وەڵام بۆ بابەتێكی ترسناك

Friday, 12/04/2013, 12:00

4242 بینراوە

عەسری ڕۆژی 13/2/2013 لە هۆڵی مەلا مەحموودی بایێزیدیی هەولێردا، كۆڕێك لەمەڕ (بیرەوەرییێكانی خۆی لەگەڵ تۆفیق وه‌هبی) بۆ سەرۆكی ئاكادیمیای كورد د. نوری تاڵەبانیی ڕێك خرا.(*) ڕۆژنامەی" كوردستانی نۆێ)ش لە ڕۆژانی 1/3/2013 و 1/4/2013 دا بە دوو بەش (بیرەوەرییێكان)ی بڵاو كردووەتەوە.
کلیکی ئه‌م دوو لینکه‌ بکه:
http://www.knwe.org/Direje.aspx?Jimare=14327&Cor=9&Besh=Araste

http://knwe.org/Direje.aspx?Jimare=14563&Cor=9&Besh=Araste

یان بۆ خوێندنه‌وه‌ی هه‌ردوو به‌شه‌که‌، به‌ (PDF) کلیکی ئه‌م لینکه‌ی تر بکه‌:
‌ https://www.kurdistanpost.nu/biz/nuseran/Babi_Lalo/Nuri_Talebani.pdf

دوای مردنی تۆفیق وه‌هبی لە ساڵی 1984، هەروەها دوای چەندین نووسەر كە لە مێژەوە (بەدوای ئەو بابەتەدا چوون)، ئەوجا د. نوری تاڵەبانیی تازە بە تازە هاتووە لە ڕیزی بیرەوەرییێكانیدا (لە زاری تۆفیق وه‌هبی)ەوە ئەو بابەتە كۆنەی هرووژاندووە!
ئەو (بابەتە)ش بە ئەو شێوەیە، بەلای هەر ژیرێكەوە (فرە ترسناكە) كە باسی كۆنە ئەفسەری عوسمانیی ڕۆشنببری زوڵم لێكراو جەمال عیرفان و مەسەلەی تاوانی (كوشتنەكە) لە زاری تۆفیق وه‌هبیەوە خستووەتە (پاڵ فەرمانی حەفیدزادە مەحموودی مەلیكی كوردستان) كە هیچ كەسێ هەرگیز قسەی وەهای نەكردووە و بڵاونەكردووەتەوە!

- مەتنی بابەتی نێو بیرەوەرییه‌كە:
مەتنی بیرەوەریی - نووسینەكەی- د. نوری تاڵەبانیی لە زاری تۆفیق وه‌هبیەوە كە لە دووهەم بەشی بیرەوەرییێكانی و بڵاوكراوەی ڕۆژنامەی" كوردستانی نۆێ 1/4/2013"یە ئەمەیە:
(سەبارەت باسی جەمال عیرفان كە ئەو خۆی بە خەمەوە).

دەیگێڕایەوە، گوتی: جەمال عیرفان قسەی دەكردو دەی خواردەوە. زۆرێك لە  مەحافیزكارەكان بە جۆرێكی دیكە قسەیان لێ دەكرد و قسەیان بۆ دروست دەكرد.) پتر  گوتی:(ڕۆژێكیان شیخ مەحموود بە تووڕەییەوە گوتی: ئەرێ سەگبابێ نییە ئەوە بكوژێت!) گوتی: (ئەو ڕۆژە خۆم لە ئەوێدا بووم وەك ساتێكی توورەبوون قسەكەی كرد و هیچی دیكە.
ڕۆژی عەسرێكی هاوین بوو، لە دیوەخانەكەی شیخ مەحموود چووینە دەرەوە. پاش كەمێك كابراییك هات تفەنگێكی بە شانەوەبوو گوتی:
" قوربان كوژتم!".
گوتی: "كێت كوژت؟"
گوتی:"جەنابت نەت فەرموو سەگبابێك نەبوو بچێت ئەوە بكوژێت"!
ئەو خۆی كرد بە قاتیل و خۆیشی كرد بە سەگباب. گوتی - واتە تۆفیق وه‌هبی- هەرگیز نەم دیتبوو شێخ ئەوەندە تووڕە و پەست بێ چەشنی ئەو كاتە. / تەواو).

