قەیرانی دەسەڵات و پرسیاری ئۆپۆزسیۆن لەکوردستاندا
Friday, 23/07/2010, 12:00
1529 بینراوە
بەشی یەکەم
تەوەرەی یەکەم: قەیرانی دەسەڵات بێگومان مەبەستمان لەدەسەڵات برییتیە لەدەسەڵاتی خۆماڵی کوردی کە لەدوای راپەڕینی ساڵی 1991 و بە دیاریکراوتر دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی ساڵی 1992 وەک حکومەتێکی لۆکاڵی دەسەڵاتی بەسەر بەشێکی گرنگ لەخاکی هەرێمی کوردستانی عێراق (کە هەر سێ پارێزگای هەولێر و سلێمانی و دهۆکدا دەگرێتەوە) هەیە وحوکمڕانی دەکات، پێکهێنەری ئەم دەسەڵاتە هەردوو پارتی سەرەکی کوردستان یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان بوون، جگە لەو دوو پارتە چەند پارتێکی دیکە لەپەراوێزی دەسەڵات و بڕیاری سیاسیدا بونیان هەبوەو لەبازنەی بەرژەوەندییەکانی ئەو دوو پارتەدا کاریانکردوە
ئەگەر بە وردی سەرنجی ئەزموونی دەسەڵاتی کوردی بدەین کە بەدرێژایی دوو دەیەی رابردوو بەسەر هەرێمی کوردستاندا باڵادەست بوون دەتوانین دەستنیشانی چەند قەیرانێکی گرنگ بکەین کە وەک نەخوشییەکی موزمین جەستەی ئەم دەسەڵاتەی تەنیوەو وخەونی چارەسەری ئەم نەخوشییە موزمینانە وەک خەیاڵێکی بەدینەهاتووی لێهاتوە، ئێمە لێرەدا هەوڵدەدەین لەهەندێک لەجومگە سەرەکییەکانی قەیرانی دەسەڵات بدوێن لەکوردستاندا و دەستنیشانی رەهەندەکانی بکەین
یەکەم: قۆرخکردنی پیرۆزیی نەتەوە: مەبەست لەپیرۆزی نەتەوە بریتییە لەبوونی نەتەوە، بریتییە لەکیان و ئاسایش و ئازادی و ژیانی راستەقیینەی نەتەوە، قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوەش ئەو حاڵەتەیە کە هێزێکی دیاریکراو لەناو نەتەوەیەکی دیاریکراودا دێت و ئەم پیرۆزییە بۆ خۆی قۆرخ ئەکات، بوون و دەسەڵات و ئاسایش و ئاییندەی نەتەوە بە بوون و ئاسایش و دەسەڵاتی خۆیەوە گرێدەدات، ئیدی لێرەوە کاتێک ئەم هێزە دەکەوێتە بەر رەخنە رایدەگەینێت کە نەتەوە کەوتۆتە بەر رەخنە و نەتەوە لەمەترسیدایە، کاتێک ئەم هێزە دەدوێت بە ناوی پیرۆزییەکانی نەتەوەوە دەدوێت و تێزەکانی خۆی رادەگەیەنێت.
