ری هه‌ڵداوه. نه‌ك شه‌رم له که‌سانی تر و پابه‌ند نه‌بون به نه‌ریت و کولتوره‌وه.
بۆ په‌یڕه‌وی کردنی مۆڕاڵ مرۆڤ پێویستی به تێگه‌یشتن له فه‌لسه‌فه و فه‌لسه‌فه ناسی نیه مرۆڤه ساده‌کان هه‌ندێ جار له زانا و فه‌یله‌سوفه‌کان به مۆڕاڵ ترن. مۆڕاڵ پێویستی به هه‌ست و به شه‌رم له خۆ کردنه.
ڕێز گرتن له نرخ و پێوانه مرۆڤایه‌تیه‌کان و مۆڕاڵ، گه‌وره‌ترین چه‌کێکه که به هۆیه‌وه سه‌ربه‌رزی به‌ده‌ست بهێنرێت. له ناو خۆدا و به‌رامبه‌ر به دوژمنانی دره‌کی، له ته‌واوی کۆمه‌ڵگاکان دا، له هه‌مو کات و شوێنێك دا، هیچ ئه‌ڵته‌رناتیفێکی تر نیه بۆ مۆڕاڵ که به هۆیه‌وه نرخ و پایه‌یه‌کی به‌هێز به خۆمان و ده‌وروبه‌رمان بدات.
مۆڕاڵ گه‌رچی وه‌کو ووشه وه‌رگیراوی ڕۆژئاوایی بێت ، وه‌کو بون و ناوه‌رۆك مرۆڤایه‌تیه و له هه‌مو سه‌رده‌م و له هه‌مو شوێنێك لای هه‌ندێك هه‌بووه و هه‌ندێكیش لێی بێخه‌به‌ر بوون.
ئه‌وه‌ی ئێمه له کۆمه‌ڵگای ڕۆژهه‌ڵاتی جیاده‌کاته‌وه تێڕوانینی جیاوازه بۆ مۆراڵ و ئابڕوچون و گوناح کردن. جیاوازی ئێمه وه‌کو کۆمه‌ڵگای ڕۆژهه‌ڵاتی له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگای ڕۆژئاوایی دا به گشتی هه‌ر له خێڵه‌کیه‌کانمانه‌وه تاکو ڕۆشنبیر و مۆدێرنه‌کانمان ده‌کرێ به‌وه جیا بکرێینه‌وه که ئێمه کۆمه‌ڵگای ئابڕو‌ین و ئه‌وان کۆمه‌ڵگای گوناحن ، ئەمەش بە مانای جیاکردنەوەی ڕەش و سپی نیە، بەڵکو زاڵ بونی ئەمیانە بەسەر ئەودا یان بە پێچەوانەوە لەلای هەر کۆمەڵگایەك .
ئه‌وان وەکو ئیماندارەکانیان بۆ زۆربه‌ی کرداره‌کانیان که به نابه‌جێی بزانن هه‌ست به گوناح ده‌که‌ن یان وەکو کەسانی کەمتر باوەڕ یان بێباوەڕ بە ئایین یان بە گشتی هەست بە کارێکی بێمۆرالیانە دەکەن. ئابڕوچون دیاردەیەك نیە کە بونی نەبێت لایان بەڵام هەمیشە دەکەوێتە دوای گوناح و مۆراڵەوە.
گه‌رچی ئابڕوچون له‌سه‌ده‌کانی ناوه‌ندا له ڕۆژئاوا به‌رامبه‌ر ئه‌و دیاردانه‌ی ئێستا لای ڕۆژهه‌ڵاتیه‌کان ئابڕوچونه تاڕاده‌یه‌ك هه‌بووه و تا ئێستاش که‌م تا زۆر هه‌یه. به‌ڵام به‌رامبه‌ر به‌و مه‌سه‌لانه نین که ئێمه به ئابڕوچونی ده‌زانین. ئه‌مه‌ش نسبیه‌تی تێگه‌یشتن و تێڕوانین له ئابڕو پێشان ده‌دات.