د.نوری تاڵەبانیی تەعلیقێكی لەسەر ئەو باسەش داوەو دەبێژێ: (كەواتە كوژتنی جەمال عیرفان بە ئەو جۆرە نەبوو كە هەندێ لە نووسەرانی خۆمان گێڕاویانەتەوە. بۆ نموونە شیخ محەممەدی خاڵ پێچەوانە باسی كوژتنەكەی جەمال عیرفانی كردووە).
د. نوری باسەكەی شیخ محەممەدی خاڵی نەخستووەتە بەر چاوی خوێندەواران و ڕایێكی پێچەوانەی لێ شاردوونەتەوە.

- وەڵام
ئەز چەند بتوانم كاكڵەی مەبەستم لە كورتبیی دەگێڕمەوە و دەبێژم:

1- تۆفیق وه‌هبی كەی و چۆن چەند لای شێخ مەحموود بووە؟ بۆ بەرچاوڕوونیی خوێندەوار پێویستە ڕوون بێ كە:

1/1- حەفیدزادە مەحموود لە نێوان ساڵانی 1918/1924 دا، گشتی نزیكەی"30 " مانگ حوكمدار و مەلیكی كوردستانی جنوبی بووە.

1/2- بە ڕۆشنایی ڕۆژئامەی (بانگی كوردستان- ژ : 8) تۆفیق وه‌هبی و حەوت ئەفسەری كورد لە 25/9/1922 دا هاتوونە سلێمانیی گۆیا خەریكی مەشق پێكردنی لەشكری كوردستان دەبن. بە ڕۆشنایی ڕۆژنامەی (ڕۆژی كوردستان- ژ :3)یش لە 23/12/1923 دا "بە فەرمانی ملووكانە (تۆفیق وه‌هبی)بووە بە یاوەری مەلیكی كوردستان"، بە پێی ئەو ڕاستییانەش تۆفیق وه‌هبی كەمتر لە شەش مانگ تێكەڵی حوكوومەتەكانی كوردستان بووە).

2- چۆن هاتووە؟

2/1- تۆفیق وه‌هبی- بە دەنگی خۆی - باسەكەی ئەوها دەگێڕێتەوەو دەبێژێت:

(ڕۆژێك لە دایێرەى مەندووبى سامیى لە بەغدادا- مەندووبى سامیى خۆى چوو بوو بۆ لۆندۆن وەكیلەكەى - لە ئەوێدا بوو، بانگیان كردم ، كاپیتانێك هات، گوتى: دابنیشە! دانیشتم، كاپیتانەكە عارەبیشى دەزانیى، دوایى بووین بە دۆست كە هاتە سوپاى عێراقەوە. بە منى گوت: ئەوە عێراق دروست دەبێت، ئێمە شتێك دەكەین بۆ كورد، تۆ حەز لە كێ دەكەیت ببێت بە ڕەئیسی ئەم ئیشە؟
گوتم: حەمدیى بەگی بابان.
گوتى: حەمدیى بەگ بابان خۆى ناى دەوێ ! ئەى ڕەئیت چۆنە بۆ شێخ مەحموود؟
گوتم: نە! "شێخ مەحموود"تان تەجروبە كرد، شەڕى لەگەڵ ئێوە كرد. برینداربوو، ئێستە حەپسە، مەحكوومى ئیعدام بوو، عەفووتان كرد، ئێستە لە هیندوستانە!
گوتم ئەگەر ئێوە هەر حەز دەكەن شێخ مەحموود بهێندنەوە ئێستە مەى هێننەوە، بیهێنن بۆ عێراق، لە جێگەیێكدا داى بنێن، ئێمە دەچین، من دەچم زابتەكان لەگەڵم، دەچین "ئیدارەیێكى كوردیى" لە سلێمانییدا دروست دەكەین. تەبیعیى ئێوە زابتێكى ئینگلیز دەنێرن بۆ موعاوەنەت. لەشكرێكى كورد تەشكیل دەكەین خۆ حەقیقەتەن كردیان كە شێخ مەحموود قووەتى نەبێت، زەعیف بمێنێت.ئەو وەختە پاش ئەوەى قانوون، هەموو تشتێ دروست دەبێت قەیدى ناكات (بنۆڕە: گوتوبێژێكی دەگمەنی تۆفیق وه‌هبی و خوێندنەوەیێكی ڕەخنەگرانە- بەشی ڕەفتاری سیاسیی...)دەنگەكەی ببیستە 1).



