ڕێگاجیاوازه‌کانی ێنه‌کێشان له مه‌نزووری شانۆیی دا - (به‌شی دووه‌م)
Friday, 07/03/2014, 12:00
1755 بینراوە
1- پێناسه :
هه‌ندێک له‌وێنه‌کێشه‌کانی دیکۆری شانۆیی بێ سه‌ره‌تان ده‌رباره‌ی توێژینه‌وه‌ی بایه‌خدانه‌کانی منڤوری شانۆیی ، وه ئه‌وه‌یان فه‌رامۆش کردووه که‌بنه‌مایه‌کی بیرکاریانه‌یه که‌شێوه‌یه‌که له‌دیاری کردنی نه‌خشه‌سازی پێشوه‌خته‌دا بۆ به‌ده‌ست هێنانی باشترین به‌رهه‌م ، له‌کاتێکدا که به‌های دیمه‌نه شانۆییه‌که گرنگ خۆی هه‌یه بۆکاری ده‌رهێنان و نواندنی ئه‌کته‌ره‌کان ، و(الزحام قه‌ره‌باڵغی) له‌ناوچه‌ی نواندن دا وبه‌دوای دا دیکۆر له‌هه‌مان کاتدا و شوێنی ڕوانینه‌کان و په‌رده‌کان و شاردنه‌وه‌کان، له‌گرنگترین به‌کارهێنانه‌کانن . وه‌دابه‌شکردنی بینه‌ران له‌هۆڵ و به‌له‌کۆ ندا . هه‌مووئه‌مانه هۆکارن وه‌ک پێشه‌کی فکری هونه‌رمه‌ندی دیمه‌ن ی شانۆیی له وێنه‌و نه‌خشه‌و منڤوری شانۆیی دا .
له‌به‌رئه‌وه منڤوریشانۆیی به‌شێکی گه‌وره‌و گرنگی دیمه‌نه ، له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌ڕیگای جیاواز پارچه‌دیکۆره‌کان جێ به‌جێ ده‌کرێن . وه‌چاره‌سه‌ری زۆر له‌کێشه جیاوازه‌کان پێویستی به‌ئه‌ندازیاری دیکۆر هه‌یه تا جێبه‌جێی بکات ، به‌رزکردنه‌وه‌ی ئه‌کته‌ران تاڕاده‌ی ئه‌وه‌ی ته‌واوی بینه‌ران له‌ناوهۆڵه‌که‌وه به‌سێ چین مه‌وداکانی شانۆییه‌که بیبینن : درێژی و زه‌مینی وقوڵی که منڤور یشانۆیی بنه‌ڕه‌ته‌که‌ی به‌نیسبه‌ت هێڵکاری و دیاری کردنی شێوه‌و مه‌وداکانی له‌سه‌رئاستی ته‌خت وپارچه‌ی جیاواز یان به‌نیسبه‌ت وێنه‌کانی بینینه‌وه ، دیمه‌نێکی شایسته بۆ فکره‌ی نه خشه‌که به‌ده‌ست دێت .
وه ئه‌گه‌ر فکره‌ی نه‌خشه‌تازه‌که نه‌هات ته‌نها به‌خوێندنه‌وه‌ی ده‌قه‌که ،وه‌رگێڕانی ده‌ق بۆ شێوه‌دان به‌مه‌وداکانی له‌سه ته‌خته‌ی شانۆ ،هه‌ر په‌یوه‌ست ده‌بێته‌وه به به‌هاو ماناکانی ناو ده‌قه‌وه ،له‌وانه‌یه پێچه‌وانه‌ی مانای شانۆییه‌که بێت . له‌به‌رئه‌وه ده‌ڕوانینه هونه‌رمه‌ندی دیکۆر هاوکێشه‌یه‌کی شێوه‌کاری ده‌قی ئه‌ده‌بی و فکری شانۆییه‌که مان بداتێ وه به‌پێی توانای ته‌حقیق کردنی ئه‌وئه‌ندازه‌یه ده‌شێت سه‌رکه‌وتوبێت له‌و نه‌خشه‌یه‌دا .
وه دیکۆری شانۆیی هه‌ڵده‌سێت به‌چونه ناو ناو ناوچه‌ی دیاری کراوی ته‌واوناسراوه‌وه،هه‌رشێوه‌یه‌کی ئه‌ندازه‌یی به‌رهه‌م هێن بێت له‌نمایشی پێشه‌کی شانۆیی دا فتحە المنڤر و قوڵایی ته‌خته‌ی شانۆ،پێویسته وێنه‌یه‌ک بێت (زه‌مینی ودرێژی) گونجاو بن به‌نیسبه‌ت نمایش و درێژی چێوه‌ی شانۆکه که شێوه‌یه‌ک وه‌رده گرێت بۆ دیاری کردنی دیمه‌ن وته‌خته‌ی شانۆ له‌گه‌ڵ تێبینی ئه‌وه‌ی سه‌ری ئه‌رلیکینۆکه به‌پێی خاڵی ڕوانین ده‌بێت.
باشترین نه‌خشه ئه‌وه‌یه که له‌سه‌ر بنه‌ماکانی منڤور كێشرابن ، وه هێڵی ئاسۆییه‌که‌ی 130 سم بێت وه که‌عبه‌که‌ی ده‌رخه‌ری ئه‌وزه‌مینیه بێت که ئاستی ته‌واوبێت له دیمه‌نه‌که‌دا ،ته‌نها هه‌ندێک هونه‌رمه‌ند نه‌بێت ئاره‌زووی ئه‌وه‌ده‌که‌ن به‌کرێ کار بکه‌ن ،هه‌تا ده‌رخه‌ر ی سه‌ره‌جیاوازه‌کانی بن به‌ته‌واوی .
ته‌نها ئه‌وڕیگایه خراپه وه‌رناگرێت تا به‌رهه‌م به‌ده‌ست دێت که وێنه له‌وکاته‌دا زۆرتر زۆرتر پێویستی به چاککردن هه‌یه وه‌ک له جێبه‌جێ کردن .