ئەم نەریتی قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە لەراستیدا لەژێر کاریگەری دوو فاکتەری سەرەکیدا لەناو دەسەڵاتی کوردیدا دروست بوە: یەکەمیان: لەبزووتنەوەی ناسیۆنالیزمی عەرەبییەوە پەڕیوەتە ناو پارت و بزووتنەوە کوردییەکان، لەنێو بزووتنەوەی ناسیۆنالیزمی عەرەبیشدا تەوژمی میشیل عەفلەق رابەرایەتی ئەم جۆرە تێزەی کردوە، میشیل عەفلەق لەژێر کاریگەری نازیزمی ئەلمانیدا باوەڕی وابوو یەکێتی نەتەوە مەرجی زیندوێتی نەتەوەیە، ئەم یەکێتی نەتەوەییش لەژێر کۆبوونەوەی نەتەوەیی لەدەوری هێزێکی رابەر بەدیدێت، ئازادی تاکەکەسی و فرەیی سیاسی و کەلتووری لەنێو نەتەوەدا نەتەوە بەرەو لاوازی و پارچەپارچەیی ئەبات، ئەرکی راستەقینەی هێزی نەتەوەیی دیاریکردن و روبەڕووبوونەوەی دوژمنەکانی دەرەوەیە نەک پاراستنی ئازادییەکانی ناوەوە، نەک پارێزگاری لەفرەییەکانی ناوخۆ، لەپراکیتیکی ئەم تێزەدا نازیزم هەموو ئەلمَانیا و جیهانی خەڵتانی خوێنکرد، ناسیۆنالیزمی عەرەبیش جیهانی عەرەبی غەرقی ستەمکاری و دواکەوتوییەکی هەمەلایەنە کرد
دووەمیان: گوتاری ئیسلامی سیاسی و خەونی بەردەوامی ئەو گوتارە بۆ قۆرخکردنی هەقیقەت و رەوایەتی ئایینی: گوتاری ئیسلامی سیاسی لەکوردستان و ناوچەکەدا هەمیشە گوتارێک بوە رەوایەتی ئایینی بۆ خۆی قۆرخکردوەو بەناوی بەرژەوەندییەکانی ئایینەوە دواوە، خۆی بە هێزی پارێزەری ئایین لەقەڵەمداوە، ئەم هێزە چ لەکوردستان و چ لەجیهانی عەرەبیدا بونێکی کارایان هەبوەو بەریەککەوتن لەنێوان ئەم هێزە و هێزە کوردییەکاندا هەبوە، لەبەرانبەر قۆرخکردنی پیرۆزی ئایین لەیەن هێزە ئیسلامییەکانەوە پارتە کوردییەکانیش هەوڵیانداوە پیرۆزی نەتەوە قۆرخ بکەن، هەوڵیانداوە پیرۆزی نەتەوە وەک چەکێکی بەهێز بەرانبەر بە چەکی ئیسلامییەکان کە پیرۆزی ئایینە بەکاربێنن
ئیدی لەم دوو هۆیەوە قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە گوێزراوەتەوە ناو گوتاری سیاسی دەسەڵاتی کوردی،
بەداخەوە دەبێت ئاماژە بەوە بکەین یەکێک لەقەیرانە قوڵەکانی سیستمی سیاسی کوردستان بریتییە لەخەونێکی بەردەوام بۆ قۆرخکردنی پیرۆزییەکانی نەتەوە، بۆ داگیرکردن و تاپۆکردنی پیرۆزییەکانی نەتەوە، ئەگەر هێزە ئیسلامی و فەندەمینتالیستییەکانی پیرۆزییەکانی ئاییینان قۆرخ کردبێت و بەناوی پیرۆزییەکانی ئایینەوە دوابن و شەڕی نەیارەکانیان کردبێت، ئەوا دەسەڵاتی کوردی بەناوی پیرۆزییەکانی نەتەوەوە دواوەو زەمینەی بۆ سەرکوتکردنی ئەویدی جیاواز خۆشکردوە، ناسیۆنالیزمی کوردیش خۆی وەک رۆح و بەرگریکاری نەتەوە نیشانداوەو لەوێوە هەوڵی کەمکردەوەی جیاوازییەکان و ئازادییەکانی ناوخۆیداوە
ئێمە لەدوو دەیەی رابردوودا شایەتی ئەزموونی دەسەڵاتی کوردین لەمەڕ قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە، پێش هەمووشت هەردوو پارتی حوکمڕان خۆیان قوربانییەکی گەورەی ئەم قۆرخکردنەی نەتەوە و پیرۆزییەکانی بوون، شەڕی ناخۆی نێوان ئەو دوو پارتە کە پتر لەچوار ساڵی خایاند بەناوی پاراستنی کوردو ئەزموونی کوردی و پاراستنی پیرۆزییەکانی نەتەوەوە ئەنجامدرا، تەخوین چەمکی هەر بەهێز و مۆتۆری راستەقینەی شەڕی ناوخۆ بوو، تەخوین لەبنەڕەتدا بەرهەمی قۆرخکردنی نەتەوەو پیرۆزییەکانێتی، تەخوین قۆرخکردن و تەوزیفکردنی موقەدەسی نەتەوەیە بۆ بەرژەوەندی سیاسی، کاتێک من پیرۆزییەکانی نەتەوە لەسەر خۆم تاپۆ ئەکەم و ئەو مافە بەخۆم ئەدەم بەرانبەر بە هەموو هێزە جیاوازەکانی کۆمەڵگاکەی خۆم بە ناوی نەتەوەو پیرۆزییەکانییەوە بدوێم ئەوا لەناوەڕۆکدا رێگەمداوە بە خۆم هەموو ئەوانی ناتەبا و جیاواز لەخۆم بەدژ و ناتەبا لەگەڵ بەرژەوەندییەکان و پیرۆزییەکانی نەتەوە لەقەڵەم بدەم، ئیدی ئەمە خاڵی دەستپێکردن و بەردەوامی پێدانی شەڕی ناوخۆ بوو، کاتێکیش شەڕی ناوخۆ تەواو بوو گوتاری سیاسی کوردی لەمەڕ قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە کۆتایی نەهات و بەرانبەر هێز و گرووپە جیاوازەکان بەردەوام بوو.