له عه‌سری ڕێنێسانسه‌وه ئیتر له ڕۆژئاوادا خوا ڕۆڵێکی هێنده گرنگی لای ئه‌وروپیه‌کان نه‌ما. نیتچه له نیوه‌ڕۆیه‌کدا ڕوبه‌ڕوی شێتێك ده‌بێته‌وه که به چرایه‌که‌وه له شه‌قام و کۆڵانه‌کان دا له گه‌ڕاندایه، لێی ده‌پرسێت به‌دوای چیدا ده‌گه‌ڕێیت؟ شێته‌که پێی ده‌ڵێت: "خوا مرد به دوای بکوژه‌که‌یدا ده‌گه‌ڕێم".کاتێ خوا لای ئه‌وروپیه‌کان مرد، به لای نیتچه‌وه هیچ نه‌بون و بۆشایی( نیهیلیزم) دروست بوو. به‌ڵام مرۆڤه کۆڵنه‌ده‌ره‌کان کاتێك توشی بۆشاییه‌کی وا هاتن، په‌نایان برده به‌ر ئێتیك. لوك ئه‌نکارت ده‌نوسێت: "پاش مردنی خوا مرۆڤ توانای ئه‌وه‌ی هه‌بو که خۆی جیاوازی له نێوان باش و خراپ دا بکات." بێگومان له‌سه‌ر بنه‌ماکانی ئێتیك و مۆڕاڵ. له ناوه‌رۆکی مۆڕاڵیش دا مرۆڤه‌کان خۆیان و ویژدانیان سه‌نتراڵه. به کورتی و به کوردی ئیتر لای ئه‌مان ترس و هه‌ست به گوناه لای ئه‌تییسته‌کان (بێ بڕوا به خوا) گۆڕدرا به گوناه به‌رامبه‌ر به خۆیان و به ویژدان و مۆڕاڵی خۆیان. بۆیه کارێ که دژ به ویژدان و مۆڕاڵیان نه‌بێت گوێی ناده‌نێ و لێی ناسڵه‌منه‌وه. له ئابڕو به‌و مانا و لێکدانه‌وه‌یه‌ی ئێمه تێی ناڕوانرێت و لێکدانه‌وه‌ی بۆ ناکه‌ن. ئابڕو کڕینه‌وه به شێواز و میتۆدی ئێمه له فه‌رهه‌نگیان دا نییه.
باوه‌ڕداره‌کانیشیان خوا و مۆراڵ به‌یه‌که‌وه ده‌به‌ستن و بنه‌ماکانی ئایینی کریستیانی له‌سه‌ر پایه‌کانی ئێتیك لێك ده‌ده‌نه‌وه. به‌ڕاده‌یه‌ك که‌یه‌کێك له مامۆستاکانی زانکۆی شارەکەمان ، زانکۆی لۆڤن (هێڕمان دێده‌ین) فه‌یله‌سوفی کۆنزه‌رباتیڤی کاتیکیزم ( که‌نیسه په‌روه‌رده‌یی )، مافی ئه‌وه‌ی به خۆی داوه که بڵێت ئایینی ڕۆژئاوایی که مه‌به‌ستی کریستیانیه له‌گه‌ڵ ئێتیك و مۆراڵدا به‌ته‌واوی یه‌کده‌گرنه‌وه، بۆیه ده‌ڵێت: " ئاین له پێش هه‌مو شتێکدا ریالیسته چونکه فێری یه‌که‌مین هه‌ڵوێسته و کاردانه‌وه‌ی ڕاستمان ده‌کات که نه‌کرێت له چاره‌نوسی ژیان ڕابکرێت".