وه‌ڕێگاگه‌لی تر زۆرن بۆ نه‌خشه‌سازی له‌وانه وێنه‌کێشانی سه‌رو ئاسۆیی یه‌که‌م جار داواده‌کات دواتر منڤور وپارچه‌کان ، وه‌ئه‌وخاڵه‌ی سه‌ره‌کیه لێره‌دا بۆوێنه‌کێش خاڵی ڕوانینه که‌له شانۆکه‌دا ڕێکده‌خات .
وه‌ئه‌و ڕێگایه کار له‌ونه‌خشانه‌داده‌کات که‌کاریگه‌ری ئه‌ندازه‌ی بیناسازی له‌سه‌ره و زۆرتر له‌و شوێنه‌ی که‌دیکۆری لێوه ده‌ست پێده‌کرێت سه‌ره‌وه‌ی ودابه‌شکردنی برات کابلات و ئه‌سانسۆره‌سه‌ره‌کیه‌کانن له‌نه‌خشه‌که‌دا به‌ڵام وێنه‌ی نه‌خشه‌که یه‌که‌م جار به‌پێی خاڵی ڕوانین یان کروکیا پاشان وه‌رگرتنی نه‌خشه‌که وه‌ک بنه‌مایه‌کی زانستی بینا.
وه‌هه‌روه‌ها وێنه‌ی ئه‌وپرۆژه‌یه بۆکارێکی ویستراو و جێبه جێ کردنی و قۆناغی نێوان فکره‌و ته‌حقیقی فکره‌که یه . ده‌گه‌ینه هه‌ندێک ڕیوڕه‌سم بۆ جێبه‌جێ کردنی به‌ڕێگه‌یه‌کی ساده‌وئاسان ، به‌ڵام ئه‌وڕێ وڕه‌سمانه دیاری کراون سیستمێکی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌یه بۆبه‌ده‌ست هێنانی ئه‌نجامی داواکراو لای جێبه‌جێکار به‌بێ هیچ گۆڕانکاریه‌ک له‌و شێوه تایبه‌تیه‌دا ، وه‌پێکهاته‌یه‌کی بیناسازی دروستی هه‌یه ، وه هه‌ر بینایه‌کی دیکۆر وبینینی له‌ڕوانگه‌ی خاڵی ڕوانینه‌وه ئامانجێکی ته‌واوه که‌نخشه ده‌کێشرێت له‌پێناو فکره‌ی نه‌خشه‌که‌دا .وه‌کۆشش ناکه‌ین له‌م بواره‌دا ته‌ها هه‌ندێک شیکردنه‌وه‌و ڕوونکردنه‌وه‌ی منڤوری نه‌بێت ، به‌ته‌ماشاکردنی له‌ڕوانگه‌یه‌کی شانۆیی وچاره‌سه‌ری جیاوازه‌وه بۆ پاراستنی دیمه‌ن له‌ڕوی فکری وزانستیه‌وه .
(أ) منڤور :
گوزارشته‌له ڕه‌سمی شتێکی بینراویان خه‌یاڵی وه دراسه‌ی پڕۆژه و نه‌خشه‌کانه که‌داواده‌کرێت له‌ڕوانگه‌یه‌کی کرداری و تیۆری و هونه‌ریه‌وه وبه‌شێوه‌یه‌کی ڕوون ده‌ربکه‌وێت له‌به‌رچاودا له‌مه‌وداجیاوازه‌کانی ئه‌وپانتاییه‌ی له‌سه‌ر ڕووه‌که ده‌بینرێت .
وه دراسه‌ی منڤوربه زانستی هه‌ستانه به ڕێگایه‌کی به‌دیار خستن بۆئه‌وه‌ی چاو بیبینێت یان خه‌یاڵی فکره‌ی هونه‌ر مه‌ند بێت وپێگه‌یه‌ک بێت له‌سه‌ر تابلۆی وێنه‌کێشه‌که ، به پێی شتێکی بینراویان مه‌به‌ستی وێنه‌کێشان بێت که‌پێک دێت له‌سه‌ر ته‌ختێک یان ده‌رخستنێک که‌هێڵه‌کان دیاری ده‌که‌ن چۆن ببینرێت به‌نیسبه‌ت چاوه‌وه وه‌سنوری دیاره .
(ب) تۆڕ شبکیە :
به‌ڕوانین له هه‌ستی منڤور وه‌ک ئه‌وه‌ی به‌هێزترینی هه‌سه‌ته‌کانی چاوی مرۆڤه و گه‌ڕانمان بۆ به‌رجه‌سته‌کردنی به‌هۆی چاوه‌وه‌له‌دیمه‌ندا، پێش ده‌ست پێکردن له‌زانسته‌که وجه‌خت خستنه سه‌ر هه‌ر هه‌ستێک و ده‌رخستنی ئه‌وه‌ی ڕاستیه به سێ مه‌ودایی که ده‌گۆڕێت و ئاڵوگۆڕی به‌سه‌ردا دێت به‌جیاوازی ئه‌وپێگه به‌رجه‌سته‌بوانه‌وه له‌چاودا ،وه‌کو ئه‌وبازنه‌یه‌ی ئاسته‌که‌ی ده‌گۆڕێت له بازنه‌یه‌که‌وه بۆپارچه‌یه‌کی ناته‌واو وبه‌رته‌سک وگه‌یاندنی به هێڵێکی ڕێك به‌پێێ پێگه‌ی چاو .وه شعورمان له‌هه‌موودۆخه‌کاندا هه‌ڵه‌نیه له‌به‌رئه‌وه‌ی بازنه‌ییه به‌پێی شاره‌زایمان ده‌مان گه‌ڕێنێته‌وه بۆ ڕوانگه‌ی به‌رجه‌سته‌بوو .