قۆرخکردنی پیرۆزی نەتەوە یەکێکە لەقەیرانە قووڵەکانی هەر سیستمێکی سیاسی، چونکە ئەم قەیرانە راستەوخۆ دیموکراسی ئەخاتە بەردەم هەڕەشەیەکی راستەقینە، رەنگە ئەزموونی حوکمڕانی زۆرێک لەوڵاتانی عەرەبی ئەزموونێکی زیندووبێت، ئەوان بەناوی پیرۆزییەکانی نەتەوەو پاراستنی ئاسایش و یەکێتی نەتەوەییەوە هەموو جیاوازییەکی ناوخۆییان کوشتوە، دیموکراسی کراوەتە قوربانی بەرژوەندییەکانی سیستمی حوکمڕان، بەمەش لەجیاتی ئەوەی نەتەوەیەکی ئازادیخواز و تاکی ئازادیخواز دروست بکەن، ملیۆنەها تاکی ملکەچ و بێ ئیرادەیان دروستکردوە، ئیدی لێرەوە ئەوەی شکومەند و پارێزراوە نوخبەیەیکی سیاسی دەسەڵاتدار نەک نەتەوە، هەر بزووتنەوەیەکی سیاسی لەدنیادا نەتەوەیی بێت یان ئیسلامی یان سۆسیالیستی ئەگەر دیموکراسی لەگەڵدا نەبێت سەری لەفاشیزمەوە دەردەچێت، پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی و پیرۆزییەکانی نەتەوە لەبەهێزکردنی دیموکراسیدایە، لەپاراستن و گەشەپێدانی میدیای ئازاد و عەقڵی رەخنەگردایە.