له ئایینی ئیسلام دا لادان له یاساکان، گوناه کردنه به‌رامبه‌ر به خوا، ئه‌و یاسایانه‌ش هه‌ر له کۆچی په‌یامبه‌ره‌وه له سوره‌ته درێژه‌کانی مه‌دینه‌یی وه‌کو البقره و النساء و الانفال دا وه‌کو یاسای ده‌وڵه‌تی شار دانراون. به‌ڵام ئه‌و یاسایانه په‌یوه‌ستی ڕۆحی و له ئه‌نجام دا ده‌رونیان نه‌بووه بۆسه‌رکۆمه‌ڵگای موسوڵمانان. گیروگرفته گه‌وره‌که‌ش له‌وه‌دایه که یاساکانی ئیسلام بۆ سه‌رده‌م وبۆ کەسانێك بون که ناکرێت موتڵەق بن، یاساکانی ئیسلام هه‌میشه جۆره ڕێژەیی بونێکیان تێدایه. کوشتن گوناهێکی گه‌وره‌یه، به‌ڵام کوشتنی مرۆڤ نا به‌ڵکو کوشتنی موسوڵمانێك. زینا گوناهێکی گه‌وره بو به‌ڵام له‌گه‌ڵ به‌نده و جواری و ئافره‌ته‌کانی تاڵانی جه‌نگ دا نا به‌ڵکو له‌گه‌ڵ ژنه ئازاده‌کان. تاڵانی و ئه‌نفال گوناهێکی گه‌وره‌یه به‌ڵام به‌رامبه‌ر به نا موسوڵمانان حه‌ڵاڵ بوو. ته‌نانه‌ت له نێو خێڵه‌کیه موسوڵمانه‌کانیش دا ده‌گمه‌ن لێی ده‌سڵه‌منه‌وه. بۆ موسوڵمانان چوار ژن حه‌ڵاڵه به‌ڵام بۆ پێغه‌مبه‌ری ئیسلام سنوردار نه‌کراوه. ژن و مێردی له نێوان خه‌زور و ژنی ته‌ڵاقدراوی کوڕدا حه‌رامه به‌لام بۆ پێغه‌مبه‌ر ڕێگا پێدراو بوو. سه‌رپۆش وباڵاپۆش و په‌چه ته‌نها بۆ ژنه ئازاده‌کان بوو نه‌ك بۆ جه‌واری و به‌نده‌کان.
ئه‌م نا شمولی بونه له یاسا و بنه‌ماکانی ئیسلامدا وای کردووه که له دڵی ڕۆژهه‌ڵاتیه‌کان دا هه‌ست به گوناه کردن و ترس له خوا ئه‌بسه‌لوت نه‌بێت. له‌به‌رئه‌وه‌ی تێڕوانینی موسوڵمانان و باوه‌رداران بۆ گوناح ئه‌بسه‌لوت نیه، به‌ڵکو ڕێله‌تیڤه.
ئه‌وانه‌ی له ناومان دا باوه‌ڕیشیان به خوا نه‌ما بێت له دڵ و ده‌رونیان دا له خۆیان و له ویژدانیان ناترسن و له‌بری خوا ئێتیك و مۆرالیان هه‌ڵنه‌بژاردووه. مه‌ترسیه گه‌وره‌که له‌وه‌دایه که ئه‌وانه‌ی وازیان له خوا هێناوه شتێکیان له جێگای دا دانه‌ناوه . ته‌نها شتێك که ڕێگه‌ی خراپه‌کاریان لێ بگرێت ئابڕو چونه. ئابڕو گه‌رچی به ڕای ئێمانۆئێڵ لێڤیناس لای سه‌رجه‌م مرۆڤێك هه‌یه به‌ڵام ئه‌و شه‌رمه له خۆدا سه‌رکوت ده‌کرێته‌وه. لای که‌سانێکی زۆر به ڕاده‌یه‌ك شه‌رم له خۆدا سه‌رکوت کراوه‌ته‌وه و پشتگوێ ده‌خرێت که ته‌نها کاتێ کردارێك ئابڕوچونه لایان که که‌سانی تر لێی به ئاگا بن. جا ئه‌گه‌ر که‌س