وه‌هاوکاری دراسه‌کردنی" تشریح" مان ده‌کات له درک پێکردنی ڕێگای ڕوانینی سێ مه‌وداکه که شێوه‌ده‌داته منڤوری داواکراو .
(ج) تشریحی چاو و به‌راوردکردنی به ئامێری فۆتۆگرافی :
تابلۆی ژماره (1) :
وای داده‌نێت که چاو ئامێرێکی فۆتۆ گرافیه تا ئاستێکی زۆر ، وه‌پێک دێت له‌م به‌شانه :
(أ) گۆشه‌ی چاو ده‌بێت به چنراوێکی شفاف وه ڕێگا به تیشکی ڕووناکی ده‌دات .
(ب) په‌لکه زێڕینه‌ییه "القزحە " و ماسولکه‌کان ووردن له ناو فه‌تحه‌ی شاراوه‌دا ."ج" وه‌له‌به‌ارمبه‌ریدا ئامێری فۆتۆگرافی دیوارێکی بازنه‌ییه .
(ج) مرۆڤی چاو یان باخچه‌ی چاو .
(د) هه‌ڵگری پێشه‌وه‌یه‌تی و (به‌له‌نگاز- سائل)ئاویه .
(و)هاوێنه یاخود گه‌ڵاڵه‌یی و له‌به‌رامبه‌ری داهاوێنه‌ییه له ئامێری فۆتۆگرافی دا .
(ز)هڵگری دواوه‌ی به‌له‌نگازی ئاوه‌و شفافه .
(ح) وێلداشی و درێژکردنه‌وه‌ی چاو به‌سوڕێکی خوێن داده‌نرێت .
(ی) تۆڕیه وداده‌نرێت به شانه‌ی عێه‌بی و وورد درێژ وله‌به‌رامبه‌ردا فیلم له‌ئامێری فۆتۆگرافی دا .
(ک) توێژاڵی تاریک وهه‌ڵواسراو به‌دیواری چاوه‌وه به‌رامبه‌ر ێندوقی ده‌ره‌کی ئامێری فۆتۆگرافیه .
(م) خاڵی کوێر ئه‌وخاڵه‌ی ده‌گاته به عه‌ێه‌بی تۆڕی بینینه وه.
(ن) په‌ڵه‌ی زه‌رد ده‌که‌وێته ناوه‌ڕاستی شه‌به‌کیه‌وه‌و زۆرتر ناوچه‌یه‌کی هه‌ستیاری ڕۆشناییه .
(س) عه‌ێه‌بی بینین که پێک دێت له‌کۆمه‌ڵێک هاوعێه‌بی تر.
(س- ف) ماسولکه‌یه‌کی ڕێکه له‌خواره‌وه‌یه‌و یه‌کێکه له‌ماسولکه‌کانی جوڵه‌ی چاو .
(س- 4) ماسولکه‌یه‌کی ڕێکه له‌سه‌ره‌وه‌یه هه‌روه‌ها یه‌کێکه له ماسولکه‌کانی جوڵه‌ی چاو .
(ج- أ) پێڵووی سه‌ره‌وه .
(ج- ف) پێڵوی خواره‌وه .
(ج) ئێسکی ناوچه‌وان .
(4- چ) ماسولکه‌ی کۆتا به "الغشاو-به‌رگ " ی ڕه‌ق ، گۆڕانکاری له هاوێنه‌ی چاودا ،به " انقباچ- دڵته‌نگی " به‌سانایی .
(د) هه‌ستی بییناییه‌کان :
ئه‌گه‌ر تیشکی مۆممان زایه‌کرد له‌به‌رده‌م چاوماندا ، له‌هه‌مووئاراسته‌یه‌که‌وه بێ کۆتایی بۆ تیشک ده‌گه‌ڕێین ، به‌تایبه‌ت بۆیاد هێنانه‌وه .
ئه‌و بڕه ی که ڕێگه به‌چونه‌ناو فه‌تحه‌ی چاوی مرۆڤه‌وه وگه‌یاندنی به‌شه‌به‌کیه ، وه‌ئه‌و تیشکانه یان هێڵ بۆگه‌یاندنی شه‌به‌کیه به باوچه‌ی "أ" که وێنه‌یه .وه‌ئه‌و وێنه‌یه کاریگه‌ری له‌سه‌ر کۆئه‌ندامی ده‌مار و هه‌ستی گه‌یشتوو به مۆخ وه‌هه‌روه‌ها هه‌ست به‌بینین ده‌که‌ین .
وه‌گۆڕینی ته‌واوی شوێنی وێنه ی "أ"له‌سه‌ر شه‌به‌کیه‌ی چاو ودرێژکردنه‌وه‌ی له‌خاڵی "أ" ی تیشکه‌وه تا چه‌قی هاوێنه "و" ناوی ده‌نێین تیشکی چاوه‌کان.
وه‌ئه‌گه‌ر وه‌ره‌قه‌ی هونه‌رمه‌ندمان شوبهاند به تابلۆیه‌کی شوشه‌یی یه‌کسه‌ر له‌نێوان چاو و بابه‌تدا داوای تێویر ده‌که‌ین وه‌وێنه‌ی دیمه‌نی داواکراو ده‌که‌ین ، بۆئه‌وه‌ی ته‌حقیقی وێنه‌ی بابه‌تی حه‌قیقی مان بۆبکێشێت .وه‌ئه‌وه‌ی ئه‌وه‌مان بۆڕوون ده‌کاته‌وه ئه‌وتیشکه چاویه درێژکراوه‌یه‌یه که‌له‌چاوه‌وه وه‌کو خاڵێک له‌خاڵه‌کانی بابه‌تی داواکراو وێنه‌ی ده‌کێشین ، تۆمارکردنی له‌سه‌ر تابلۆکه وه‌کو یه‌کێک له‌خاڵه‌کانی منڤور له‌سه‌ر سه‌ر داواکاریه‌کی ساده وده‌رخستنی به‌وێنه .