دووەم: شۆڕش یان کۆدیتای حیزب بەسەر دەسەڵاتدا شۆڕش کاتێک مانای راستەقینەی خۆی وەردەگرێت کە هەڵگری دنیابینییەکی نوێ بێت، دنیابیینەکی نوێ بۆ مۆدێلی حوکمڕانی و مومارەسەکردنی دەسەڵات بەئاڕاستەی زامنکردنی ئازادی و بەدیهێنانی دادی کۆمەڵایەتی و ژیانێکی باشتر بۆ هەمووان،بواری راستەقینەی تاقیکردنەوەی دنیابینی شۆڕشیش دەسەڵاتە، دوای سەرکەوتنی شۆڕشی کوردی لەراپەڕینی شکۆداری ساڵی 1991 و دواتریش ئەنجامدانی هەڵبژاردن و پێکهێنانی حکومەت ئیدی شۆڕشی کوردی لەقۆناغی شۆڕشەوە گوێزرایەوە بۆ قۆناغی دەسەڵات، پێویست بوو شۆڕش روئیاکانی بۆ هەموو بوارەکانی بەرێوەبردن کۆمەڵگا و حکومەت بخاتە بواری جێبەجێکردنەوە و شۆڕشی نەتەوەیەکی ستەملێکراو بکاتە سومبلی ژیانێکی ئازاد و دادپەروەر و دیموکراتیزەکراو
ئەزموونی حوکمڕانیى کوردی لەسەرەتای دەستەبەکاربونییەوە ئەوەی نیشانداین کە دنیابینی شۆڕش لەراستیدا لەدنیابینی و بەرژەوەندییەکی حزبی بچووک تێپەڕی نەکردوەو و ئەزموونی حکومڕانییەکەشی رەنگدانەوەی ئەم بەرژەوەندییە حزبییە بوە، هەربۆیە لەساتەوەختی وەرگرتنی دەسەڵاتەوە حزب کۆدێتا دەکات بەسەر حکومەت و کۆی ژیانی سیاسی و رۆشنبیریی و تەنانەت ژیانی کۆمەڵگای مەدەنی و کۆمەڵایەتی کوردستاندا، هەر لەسەرەتاو یەکەم رۆژی پێکهێنانی حکومەتەوە هەردوو حزب وەک غەنیمەیەک پەنجا بە پەنجا حکومەتیان لەنێوان خۆیاندا دابەشکردو حزب هەموو لایەنێکی ژیانی حکومەتی تەنی
لەو ساتەوەختەوە حزب کۆدێتایەکی درێژخایەنی بەسەر هەموو دام و دەزگاکانی حکومەت و کۆمەڵگادا کرد، کە ئەو کۆدێتا بەردەوامەی حزب لەراستیدا تا ئەم لەحزەیەش بە یەکێک لەقوڵترین قەیرانەکانی دەسەڵات لەکوردستاندا لەقەڵەم دەدرێت.
حزب کودێتای کردوە بە سەر هەر سێ دەسەڵاتی دادوەری و یاسادانان و جێبەجێکردندا، وە ئەو سێ دەسەڵاتەی لە یەکتر جیا نەکردۆتەوە
هەڵبەتە جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان بە یەکێک لەگرنگترین سیماکانی فەرمانڕەوایی مۆدێرن دادەنرێت، بیرمەندی ناسراوی فەرەنسی مۆنتیسکۆ لەکتێبی رۆحی یاساکاندا تیۆری جیاکردنەوەی ئەم سێ دەسەڵاتە دادەمەزرێنێت، بەباوەڕی مۆنتیسکۆ مەرجی هەرە گرنگ بۆ بەدیهێنانی دادپەرەوەری سەربەخۆیی دادگا و دادوەرانە، کاتێک دەسەڵاتی دادوەری ئەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوە ئیدی کۆمەڵگا دەکەوێتە ژیرچاودێری ستەمکارانەوە، وە قازی بەشێوەیەکی ستەمکارانە و توندوتیژانە رەفتاردەکات، زیاتر لەوەش مونتیسکۆ جیاکردنەوە و سەربەخۆیی ئەم سێ دەسەڵاتە لەیەکتر بە بنەمای گرنگی ئازادی هاوڵاتیان دادەنێت، مونتیسکۆ دەڵێت((ئەگەر دەسەڵاتی دادوەری لەدەسەڵاتی جێبەجێکردن و یاسادانان جیانەکرێتەوە ئازادی بوونی نابێت)) کاتێک ئێمە باشتر لەراستی ئەم قسەیەی مۆنتیسکۆ تێدەگەین کە لەم سەر گۆی زەوییەدا کۆمەڵگایەکی ئازاد نابینین بێ جیاکردنەوەی ئەو سێ دەسەڵاتە لەیەکتر، بێ سەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری.