ئاگاداری کرداره ئابڕوبه‌ریه‌‌کانیان نه‌بو، ئه‌وه ئیتر ئابڕوچونی تیا نیه لایان. هه‌ر له‌م ڕونگه‌یه‌وه‌یه که به‌رپرسان و سه‌رانی ده‌سه‌ڵات ڕۆژانه به ماڵپه‌ڕو ڕۆژنامه ڕه‌خنه‌گره‌کاندا ده‌گه‌ڕێن بۆ ئه‌وه‌ی بزانن ئایا که‌س له کرداره ئابڕوبه‌ریه‌که‌ی دوێنێ یان هه‌فته و مانگی ڕابردویان به ئاگا بووه یان نا. جا ئه‌گه‌ر خراپ کاریش بو به باو ئه‌وه ئیتر ئابڕوچونیشی تیا نامێنێت. هه‌ر بۆیه ئیستا ناڕه‌وایی و نابه‌رابه‌ری و گه‌نده‌ڵی و به‌کارهێنانی ده‌سه‌ڵات بۆ غه‌ریزه و ئاره‌زووه‌کان و ده‌سکه‌وت و خۆ ساماندارکردن و واسته‌و واسته‌کاری له قاڵبی ئابڕ و چۆته ده‌ره‌وه و بۆته دیارده‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی و کولتورێکی ئاسایی. کار گەیشتۆتە ئەوەی کە نێچیر بارزانی حوکمدارمان بە ئاشکرا بڵێت ''گەندەڵی کولتورە'' !.
گیروگرفته‌کانمان له‌مه‌وه سه‌رچاوه هه‌ڵده‌گرێت که خوا ناسه‌کانمان له خواترسیان موتڵەق و مرۆڤانه نیه و ڕۆحی و ده‌رونی نییه. خوا نه‌ناسه‌‌کانیشمان له خۆیان و ویژدانیان ناترسن و ته‌نها شه‌رم ده‌که‌ن و له ئابڕوچون ده‌ترسن لای که‌سانی تر نه‌ك لای خۆیان. به پێی لێکۆڵینه‌وه‌ی زاناکان مرۆڤ ته‌نها گیانه‌وه‌رێکه که شه‌رم ده‌کات، به‌ڵام گرفته‌که له‌وه‌دایه که زۆربه‌مان شه‌رمی ناو خۆی سه‌رکوت ده‌کاته‌وه و ته‌نها شه‌رم له ده‌وروبه‌ره‌که‌مان ده‌که‌ین نه‌ك له خۆمان، له کاتێکدا ئه‌وه مرۆڤانه‌یه که به پێچه‌وانه‌وه بوایه.
سه‌باره‌ت به ڕه‌وشتی سیاسی و بازرگانی و ته‌نانه‌ت مامه‌ڵه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی، ئێمه وا تێگه‌یشتوین که پێویسته فرت و فێڵ ومجامەلە و درۆ کردنێکی که‌م تا زۆری تیا بێت. ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ هاوزمان و هاووڵاتیانمان دا که له‌یه‌ك که‌شتیداین و هه‌ر هه‌مومان یه‌ك سه‌رنویشتمان هه‌یه. ڕه‌نگه له بواری ته‌کتیکیه‌وه ئه‌وه سودی لێ ببینرێت به‌ڵام له ستراتیج و ماوه‌ی دووردا هه‌میشه زه‌ره‌ری زیاتره له سودی. مامه‌ڵه‌ی به‌رامبه‌رمان بۆ هه‌مو که‌سێك به‌تایبه‌تی مامه‌ڵه‌ی لێپرسراوه‌کان ده‌بوایه له‌سه‌ر بنه‌ماکانی ڕاستگۆیی و چاونه‌ترسی و سه‌راحه‌ت و هه‌ست کردن به لێپرسراوه‌یی و ڕه‌وشتی به‌رزه‌وه بێت.