(هاو) روانین بۆ بابه‌ت له تابلۆی شوشه‌ییه‌وه :
تابلۆی ژماره (2) :
کاتێک به‌به‌تێکی ڕه‌سه‌ن پێک دێت که مقیاساتی حه‌قیقی بێت ، له‌مه‌وه دیمه‌نێکی ته‌واو پێکی دێت به‌ڵام به پێوانه‌ی کورتکراوه، وه‌تێبینی ده‌که‌ین هێڵه نێردراوه‌کان له‌خاڵی جیاوازدان له‌وبابه‌ته‌دا ، وێنه‌یه‌کیشمان ده‌داتێ له‌منڤوردا به‌پێی ڕوئیا وخاڵی ڕوانین له چاوی بینه‌ران .تابلۆی شوشه‌یی وه‌ره‌قه‌یه‌کی وێنه‌کێشه بابه‌ته‌که‌ی له‌نێوان بینه‌ران وبابه‌تدان وه‌ڕوونه به ئاسۆیی درێژ ده‌بێته‌وه له‌گۆشه‌ی شێوه‌یه‌ک بۆچاو له‌گه‌ڵ هێڵه‌کانی گه‌یشتن به مه‌ودا . ئه‌وهێڵه نێردراوانه له‌گۆشه‌یه‌کی شێوه‌ی پێچه‌وانه‌ی له‌سه‌ر هێڵی زه‌مینی به‌پێی مه‌وداکانی له‌وتابلۆشوشه‌یی یه‌دا "وێنه‌ی سه‌روه‌ره‌قه‌که" تیشکه نێردراوه‌که له گۆشه‌ی "أ ب ج د" که‌کۆده‌بنه‌وه له خاڵێکی سه‌ره‌کی دا "س" که‌خاڵی ڕوانین دیاریی ده‌که‌ن "4" له‌سه‌ر هێڵی ئاسۆیی .
وه‌هه‌رچه‌نده بوونی منڤور به‌شێوه‌یه‌کی گشتی وێنه‌یه‌کمان ده‌داتێ که‌ڕوانگه‌ی بینه‌ران وچاوی بۆچون ه خه‌یاڵکردنمان له بوارێکی ساده‌دا ده‌داتێ ، هیچ کێسه‌یه‌کی تیانیه به نیسبه‌ت ئه‌وه‌وه ته‌نها به‌ڕیگه‌ی وێنه به‌ده‌ست هاتوونه‌بێت بۆڕوانگه‌یه‌کی دروست .بوونی منڤوری شانۆیی به‌رزکردنه‌وه‌یه بۆئه‌وه‌ی روئیایه‌کی منڤوریمان بداتێ له‌شوێنێکی دیاریکراودا له‌خاڵێکی شانۆییه ناسراوه‌که دا به‌ته‌واوی لای خۆمان .هه‌روه‌ها شێوه‌یه‌که له‌کاری ته‌واو له‌گه‌ڵ به‌شو که‌رته کانی ڕوونکردنه‌وه‌ی قیاسات وشێوه ته‌نفیزیه‌کانی ته‌واوی پارچه‌یه‌کی دیکۆری جیاواز به‌پێی فکره‌ی نه‌خشه‌ی دیکۆره‌که .
وه‌ئه‌گه‌ر بڕوانین ؛ ته‌نها ئه‌وه مه‌به‌ست نیه له‌دیکۆری شانۆیی دا، بوونی ڕوئیای پێش وه‌خته ی ڕوونه بۆ شوێنی ڕوانین . هه‌روه‌ها هاوکاریش ده‌کات له‌کرده‌ی ته‌نفیزی دیاریکردنی شێوه‌کان و قیاساتی پارچه دیکۆره‌که .
له‌به‌رئه‌وه‌دراسه‌ی جێ به‌جێ کردنی ئه‌ندازه‌یی بۆشێوه‌ی دیکۆر ده‌که‌ین به‌ته‌نیاو له دۆخه‌جیاوازه‌کاندا له‌به‌رئه‌وه‌ی کارێکی پێویسته‌و بۆدیاری کردن وزیندووی دوای دیاری کردنی مه‌وداو زاویه‌کانی پارچه‌و به‌شه کانی له‌به‌رئه‌وه‌ی هاوکاری ده‌که‌ن له کرده‌ی جێ به‌جێ کردن و بینای کرداری له‌وه‌رشه‌ی جیاوازدا بۆئاماده‌کردنی داواکاری بینا ڕێوڕه‌سمه‌دیاریکراووڕوون وته‌واوه‌کان و وورده‌کاری منڤوری و زاویه‌کانی ڕوئیازۆروجیاوازه‌کان.
2مبادی و :
تابلۆی ژماره (3)
(أ) تابلۆیان له‌وحه : واتا ئه‌و مه‌ساحه یه‌ی که‌ره‌سام وه‌ک نمونه له‌به‌رده‌ستیایه‌تی و وێنه‌ی دیمه‌نی له‌سه‌ر ده‌کێشێت ،گوزارشت ده‌کرێت به سه‌ره‌وه‌ی ئه‌رلیکینۆ وقیاساته‌کانی شایانی چاککردنن که‌له‌سه‌ره‌وه ده‌جوڵێنرێت وله‌پاڵ ودیمه‌ن دیاری ده‌که‌ن وبه‌ئاسۆی ده‌گۆڕدرێن .
(ب) هێڵی زه‌مینی : مامه‌ڵه‌ی پیشه‌مه‌ندانه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت به‌پیتی "س چ"گوزارشتده‌کرێت به بنه‌مایه‌ک بۆتابلۆوبه‌شه‌کانی له‌گه‌ڵ ئاستی ئاسۆییه‌که‌ی دا "هه‌رزه‌ویه‌که" واته‌مانه‌وه‌ی تابلۆکه له‌سه‌ر زه‌ویه‌که وه سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌خواره‌وه‌ی دا وبه‌رزیه‌که‌ی دیمه‌ن دیاری ده‌کات له‌سه‌ر ته‌خته‌ی شانۆ .