بەڵام لەکوردستاندا ئەو سێ دەسەڵاتە لەیەک جیانەکراونەتەوەو هەرسێکیان لەلایەن حیزبەوە کۆنترۆڵ کراون، دەسەڵاتی دادوەری وەک یەکێک لەدەسەڵاتە هەرە گرنگەکان لەکۆمەڵگا و وەک مەرجەعی گرنگی هەموو کۆمەڵگا بۆ بەدیهێنانی دادوەری لەلایەن دەسەڵاتەوە کۆنترۆڵکراوە و هەر ئەمەش وایکردوە هەموو هاوڵاتیان یەکسان نەبن بەرانبەر بە یاسا، بەڵکو هەمیشە نوخبەیەکی سیاسی دەسەڵاتدار لەسەروو یاساوە بوون، ئێمە لەماوەی دوو دەیەی حوکمڕانی کوردیدا نەمانبینی بڕیارێکی دادوەرانەی دادگای کوردستان بۆ سزادانی بەرپرسێکی تاوانبار دەربچێت، چوارساڵی رەبەق شەڕی ناوخۆ لەنێوان پارتی و یەکێتیدا بەردەوام بوو نە کاتی شەڕ و نە دوای شەڕ و نە ئێستاش نەمانبینی دادگا دوو تاونباری ئەو شەڕانە بهێنێتە بەردەم دادگا و بڕیاریان لەبارەوە بدات، دوای پڕۆسەی ئازادی عیراق فایلی ژمارەیەک بەپرس لەهەموو پارتەکانی کوردستان ئاشکرابوو، تەنانەت فایلی پەیوەندی هەندێک لەو بەرپرسانە گەیشتبوە ئاستی سیخوریکردن بەسەر سەرکردەکانی دیکەی کوردەوە بەڵام نەمابینی یەکێک لەو فایلدارانە دادگایی بکرێت، گەندەڵی زۆربەی دام و دەزگاکانی حکومەتی تەنیوەو راپۆرتەکانی چاودێری دارایی باشترین بەڵگەن بۆ ئەم مەسەلەیە بەڵام نەمانبینی بەرپرسێکی گەندەڵ لەبەردەم دادگا رابوەستێنرێت و سزا بدرێت، ئەمانە و چەندین نموونەی دیکە هێمایەکی رۆشنن بۆ ئەوەی کە دەسەڵاتی دادوەری لەکوردستاندا دەسەڵاتێکی سەربەخۆ نەبوەو نەیتوانیوە بە یەکچاو سەیری تێکڕای هاوڵاتیەکانی بکات، بەڵکو نوخبەیەکی سیاسی دەسەڵاتدار لەسەروو یاساوە بوون و دادگاى کوردستان توانای لێپرسینەوەی نەبوە، ئەمەش لەراستیدا بە یەکێک لەگرفتە راستەقینەکان لەقەڵەمدەدرێت، چونکە دادگایەک نەتوانێت دادوەری بکات و بکەرانی راستەقینەی تاوان و گەندەڵی سزا بدات ناتوانێت جێگەی متمانەی هاوڵاتیان بێت، ئەوەی ئەو دەتوانێت بە هەموو دڵنیاییەکەوە بانگەشەی بۆ بکات سزادانی هەژارەکانە، بەندکردنی دزە بچووکەکانە نەک گەورەکان
جگە لەدەسەڵاتی دادوەری لەسیستمی سیاسی کوردستاندا و لەسایەی کۆدێتای حزب بەسەر دامەزراوەکانی دەوڵەتدا یەکێک لەدامەزراوەکان بێ ڕۆڵ کراوە ئەویش دامەزراوەی پەرلەمانە
لەراستیدا پەرلەمان گرنگترین دامەزراوەی سیاسی مۆدێرنە و بە یەکێک لەبەرجەستەترین بنەماکانی کۆمەڵگای مەدەنی لەقەڵەمدەدرێت، پەرلەمان بەرجەستەکردنی ئیرادەی گشتی کۆمەڵگایە و ئیرادەی کۆی تاکەکان لەپەرلەماندا کۆ دەبێتەوە، ئەمەش بەرجەستەکردنی ئەو تیۆریە کە رۆسۆ بە گرێبەستی کۆمەڵایەتی ناویدەبات، کاتێک رۆسۆ باس لەگرنگی گرێبەستێکی کۆمەڵایەتی نێوان سەرجەم هاوڵاتیان دەکات کە هەموان لەسەر ئەم گرێبەستە رێدەکەون و ژمارەیەک هاوڵاتی نوێنەرایەتی ئیرادەی گشتی دەکەن، ئەم ئیرادە گشتییە خواست و بەرژەوەندی گشتی دەوێت و چاودێریکەرەرە بەسەر دەزگاکانی دەوڵەتەوە
ئەمڕۆ کارایی ئەم ئیرادە گشتییە کە پێی دەوترێت پەرلەمان بە سیمایەکی هەرە گرنگی سیستمی سیاسی مۆدێرن لەقەڵەم دەدرێت، هەر سیستمێکی سیاسی دیموکرات و تەندروست بێت ئەوا پەرلەمانێکی زیندوو چالاکی هەیە، پەرلەمانێکی هەیە کە چاودێریکەرە بەسەر دامودەزگاکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردنەوەو و لێپرسینەوەی بەردەوامی هەیە بۆ هەموو بەرپرسەکانی دەسەڵاتی جێبەجێکردن، وە بە پێچەوانەشەوە لەهەر سیستمێکی سیاسیدا پەرلەمانێکت بینی ناچالاکە و پاشکۆی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە ئەوا سیستمێکی سیاسی نەخۆشت بینیوە.