(ئەم پێ لێنانەی تۆفیق وه‌هبی خۆی لەمەڕ چۆنیێتی هاتنەكەیان بەڕاستیی گشت ئەو بیرو بۆچوونانەی نووسەرانێ پووچ دەكات كە نووسیویانە: لە دڵسۆزیی و گیانی كوردایێتی پاكەوە هاتوونەتە پاڵ حەفیدزادە مەحموود و لەشكری كوردستان).

2/2- بۆچیی هەڕای كرد بۆ بەغداد؟

تۆفیق وه‌هبی - بە دەنگی خۆی- پێش ئەوەی ببێ بە یاوەر، ئەوها باسی حاڵی خۆی كردووە و دەبێژێت:

(حاڵم زۆر خراپ بوو، ویستیان بم كوژن. شەوێك جەماعەتێ لەگەڵ شێخ مەحموود دادەنیشن؛ ئەشرافى سلێمانیى. پاش نان خواردن - من لە ئەوێدا نەبووم - پیاوێكیش "عەلیى ئاغاى زەنگەنە"، عەشیرەتە، خزمى مێردى پورمە، ئەویش لە ئەوێدا بووە. ڕەئیسى شورتەى عامى كورد كە ئەویش خزمى شێخ مەحموودە، لە دەرگەكەوە - تفەنگ و دەمانچە و فیشەكى لە خۆى داوە، پۆلیسى لە پشتە دەڵێت:
ئەوە دەڕۆیین!
ئەوان گوتیان: ئەمانە بۆ كوێ دەچن؟
ئەو جوابى دانەوە و گوتى: تۆفیق وەهبیى و جەماعەتێ لە هەیوانى ماڵى ڕەشید جەودەتدا عارەق دەخۆنەوە - لە مونەویرەكان ئێستە پێیان دەڵیێن ڕۆشنبیر - دەچینە سەریان دەیان كوژین.
ئەوان گوتیان: مەكە چۆن دەبێت؟ تۆفیق وەهبیى پیاوێكە ئەوەندە خوێندویێتى. ئەوانە هەموو خوێندەوارى ئێمەن. یەعنى كە وەهابێ هیچ كەس نامێنێ!
ئەو عەلیى ئاغایەى خزمى پوورم، هینى كردووە، مومانەعەى كردووە. هەروەها شاعیرێ هەبوو؛ ئەحمەد بەگى ساحێبقڕان- شیعرەكانى دەزانن؟ - ئەو گوتبووى:" من شاهیدم تۆفیق وەهبیى تۆى دەوێ - حەفید زادە مەحموود/ سبەى وەسیقەت بۆ دەهێنم". لە پاش یێك دوو ڕۆژ كە ئەو خەبەرەم بیست، ویستم هەڕا بكەم. هەموو تشتێكم حازر كردبوو. من خزمم لە هەڵەبجەدا هەیە. خزمم لە نێوجافدا هەیە. عەشیرەتى جاف خزمى منن. ویستم لە ئەوێوە بچم بۆ بەغداد. لە پڕێكدا پیاوێك هاتو" وسوو ئاغا"ى پێ دەڵێن. من لە زەمانى ئینگلیزدا بە واسیتەى مێجەر سۆنەوە چاكیم لەگەڵ كردووە. دەوڵەمەندم كرد. قۆنتەراتێكم پێ دا. گوتم: بیدە بە ئەو، دایێ.
گوتى: هەستە بچین بۆ لاى شێخ!
گوتم: من بچم بۆ لاى شێخ؟
گوتى: باوەڕ بە من ناكەیت؟ كێ دەتوانێت دەست بۆ تۆ درێژ بكات؟ ئەوجا ئەو موحاریب، یه‌كە پیاوى سلێمانیى بوو. ئەو شەوە من حارز بووم بڕۆم، لەگەڵى چووم. تەبیعیى شێخ مەحموود ئیستیقبالى كردم، گوتى: فڵان و فڵان تۆیان خۆش ناوێت، لە عەلیهیى تۆ، لەلاى من، قسە دەكەن.
گوتم: تۆ یا بەڕڵام بكە بڕۆم، یا ئەگەر "لە من دەترسیت!" لە ماڵى خۆتدا ژوورێكم بدەرێ تێیدا بنیشم، من ئیشت بۆ دەكەم، ناچمە دەرەوە.
گوتى:(نە . تۆ قانوونى تەعلیم و موعەللیمیى عەسكەرەكەم بۆ دروست بكە!) كردم. چاپ كرا..من هەر بۆ فورسەتێكیش دەگەڕام هەڕا بكەم.