(ج) چاو یان خاڵی ڕوانین : مامه‌ڵه‌ی ئاسای له‌گه‌ڵ ده‌کرێت به‌بپیتی " ع" وه‌ئه‌وخاڵه‌یه که‌دیاری ده‌کرێت وه‌ک تێبینی بینینی بابه‌تی داواکراو ونواندنی .
وه‌پێویسته بکه‌وێته پانتاییه‌کی مه‌عقولی نێوان چاوی وێنه‌کێش ونێوان تابلۆکه‌وه که هێج ناڵێت به‌ده‌رله‌وه‌ی که نمایش ده‌کرێت ،بۆ ئه‌وه‌ی له‌ڕوانین دا له‌تابلۆکه به‌ته‌واوی نمایش بکرێت له‌ڕوانینێکدا ...وه‌ئه‌وپانتاییه هاوسه‌نگی به‌رزی دیمه‌نه جارله‌دوای جار وه‌له‌نیوه‌ی ناوه‌ڕاستی هۆڵه‌که‌دا .وه‌ئه‌وه‌نیسبه‌ته‌بۆ بۆپێکهاته‌ی هۆڵی کلاسیکی وه‌له‌نیوه‌ی ناوه‌ڕاستی هۆڵه‌که‌دا که‌ئه‌وه بنه‌مایه‌که بۆ ئه‌وه ، له‌به‌رزی ناوه‌نده‌وه له‌نێوان هێڵی ئۆرکسترا وپۆلی یه‌که‌می چۆله‌که‌کان " واتێده‌گه‌م مه‌به‌ستی ئه‌وانه بێت که ده‌خوێنن گۆرانی ..دیالۆگ ...هتد- ڕێباز"به نێوانی (1،20- 1،50)م له‌سه‌ر هێڵی زه‌مینی تابلۆ که‌گه‌وره‌ترین ژماره‌ی بینه‌ران ته‌ماشای نمایش ده‌که‌ن و چێژ وه‌رده‌گرن به‌بینینی دیمه‌ن به‌ڕوونی وئاسانی .
(د) هێڵی ئاسۆیی : مامه‌ڵه‌ی پیشه‌مه‌ندانه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت به‌پیته‌کانی "ف ق " وه ته‌ریبه به هێڵی زه‌مینی وه که‌رتکردنی تابلۆیه به‌ئاسۆیی له چاوی بینه‌رانه‌وه و هاوشێوه‌کردنی به‌رزیه‌که‌ی به‌خاڵی بینین وبه‌به‌رزی (1،30) م له‌سه‌روو زه‌ویه‌وه له پێشه‌وه‌ی دیمه‌نی دیاری کراو . وه‌به‌پێی ئه‌وپێناسه‌یه هێڵی ئاسۆیی به‌رده‌وامی بینینه وقه‌فه‌سی دیمه‌ن دابه‌شی ده‌کاتوه‌هه‌روه‌ها دیکۆر له‌مه‌سافه‌ی (1،30) م ی سه‌رووی ته‌خته‌ی شانۆوه یه .
(هاو) خاڵی بنه‌ما : مامه‌ڵه‌ی پیشه‌مه‌ندانه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت به‌پیتی "س " به‌رهه‌م هێنه‌ره له‌درێژکردنه‌وه‌ی هێڵی ستونی چاو له‌سه‌ر تابلۆ داوی ئه‌وه‌ی تابلۆکه له‌سه‌رئاستی هێڵی ئاسۆیی دانرا ئه‌وپه‌ڕی ته‌ره‌فی ئه‌وه‌ی تیی ده‌که‌وێت چاوی بینه‌ره له‌سه‌ر تابلۆکه - وه‌پێشتر ده‌وترێت که تابلۆکه ده‌که‌وێته سه‌ره‌وه‌ی ئه‌رلیکینۆوه.وه‌مه‌سافه‌ی سه‌ره‌کی ئه‌وه‌یه که‌ده‌که‌وێته ناوه‌ڕاستی هۆڵه‌که‌وه .
(و) خاڵی هه‌ڵاتن : مامه‌ڵه‌ی پیشه‌مه‌ندانه‌ی له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت به‌پیتی "هاو" وه‌ئه‌وه‌یه که ده‌کرێت ئه‌دازه‌یی خاڵی هه‌ڵاتن هێڵیکی ڕێک بێت وده‌کرێت به‌وه‌پێناسه بکرێت به‌وه‌ی خاڵێکه له‌خاڵه‌کانی منڤور له‌سه‌رهێڵی ئاسۆیی . که‌پاشماوه‌ی فره‌و هێڵه‌کانی دیمه‌نی سه‌ره‌کیه له‌سه‌ر هێڵی ئاسۆیی .
(ز) بنه‌ماکان :کۆی هێڵه‌کان ئاسۆیین و تابلۆکان به‌رده‌وام ئاسۆیین . کۆی هێڵه‌کان ئاسۆیین و ستونی له‌سه‌ر هێڵی به‌رامبه‌ر له‌خاڵی هه‌ڵاتن "هاو" تایبه‌ته‌به وه‌ی که‌له‌سه‌ر هێڵی ئاسۆییه "ف ق" .
کۆی هێڵه سه‌ره‌کیه‌کان به‌رده‌وام له‌سه‌ره‌وه‌ن ته‌نها ئه‌ودۆخه‌تایبه‌تانه نه‌بێت که‌تبلۆکانیان (مائلن)واته "هێڵی ڕێکی لار(/).وه‌له‌دۆخی دابه‌شکردنی هێڵی هه‌ڵاتن ده‌بنه چه‌ند به‌شێکی یه‌کسان وداده‌به‌زنه ناو چه‌ند هێڵێکی هه‌ڵاتنه‌وه که‌پێی ده‌ڵێن خاڵی هه‌ڵاتنه‌کان .