لەکوردستانی ئێمەدا بەهۆی کۆدێتای حزبەوە پەرلەمان رۆڵێکی چالاکی نەبینوە، نەیتوانیوە چاودێری دەسەڵاتی جێبەجێکردن بکات، نەیتوانیوە لەبەرژەوەندی و بەفیرۆدانی سامانی گشتی بپرسێتەوە، لەتەمەنی چوار کابینەی حکومەتدا نەمانبینی پەرلەمان لەسەر کێشەی گەندەڵی و بەفیڕۆدانی سامانی گشتی، وەزیرێک بانگ بکاتە پەرلەمان و لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکات، من گەنجێکی ئەم وڵاتە بووم هەموو عومرم رۆیشت بە دیار چاوەڕوانی مەوقیفێکی جددی پەرلەمانەوە نەمبینی، بە پێچەوانەوە دەمبینی پەرلەمان رۆڵی ناوەندی شەرعییەت پێدان دەبینێت.
لاوازی رۆڵی پەرلەمان لەژیانی سیاسیدا، یان کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی یاسادانان لەلایەن حزبەوە لەئەزموونی حوکمڕانی کوردیدا بە یەکێک لەقەیرانە هەرە قووڵەکانی ژیانی سیاسی کوردستان لەقەڵەمدەدرێت و گومانێکی راستەقینە لەکۆی نیەتی سیاسی کوردی دروست دەکات، چونکە دەسەڵاتێک نیەتێکی باشی هەبێت و باوەڕی بە ئاڵوگۆڕی
ئاشتیانەی دەسەڵات هەبێت رۆڵی پەرلەمان ئیفلیج ناکات لەسیاسەتکردنەوە بۆ ئەرستۆکراتییەتی حیزبی زاراوەی ئەرستۆکراتییەت یەکێکە لەو زاراوانەی لەمێژووی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا زۆرترین بەکارهێنانی بەخۆوە بینیوە، لەیۆنانی کۆندا ئەریستۆکرات بەچینێکی کۆمەڵایەتی دەوترا کە خاوەن پێگەی گرنگی کۆمەڵایەتی و دارایی بوون و لەبەرژەوەندی دەوڵەت کاریانکردوە، لەفەرەنساش ئەریستۆکراتیەت لەسەدە چواردەوە بە چینێکی کۆمەڵایەتی وتراوە کە خاوەن داهات و بەرژەوەندی ئابووری گرنگ بوون و تا دوا ئەندازە خۆشگوزەران بوون، لەهەندێک قۆناغیشدا بەهۆی نزیکیان لەدەسەڵاتدارانەوە دەسەڵاتیشیان بەسەر کاروباری سیاسیشدا هەبوە، لەکوردستان و لەدوای راپەرینەوە لەناو حزبە کوردییەکاندا دەوڵەمەندبوونێکی ناسروشتی لێپرسراوە حزبییەکان و کەسە نزیکەکانیان هاتەئاراوە، ئەم دەوڵەمەندبوونە ناسروشیتیەی لێپرسراوەکان سەرەتای دروستبوونی ئەریستۆکراتیەتی حزبی بوە لەکوردستاندا