"باسى بۆمباردوومانى سلێمانیى"

 ئینگلیزەكان كە گوتیان، "ئێرە بۆمباردومان دەكەین"، هاتنە سەر شار. چەند بۆمبایێكى پچووكیان بەسەر قەراخى شارى سلێمانییدا فڕێدا. بەیانیان فڕێدا بوو، گوتیان؛ ئەگەر شێخ مەحموود لە سلێمانییدا دەرنەچێت، لەپاش چەند ڕۆژێكى دیكە بۆمباى گەورە فڕێ دەدەین!
خەڵقیی منیان بە دۆستى ئینگلیز دەزانیى. ماڵىێ لە تەلگرافچییێكانى چەمچەمالەوە  هەواڵى بۆ هاتووە، ئەوە تەیارە هات. ئیتتیجاهى ماڵى منیان كردووە، گوتوویانە:  ئینگلیز بۆ ئەوێى ناهاوێژێت. منیان بە دۆستى ئینگلیز دەزانیى. بەس نەبوو هاتمە  حەوشەكە ئەگەر نا كوژرابووم.
بۆمبا بە بەردەمى منداهات، هینەكان چوون بە ئاسماندا، داى بە پەنجەرەكاندا، هەمووى شكاند. یه‌كێكى دیكە بە ئەولادا، لە ئەو لاوە. خانوویێ لە پێشمەوە بوو، دوو قات بوو، وەك كەللە شەكر لەهوردە دروست كرا بێ و فڕێى بدەیتە نێو ئاوەوە، چۆن  بڵاودەبێتەوە؛ ئەو خانووە چاووم لێ بوو، هاتە خوارەوە، بوو بە عەرز. بەڵام بەر خانووەكەى ئێمە نەكەوت.
" دەرحاڵ سوارى ئەسپ بووم، هەڕام كرد، چوومە دەرەوەى سلێمانیى" / بنۆڕە: گوتوبێژێكی دەگمەنی تۆفیق وه‌هبی و خوێندنەوەیێكی ڕەخنەگرانە- بەشی ڕەفتاری سیاسیی ... / دەنگەكەی ببیستە 2).

3- لە تەراززودانی بابەتە باس كراوەكەی لەمەڕ تۆفیق وه‌هبی . سەرە تا دەبێژم:

3/1- قسەو باسەكانی حەفیدزادە مەحموود و تۆفیق وه‌هبی لەمەڕ جەمال عیرفان - بەرامبەر قسەی د. نوری تاڵەبانیی- كە دەبێژێت:(ڕۆژی عەسرێكی هاوین بوو، لە دیوەخانەكەی شیخ مەحموود چووینە دەرەوە. پاش كەمێك كابراییك هات تفەنگێكی بە شانەوەبوو گوتی:" قوربان كوژتم!") پێچەوانەی"ڕاستیی نەبیستراوچ باس كراوە". بنۆڕە:
ئە-- ڕاستیی نووسراو بەرامبەر وەرز و كاتی ڕووداوەكە كە گۆیا ڕێكەوتی (ڕۆژێكی هاوین) بووە، ئەوە (هەرگیز ڕاست نییە) و ڕووداوەكە لە" زستان" و شەوی 12-13/12/1922 دا بووە وەك ڕۆژئامەی ڕۆژی كوردستان- ژ 5"هەواڵه‌که‌ی بڵاوكردووەتەوە." واتە دوای بڵاوكردنەوەی هەواڵی " دانانی تۆفیق وه‌هبی بە یاوەری مەلیك مەحموود".

بێ: -- ڕاستیی نەبیستراو
ڕووداوەكەِ لە" عەسر"دا نە قەوماوە، بەڵكە لە (دوای بانگی شێوان و شێوخواردنەوە بووە). ئەم باسە نەبیستراو و بڵاونەكراوە بۆ یه‌كەمین جارە دەی خەمە ڕوو:

(ماڵە بابی من كەمال- دراوسیێ ماڵی جەمال عیرفان و سەربانیان بە یه‌كەوە بووە. وێڕا مەلا محەممەدی مۆرهەڵكەندی باپیرەی من دۆستی مەلا عەبدوڵڵە عیرفان ئەفەندیی بابی جەمال عیرفان چ دۆستی خۆی بووە- چەندین جار لە منداڵیمەوە تا گەورەییم، بابم ئەوها باسی بۆ دەگێڕامەوە:
"منداڵ بووم چەند جار لە سەربان كە بابم لەگەڵ جەمال بەگ دادەنیشت دیومە: جەمال عیرفان جوێنی بە دەوڵەتی عوسمانیی و ئاڵای و سوڵتانەكانی داوە و بابم پێی دەگوت:جەمال بەگ گوناحت دەگات!(شێوەی جوێنەكانم نەنووسیوە/كەمال).

بابی من - كەمال- پتر دەی گێڕایەوە: شەو بوو لە شێوخواردن بووبووینەوە،لە پڕێكدا شڵپەی دەستڕێژێ هات" بابم بە خەمگینییەوە گوتی: بە خودا وەها بزانم جەمال بەگیان كوژت!", قسەكەیشی ڕاست دەرچوو،جەمال عیرفان لە هەیوان ولە بەردەم دەست شۆردا خەریكی دەست شوشتن بووە. لە دەركەیان دراوەو كە دەركەیان كردووەتەوە "چەند كەسێك"ی چەكدار بوون و پرسیویانە: جەمال بەگ كوا ؟ ئەویش گوتوویێتی: منم! پرسیویانەتەوە: مەعلووم مەعلووم تۆیت؟ گوتوویێتی: بەڵێ منم," ئیدی بێ یه‌ك و دوو دەستڕێژیان لێ كردووە و گیانی لە دەست داوە! / بابم بە كەسێكی بیرتیژ ناسرابوو، لە هەلی قەوماوەكەدا"8" ساڵ پتر بووە و لە 1996دا كۆچی كردووە).