تابلۆی ژماره (4)
شێوه‌ی "أ، ب" ڕێگایه‌که بۆ به‌ده‌ست هێنانی وێنه‌ی داواکراو ودابه‌شده‌بێت بۆ 10به‌ش . وه‌ئه‌وانه‌ش به‌هۆی ئه‌وه ی له‌سه‌ر هێڵێکی پته‌وه‌ی 45پله‌یی ده‌بێت "أ،ج"کرده‌ی گواستنه‌وه‌ی داواکراو به‌ده‌ست دێت .
وه‌بۆڕوونکردنه‌وه‌ی کرده‌ی منڤور:
(هێڵی زه‌مینی هێڵێ ئاسۆیی خاڵی مسافه - هێڵێ سه‌ره‌کی) دیاری ده‌که‌ین . وه‌پێوه‌ری دیاری کراو بۆهه‌رمه‌ترێک = "ح ک" بۆبه‌ده‌ست هێنانی پێوانه‌ی منڤوری وبه‌شه‌کانی دابه‌شکردنی هێڵی " هه‌ڵاتن " "أ س " ، سه‌ره‌تا وه‌رده‌گرین له "أ " هێڵیکی موازی "ته‌ریب" له‌هێڵی زه‌مینی ئه‌وقیاسه دووباره ده‌که‌ینه‌وه له‌قیاسی منڤوری "ح ک" وگه‌یاندنی ئه‌ودابه‌شکردنه له‌سه‌ر هێڵی "أ ج ".
شێوه‌ی "ح" ڕاهێنانه بۆبه‌ده‌ست هێنانی قیاسی منڤوری :
گواستنه‌وه‌ی پێوانه‌ی حه‌قیقی " ح ک" ی ئاماده له‌سه‌ر هێڵی زه‌مینی بۆ چونه ناو پێوانه‌ی منڤوری به‌پێی مه‌ودای داواکراو "ح ک" وه‌ئه‌گه‌ر خاڵی "أ" سه‌ره‌تای هێڵی "المزول له‌ناوچوو" بێت بۆخاڵی "ح ک"دوای چه‌ند جارێک داوای کرا له‌سه‌ر هێڵی " أ ب" بۆنمونه شه‌ش جار ، له‌خاڵی "أ" درێژ ده‌بێته‌وه بۆخاڵی مه‌سافه‌ی "ح" به‌مه 6 هێڵ به‌ده‌ست دێت "ب س" به‌پێی قیاسی منڤوری داواکراو وه‌به‌دوباره‌کردنه‌وه‌ی ئه‌وکرداره ژماره 12 به‌ده‌ست دێت وهه‌روه‌ها....
تابلۆی ژماره (5) :
شێووه‌ی (أ ب) منڤوری چوارگۆشه به‌بێ پشت به‌ستن به "مسقگ که‌وتنگه" :
خاڵێکی سه‌ره‌کی دیاری دیاری ده‌که‌ین "س" مه‌سافه‌که‌ی "م" له‌سه‌رهێڵی ئاسۆیی ، درێژی لاکانی دیاری ده‌که‌ین "أ ب " بۆخاڵی مه‌سافه ی سه‌ره‌کی "س" ده‌یگه‌یه‌نین به لای "أ ب " بۆخاڵی مه‌سافه وبه‌رده‌وام ده‌بین بۆ هێڵی زه‌مینی . به‌رامبه‌ری خاڵێک ، وه‌رده‌گرین بۆدرێژی لاکه‌ی تری بۆچوارگۆشه‌که له‌سه‌ر هێڵی زه‌مینی وبه‌رده‌وام ده‌بین بۆخاڵی مه‌سافه وله‌به‌رامبه‌ری دا له‌گه‌ڵ هێڵی ناوه‌ند ی چوار گۆشه‌که‌له‌خاڵێکدا ، به‌رده‌وام ده‌بین ستونی و قوڵیه‌کمان ده‌ست ده‌که‌وێت له‌چوارگۆشه‌که‌دا ئه‌وه منڤوری داواکراوه .
شێوه‌ی "هاو" ده‌ورگرتن"احاگە" ی ، چوار گۆشه‌ی منڤوری به چوارگۆشه‌یه‌کی منڤوری تر ده‌ره‌کی وناوه‌کی :
چوار گۆشه‌ی منڤوری " أ ب ح د " : به‌رده‌وامی له هێڵی " أ ب " بۆ دووخاڵ " هاو و" وه‌ئه‌ومه‌سافه‌یه‌ی داواکراوه بۆ چوارگۆشه‌ی ده‌ره‌وه و به‌رده‌وامی ئه‌وخاڵه بۆخاڵێکی سه‌ره‌کی "س". پاشان به‌رده‌وام ده‌بین له هێڵه کانی زاویه و به‌دووهێڵی پێشووتر ده‌ی بڕین له‌خاڵێکی داواکراودا بۆدیاری کردنی چوار گۆشه‌ی ده‌ره‌کی منڤوری .بۆدیاری کردنی چوارگۆشه‌ی ناوه‌کی ، هێڵێک دیاری ده‌که‌ین "أ ب" مه‌سافه‌ی ناوه‌کی داواکراو و به‌رده‌وامی له خاڵێکی سه‌ره‌کی دا "س" ، ده‌یبڕین له‌گه‌ڵ خاڵی زاویه دا له خاڵی چوار گۆشه‌ی نوێ دا ،،، وه‌هه‌روه‌ها،،،
تابلۆی ژماره (6) :
شێوه‌ی (1) شێوه پێدانی چوارگۆشه له‌گه‌ڵ دابه‌زاندنی مه‌ودا ی مه‌سافه بۆ ناوه‌ند :
درێژیه‌کی چوارگۆشه وه‌رده‌گرین "أ ب" له‌سه‌ر هێڵی زه‌مینی وبه‌رده‌وام بۆ خاڵی سه‌ره‌کی "س" وهه‌روه‌ها هێڵی ناوهندی چوارگۆشه‌که ، له‌خاڵی "أ" ه‌وه به‌رده‌وام ده‌بیت بۆ خاڵی مه‌سافه ی دابزێنراو ی ناوهندی بڕینه‌که و ناوهندی چوار گۆشه‌که له‌خاڵی 1. خاڵێک پێک دێت چوارگۆشه‌که دیاری ده‌کات و دابه‌شی ده‌کات ناوه‌کیانه و به‌دوای دا ڕێگایه‌ک بۆدابشکردنی به‌هێڵی زاویه .