ئێمه هه‌رگیز سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست ناهێنین ، ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ خۆمان و یه‌کتری دا ڕاستگۆ نه‌بین. له‌ناوبردنی گه‌نده‌ڵی پێویسته له‌سه‌ره‌تادا به پاکردنه‌وه‌ی ده‌رونی گه‌نده‌ڵی خۆمان بێت. پێویسته له ناوه‌رۆکی خۆمانه‌وه ده‌ست پێبکه‌ین، پێویسته له ماڵی خۆمانه‌وه ده‌ست پێ بکه‌ین، پاشان سکرتێر و داروده‌سته‌کانمان، پاشان گه‌نده‌ڵی که‌سانی تر. پێویسته موسوڵمانه‌کانمان هەمیشە و لە پێشا لە خۆیان شه‌رم بکه‌ن نه‌ك تەنها له خواو له خه‌ڵکی. ترس له‌خوا و پاداشتی خوا ڕێگر نیه له خراپه‌کاری، هه‌زاران موسوڵمان ده‌یانه‌وێ به به‌شێ له سه‌روه‌ت و سامانه‌کانیان و پێنج ڕکایه‌ت نوێژو ڕۆژو دڵی خوا به‌لای خۆیان دا ڕاکێشن و چاوه‌ڕێی پاداشتی به‌هه‌شتی لێ ده‌که‌ن. رابیعة العدویة به سه‌تڵێک ئاو و مه‌شخه‌ڵێکی ئاگره‌وه به شه‌قامه‌کانی به‌سرادا ده‌سوڕایه‌وه‌و هاواری ده‌کرد (ئه‌و به‌هه‌شته ده‌سوتێنم که بۆ پاداشت نوێژی بۆ ده‌که‌ن ئه‌و دۆ‌زه‌خه ده‌کوژێنمه‌وه که له‌ترسا نوێژی بۆ ده‌که‌ن، من خوام خۆشده‌وێت). ئه‌و موسوڵمانه‌ی به بێ ترس و به بێ چاوه‌ڕوانی پاداشت خوای خۆشبوێت ویژدانی خۆی خۆشده‌وێت و هاومرۆڤه‌کانی ده‌وروبه‌ری خۆی خۆش ده‌وێت و گه‌نده‌ڵی و ناڕه‌واییان به‌رامبه‌ر ناکات نه به دزیه‌وه و نه به ئاشکرا.
ته‌نها شتێك که مرۆڤه‌کان سه‌رباری جیاوازی ئایینی و ئایدۆلۆجی و چینایه‌تیان ده‌کاته هاوکار و هاوپه‌یمان، خۆشه‌ویستی ویژدانی خۆیه نه‌ك ترس و چاوه‌ڕوانی پاداشت و شه‌رم له خوا. نه‌ك ترس و چاوه‌ڕوانی پاداشت و شه‌رم له خه‌ڵك، به‌ڵکو ته‌نها ترس و چاوه‌ڕوانی پاداش و شه‌رم له خۆمان، که ئاسوده و به‌ختیار و به‌نرخمان ده‌کات لای خوا و ده‌وروبه‌رمان و به تایبه‌تی خودی خۆمان. ئه‌و هه‌نگاوانه‌ی که پیاوانی ده‌سه‌ڵات و بازرگانان و زۆر لە بەناو ڕۆشنبیرەکانمان له ڕوی مۆڕاڵیه‌وه ته‌نها خوێندنه‌وه‌یه‌کی هه‌یه که بریتیه له هه‌وڵدان بۆ هه‌ڵخه‌ڵه‌تاندنی خواو خه‌ڵکه نه‌ك ڕازیکردن و ئاسوده‌کردنیان. نه‌ك ڕازی کردن و ئاسوده‌کردنی ویژدان و مۆڕاڵی خۆیان. ئه‌گه‌ر هێشتا تۆزقاڵێکیان تیا مابێت؟!.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