پێ: وێڕای ئەوەی چەند سەرچاوەی پێش ئەو "بیرەوەرییەی د.نوری چ ئەم نووسینەی ئێستای من"،چەندین نووسەر لەمەڕ ناسنامەی "كوژتەكەی جەمال عیرفان" بۆ چوونی جودایان هەبووەو نووسیویانە كە هەیانە دەبێژێ: (شیخ محەممەد پچكۆلە كوژتوویێتی!)..یا دەبێژێ: (مەرگەییێكان كوژتوویانەو عەداوەتیان لەگەڵ هەبووە كە ئەو سەردەمێ مودیری ئاوایی"مەرگە"بووە).
ئەزیش- وەك پەرۆشێكی ڕاستیی- لە ساڵی 1983دا گوتوبێژم لەگەڵ كۆچكردوو كابانی عەلیی عیرفانی برای جەمال عیرفان تۆماركرد- گوتوبێژەكەم داوە بەدۆستم زانا عەبدوڕڕەقیب یووسف- و براژنی جەمال عیرفانیش وەها ئاخاوت گۆێا (دەبێژن شیخ محەممەد پچكۆلە كوژتوویێتی!).بە ڕۆشنایی ئەم باسانەش هیچ كەسێ ناوی(حەفیدزادە مەحموود)ی نەهێناوە.
‌تێ- ڕاستیی نووسراو" لە زاری تۆفیق وه‌هبی خۆیەوە " لەمەڕ ناسنامەی كوژتەكەی جەمال عیرفان، هەرچەندە پێ دەچێ د. نوری تاڵەبانیی دەوری ئەم سەرچاوەیەی نەكردبێتەوە- كتێبی مەرحووم محەممەد ڕەسووڵ هاواری مێژوونووسی دۆستی نزیكی تۆفیق وه‌هبی: (كتێبی:شێخ مەحموودی قارەمان ودەوڵەتەكەی كوردستانی خواروو- لۆندۆن1990)، ئەوە "ناسنامەی كوژتەكەی جەمال عیرفان" لە ڕاهێڵەی یادكردنەوەی باری سەختی قوتابیان چ خوێندەواران و ڕۆشنبیران بە هۆی كەسانی توندڕەوی نێو سلێمانییەوە، لە زاری تۆفیق وه‌هبی خۆیەوە دەگێڕێتەوە و- خۆیشی بەر ئەو شاڵاوەكە كەوتووە- كە باسیش هاتووەتە سەر جەمال عیرفان بە ئەم جۆرە قسەی ئەوی نووسیوە: (جارێكیان تۆفیق وه‌هبی بۆی گێڕامەوە...گوتی: جەمال عیرفان بەدەستی كەللە ڕەقێ كوژرا لە لایه‌ن پیاوێكی" حەمە پچكۆلی عەلیی ئاغای پشدەرییەوە"كە لە دواییدا بوو بە خزمی ماجید مستەفا / تەواو- ج،1،ل240).) مێژوونووس م.ر.هاوار لە چەند شوێنی كتێبەكەیدا كە قسەی لە تۆفیق وه‌هبی وەرگرتووە و ئاماژە بۆ ساڵی1982 دەكات، لە ئەوانەیە ئەو قسە وەرگرتنەیش ڕێكەوتی هەمان ساڵ بووبێ .)

3/2- دوو قسەی دیكەش:
وەها بزانم ئیدی پێویست بە درێژكردنەوە ناكات، بەڵام هەر لەبەر خاتری راِستیی ئەم دوو باسەش دەگێڕمەوە:

1- وەك لە ڕابوردوودا پینیشانم دا، بە قسە و باسەكانی تۆفیق وه‌هبی و ڕاسپاردنی" وسوو ئاغا" لە لایێن حەفید زادە مەحموودەوە بۆ هێنانی، بێ گومان تەواو دەركەوتووە كە: (مەلیكی كوردستان) كەسێكی دنیا نەدیدە و خۆش باوەڕو ساوێكە وسەرچڵ نییە و نەشبووە لە پڕێكدا - د. نوری گوتەنیی لە زاری تۆفیق وه‌هبیەوە- تووڕەبێ و بازاڕیانە بئاخێوێت و بێژێ" سەگبابێ نییە بی كوژن!".ڕاستییێكەی ئەم قسەیە بە ئەو شێوەیە، كوتومت بە قسەی تۆفیق قەزازی دۆستی تۆفیق وه‌هبی دەچێ كە (ئەز پرسیارم لەمەڕ ڕووداوەكانی پێش " شەشی ئەیلوولی1930 بەرەو ڕووی مەرحووم فوئاد عارف كردبوو و ئەویش لە ڕاهێلەی وەڵامدا باسی چوونی خۆی و ڕەمزی قەزازی كرد بۆ لای تۆفیق قەزاز كە لە" مستەفا پاشا یامەلكێ" تووڕە بووە و بە ئەوانی گوتووە: ئەوە كەسێ نییە ئەو سەگبابە بكوژێ! دوایی فوئاد عارف شەوێ چووەتە سەر ماڵی" مستەفا پاشا یامەلكێ" و داویێتە بەر دەمانچە!/ بنۆڕە كتێبی: گوتوبێژێكی دەگمەنی تۆفیق وه‌هبی و خوێندنەوەیێكی ڕەخنەگرانە.-- بەشی ڕەفتاری سیاسیی - ل:226).