شێوه‌ی "ب" بۆشێوه‌ی چوارگۆشه ی دابه‌زێنراو ی مه‌ودا ی خاڵی مه‌سافه بۆژماره‌یه‌ک به‌شی یه‌کسان :
درێژی "چلع- لا"کانی چوار گۆشه‌که‌دا ،دابه‌ش ده‌که‌ین له‌سه‌ر هێڵی زه‌مینی بۆچوار به‌شی یه‌کسان بۆنمونه ، هه‌روه‌کو دابه‌شکه‌دنه‌که بۆهه‌مان مه‌سافه ی نێوان خاڵی سه‌ره‌کی و خاڵی مه‌سافه "م" ی مه‌وجود له‌سه‌ر هێڵی ئاسۆیی وگه‌یشتن به خاڵی دابه‌شکردن ی لاکان ی چوار گۆشه‌که له‌سه‌رهێلێ ئاسۆیی ، که‌هێڵه‌کان دابه‌شده‌کات وچوارگۆشه‌یه‌کی منڤوری دروست ده‌کات وبۆدڵنیا بوون له‌دروستی ئه‌وتیۆره‌یه ده‌گه‌ینه خاڵی "أ" به‌خاڵی مه‌سافه ی ئه‌ێلی که‌هه‌مان ئه‌نجاممان ده‌داتێ .
تابلۆی ژماره (7) : شێوه‌ی " أ " دۆخی دوباره‌ی ستونی منڤور:
له‌خاڵێ هه‌ڵاتنه‌وه له‌سه‌ر هێڵی ئاسۆیی دووهێڵ ده‌کێشین به‌درێژایی ستوون ی "أ " ،" و"وه‌دابه‌شیان ده‌که‌ین بۆ درێژی "أ" ،"و" بۆ دووبه‌ش ، تاشه‌ش به‌شمان بۆ پێک بێت .مه‌سافه‌یه‌ک وه‌ردگرین له‌نێوان ئه‌وکۆڵه‌کانه‌ی دانراوه بۆئه‌وه‌ی دابه‌شکردنه‌که ی پێشووتر له "أ" ،"ب" ،- و دۆخی ئه‌ومه‌سافه‌یه له‌سه‌ر ئاسۆکه و دیاریکردنی مه‌ودامنڤوری وداواکراوه‌کان بۆمان . وه‌بۆبه‌ده‌ستهێنانی ئه‌ومه‌وداستونیانه ونمایشکردنیان له سومکێکدا ووه‌رگرتنی له مه‌وداستونیه‌کانه‌وه له‌سه‌ر هێڵی "أ " ،"ب" وپاشان گواستنه‌وه‌ی دۆخه‌که‌ی له‌هێڵی سه‌ره‌وه‌ی ئاسۆکه دوای مه‌ودای داواکراوی ستونه‌که وشێوه‌دان به نمایش وسومکی تازه ودوباره‌کردنه‌وه‌ی ئه‌وکرداره دۆخێکمان بۆبه‌ده‌ست ده‌خات ل له‌ستونی منڤور دا.
شێوه‌ی "ب" پشت به‌ستن به تێپه‌ڕبوون له منڤور به‌بێ به‌کارهێنانی خاڵی مه‌سافه: وێنه‌ی ستونی داواکراو ده‌کێشین به پێوانه ی له‌یه‌کچوو ی مه‌سافه‌ی داواکراو له‌نێوان خاڵی هه‌ڵهاتن وهێڵی ئاسۆیی . " أ ب ح د" سنوری ستونی ده‌ره‌کی " ح ل"ی بۆشایی کورکراوه‌ی ئه‌وسنوره‌ی که کۆتاییه‌که‌ی 6 کۆڵه‌که‌ی پێویسته وێنه‌ی بکێشرێت .
له" ل" هێڵێک ڕاده‌کێشێن ستونی کۆتایی بێت به‌سه‌ره‌تای هێڵی ئاسۆیی درێژکراوه له وستونه‌دا "أ ب" و سنوری ئه‌وبۆشاییه ی که‌دابه‌ش مان کرد بۆئه‌وه‌ی 6کۆڵه‌که‌مان ده‌ست بکه‌وێت درێژ ده‌بێته‌وه‌بۆ خاڵی هه‌ڵهاتن که‌هێڵی عمودی ده‌بڕێت " ک - ل" له‌خاڵی " 2-3-4-5-6"له‌هه‌رخاڵێکدا هێڵێکی ئاسۆیی ده‌کێشین که هێڵی عمودی یه‌که‌می تێپه‌ڕبوو ببرێت بۆ"هاو" له "2-3-4-5-6" له‌و خاڵه‌دا هێڵێکی سه‌ره‌وه‌مان بۆدروست ده‌بێگ که هامن نه‌سه‌بی داواکراوی هه‌یه بۆ سنوری ده‌ره‌کی ستونه‌که. وه‌مه‌ودا وشێوه داواکراوه‌کان به‌ده‌ست دێت.