لەدوای راپەڕینەوە کاری راستەقینەی پارتایەتی و سیاسەتمەدار گۆڕانی بەسەرداهاتوو و کەڵکەڵەی خۆدەوڵەندکردن چ بە رێگەی مەشروع و چ بە نامەشروع بوو بە کەڵکەڵەی راستەقینەی بەشێکی بەرچاوی ئەو نوخبەیەی کە بەخۆی دەڵێت سیاسەتمەدارو بانگەشەی سیاسەتکردن دەکات، ئەمەش بە گلۆربوونەوەیەکی راستەقینەی سیاسەتکردن و چەمکی سیاسەت دادەنرێت لەکوردستاندا، چونکە سیاسەت لەکوردستاندا لەقۆناغی دوای راپەڕینەوە بەرەو خاڵیبوونەوەیەکی راستەقینە چوو لەزۆربەی چەمکە گرنگەکانی سیاسەتی هاوچەرخ، چەمکەکانی وەک هاوڵاتیبوون، سوودی گشتی، دادی کۆمەڵایەتی، بێلایەنی سیاسەتمەدار لەبازار و بەکارنەهێنانی دەسەڵاتی سیاسی بۆ کاری بازرگانی، بەڵکو سیاسەت بە مانا هەرە کلاسیکیەکەی پیادەکرا کە دەسەڵاتدار شوانە و خەڵکیش مێگەل
ئەم نوخبە سیاسییە لەسێ رێگای سەرەکییەوە ئەو چینەیان پێکهێناوە کە ناومان ناوە ئەریستۆکراتییەتی حزب:
یەکەم: رێگەی دەستێوەردانیان لەبازاڕ و قۆرخکردنی بازاڕ و کاری بازرگانی و وەبەرهێنان، بۆ ئەمەش کەڵکیان لەدەسەڵاتی سیاسی خۆیان وەرگرتوە
دووەم: لەرێگەی گەندەڵی و بەکارهێنانی سامانی گشتی بۆ بەرژەوەندی تایبەتی، ئەم دیاردەیە لەسەرەتای راپەرینەوە دەرکەوت و لەدوای پرۆسەی ئاڵوگۆڕی نەوت بەرانبەر بە خۆراک گەشەی سەند و لەدوای پرۆسەی ئازادی عیراق و هاتنی داهاتی بێشوماری بەغداوە ئاستێکی بەربڵاو و گەورەی وای بەخۆوە بینی کە ئیدی سیماکانی ئەریستۆکراتیەتی حزبی بەتەواوی بە دەرکەوت.
سێیەم: لەرێگەی ئیمتیازاتە زۆرو زەوەندەکانیانەوە سامانێکی بێ شوماریان پێکەوەناوە، هەندێک پۆستی بەرزی حکومی و حزبی ئیمتیازاتی زۆری هەیە و هەموو ئەم پۆستانەش بەرلێپرسراوە باڵاکانی حزبەکان دەکەون، ژمارەیەکی بەرچاو لەوەزیر و ئەندام پەرلەمان و پۆستە باڵاکانی دیکە خاوەن ماف و ئیمتیازاتی ئەوتۆن بەجۆرێک ئەمڕۆ دەتوانین باس لەبوونی ئەریستۆکراتییەتی حزبی بکەین، ئەریستۆکراتیەتێک کە یەک چینی کۆمەڵایەتی پێکدەهێنێت و لەسایەی گەندەڵی و قۆرخکردنی بازار و ئیمتیازاتی بێشومارەوە سەرمایەکی گەورەیان کەڵەکە کردوەو بە هەموو مانایەک وەک چینێک مامەلەدەکەن و خۆیان لەخەڵک جیاکردۆتەوە، ئەمانە دیوارێکی بەرزیان لەنێوان خۆیان و هەموو هاونیشتیمانیەکانیاندا هەڵچنیوە. دروست بوونی ئەم ئەریستۆکراتیەتە حزبییە نەک قەیرانی سیاسییە بەڵکو فەزیحەیەکی سیاسییە
.
[email protected]
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