2- حەفیدزادە مەحموودی مەرد و مشوورخۆری ڕاستەقینەی پێ گەهاندنی كورد لە مەشق پێ كردنی چەكدارەكانی لە شكرەوە تا داواكردنی سەربەخۆیی و یه‌ك بوونی گشت كوردستانی نیشتیمان،هێندە جوامێر بووە - دوای ئەوەی تۆفیق وه‌هبی دەچێتە لای- بۆ ئەوەی شێوەی ناوبراوجوان و بە دەستەڵات بنوێنێ و "موحافیزكارەكان"ی نەیاری وه‌هبی سڵ بكەنەوە، هاتووە بەهێزی كردووە و فەرمانی داوە كە" یاوەر"ی بێ كە ئەز دڵنیام ئەوە ناونیشانێكی ڕەمزیی بووە و بەس.حەفیدزادەی ژیرو دڵسۆز هێندەی دەربەستی دانان و بە كەڵك هێنانی (قانوونى تەعلیم و موعەللیمیى عەسكەرەكە)ی بووە، چیی داوە لە قسە وقسەڵۆكی خەڵك بەرامبەر تۆفیق وه‌هبی.(قانوونى تەعلیم، بریتییە لە نامێلكەیێكی پچكۆلەی چەند لاپەڕەیی كە تۆفیق وه‌هبی بۆ مەشقی سەربازیی بە ناوی" تەعلیم تاقم"وە دای ناوەو بە چاپخانەی حوكوومەت ساڵی 1922 چاپ كراوە/كەمال).

- ئەنجام
بە ڕۆشنایی ئەو بەڵگانە و بە تایبەتیی (ئاشناكردنی كوژتەكەی جەمال عیرفان لە لایه‌ن تۆفیق وه‌هبی خۆیەوە)، ئەوە چیرۆكە ناتەواوەكەی د. نوری تاڵەبانیی - گۆیا- لە زاری تۆفیق وه‌هبیەوەیە، فرە بێ هێزە و ناچێتە هیچ خانەیه‌كی باوەڕەوە و هەرگیز متمانەیێكی زانستیی تا قانونیی پێ نابڕێ.


----------------------------------------------------------------------------
* د. نوری محەممەد جەمیل تاڵەبانیی" ژ: 1937كەركووك" دكتۆرای لە قانووندا لە دانیشگەی" سۆربۆنSorbonne"ی فڕانسەدا وەرگرتووە. پسپۆرە و مامۆستای قانوون بووە. لە ساڵانی هەشتاكانی سەدەی راِبوردوودا لە دانیشگەی سەلاحەددین- هەولێردا. مامۆستابووە .ئەوێ دەمێ لە لایین دامودەستگەی حكوومەتی بەعسی عارەبەوە فرە بەرهەڵستیی كراوە و ئەو نەبەزیوە، بەڵام ڕووی كردووەتە ئەوروپا و لە بریتانیا جێگیربووە و وەك كوردێكی ئازاد خەریكی خزمەتی كوردایێتی بووە .
د. نوری تاڵەبانیی كە زمانەكانی ئینگلیزیی و فڕانسیی و عارەبیی و توركیی دەزاتێت، نووسەرە و بە كوردیی و عارەبیی چەند كتێبێكی چاپ كردووە وینەیان ئەم دوو كتێبەیە:
1-كركوك و محاولات تغیر واقعها القومی-- سوید 1995
2- حول مفهوم الفیدرالیە اربیل 2005

بابی لالۆ- هۆڵاند