تابلۆی ژماره "8" :
شێوه‌ی (1) منڤوری "شاسی- بۆڕوانین" به‌بێ به‌کارهێنانی خاڵی مه‌سافه :
وێنه‌یه‌کی منڤوری ڕوانینی ده‌کێشین " أ ب ج د" درێژی ده‌که‌ینه‌وه‌بۆ"أ" هێڵی زه‌مینی ئاسۆیی . دابه‌شی ده‌که‌ین و دیاری ده‌که‌ین ئه‌ندازه‌ی ڕوانینه‌که ، ده‌گه‌ین به "ب" به‌خاڵی "ب" ه درێژی ده‌که‌ینه‌وه وبه‌راوردی ده‌که‌ین به خاڵی "ل" له‌خاڵی دابه‌شکردندا جیاواز له وه‌ی خاڵی "ل"به هێڵێکی ڕوانین که‌رتی ده‌که‌ین پیای تێپه‌ڕ بێت "أ ب" له‌وخاڵه‌دا که منڤور دابه‌ش ده‌کات به‌ڵام دابه‌شکردنی ئاسۆیی پێوه‌رێکمان ده‌داتێ به‌پێ ئه‌و نیسبه‌ته‌ی له‌هێڵی سه‌ره‌وه‌ی داواکاری دا خاڵێکه بۆ هه‌ڵهاتن وله‌وێدا ئه‌ودابه‌شکردنه داواکراوه یڕوانین ڕه‌ت ده‌بێت .
شێوویێ "ب " ڕێگای بیناکردنی دیمه‌ن ڕێوشوێنێك بۆ دواوه - به‌دووباره کردنه‌وه‌ی وێنه‌ی کۆڵه‌که‌کان :
وێنه‌یه‌یه‌کی زه‌مینی و ئاسۆیی ده‌کێشین . له‌سه‌ر هێڵی زه‌مینی دۆخ وپێوانه‌کانی دیاری ده‌که‌ین و له‌سه‌ر هێڵی ئاسۆییه‌که هێڵی سه‌ره‌کی دیاری ده‌که‌ین "س" وه به "ب د " سومکه‌که‌ی ،" د ه " مه‌سافه‌که‌یان بێت . درێژی ده‌که‌ینه‌وه له "ب" بۆ خاڵی "م" "دد" له"ح" وه‌هێڵی ئاسۆیی"هاو" دا "ب ب " بیبڕێت له (1،2) وگواستهنه‌وه‌ی پێوانه له"أ- ب" له(2) (3)مان ده‌ست ده‌که‌وێت وده‌گه‌ین به خاڵی سه‌ره‌کی وبه‌دوای دا به‌رجه‌سته بووه‌کان له‌دۆخی منڤوری دا ،
(3)ڕێگای ئه‌ندازه‌یی بۆشێوه‌دان به توخمه‌کانی دیکۆر منڤوریانه و دابه‌شکردنی ڕوانینه‌کانی سه‌ره‌وه :
تابلۆی ژماره (9):
شێوه‌ی "أ" دابشکردنی ڕوانین " أ ب ح د" بۆ به‌شه منڤوریه‌کان :
ڕوانین "أ ب ج د " ، "ف ق" هێڵی ئاسۆیی . ده‌گه‌ینه هێڵی زاویه بۆ به‌ده‌ست هێنانی خاڵی نیو که بڕینی هێڵی ئاسۆیی به‌هێڵێک بۆ گه‌یشتن به خاڵی " ل" .له‌خاڵی "ح" ته‌ریب به هێڵی زه‌مینی که‌له هێڵی "ح حً" درێژ ده‌بێته‌وه بۆ هێڵی "ل" به‌رده‌وام ده‌بێت تاخاڵی " د" هه‌تا له‌گه‌ڵ هێڵی ئاسۆیی " ح فه‌تحه ح فه‌تحه "له خاڵی (10) یه‌کتر ده‌بڕن ، هێڵ دابه‌ش ده‌که‌ین "ح 10" بۆ ژماره‌ی ئه‌و هێڵانه یکه‌ده‌مانه‌وێت له 1 بۆ 10بۆنمونه ، ئه‌وبه‌شانه ده‌گه‌ینین به "ل" هێڵێکی تێپه‌ڕ دروست ده‌بێت "ح د"له‌خاڵی "1فه‌تحه - 10فه‌تحه" که ده‌گه‌نه هێڵی سه‌ره‌وه منڤوری داواکراو به‌ده‌ست دێت .
شێوه‌ی "ب " ڕوانین دابه‌ش ده‌بێت بۆ به‌شه منڤوریه‌کان :
ڕوانین "أب ج د" ،"ف ق" هێڵی ئاسۆیی که‌له خاڵی "ل" دا هێڵێکه‌درێژ ده‌بێته‌وه له‌سه‌رهێڵێکی ئاسۆیی له‌به‌رامبه‌ر هێڵێکی ڕوانین دابۆهێڵی "د" وه‌درێژ ده‌بێته‌وه‌بۆ هێڵی به‌رامبه‌ر یتێپه‌ڕ ی هێڵی تێپه‌بوو درێژ کراوه له‌خاڵی "ج" و6خاڵ ودابه‌شی ده‌که‌ین بۆ "ج6" بۆژماره‌یه‌ک 6به‌شی تر وگه‌یشتن به وبه‌شانه وبۆ"ل" هێڵگه‌لێکی تێپه‌ڕمان ده‌ست ده‌که‌وێت "ح د" له‌خاڵی "1" بۆ "6" که‌ئه‌وهێڵانه ده‌بڕێت و دابه‌شکردنی منڤوری داواکراو مان ده‌ست ده‌که‌وێت .
تێبینی/ 1. به‌داوای لێبوردنه‌وه نه‌م توانی وێنه‌ی پێویستی بۆ بگوازمه‌وه
2. (له کۆتا به‌شدا ئامژه‌به‌و سه‌رچاوه‌یه ده‌که‌م که لێوه‌ی ئاماده‌م کردووه)
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
