كوردستان بۆته مۆلگای گه‌نده‌ڵچیه‌كان ....!!
Wednesday, 02/02/2011, 12:00
999 بینراوە
گه‌نده‌ڵیی وه‌ک زاراوه‌یه‌ک بۆ دیاریکردنی سیمای سیستمێک ، واتایه‌کی زۆر فراوانی هه‌یه‌و ، ده‌توانرێت چه‌ندین به‌رگ کتێب له‌سه‌ر دیارده‌کانی بنووسرێت . دیارده‌کانیش به‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک لایه‌نی جیاجیادا دابه‌ش ده‌بن و ده‌کرێت سه‌رجه‌می کایه‌کانی ژیان بگرنه‌وه .
ئه‌و ناونیشانه‌ی سه‌ره‌وه ئاماژه‌یه بۆ په‌یوه‌ندی نێوان گه‌نده‌ڵی و ته‌نها کایه‌یه‌ک له ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی ، ئه‌و کایه‌یه‌ش په‌روه‌رده‌یه ، چ وه‌ک سیستم و چ وه‌ک ده‌زگایه‌ک له ده‌زگا گرنگه‌کانی کۆمه‌ڵ که ئاڕاسته‌ی پێکهاته‌ی کۆمه‌ڵی دواڕۆژ ده‌کات .
سه‌ره‌تاو به‌ر له چوونه ناو ئه‌و بابه‌ته سه‌ره‌کییه‌وه هه‌ندێک له سیما گشتییه‌کانی گه‌نده‌ڵیی ده‌ستنیشان ده‌که‌ین تا وه‌ک پێوه‌رێک له به‌رامبه‌ر کاروباره جۆراوجۆره‌کانی نێو ده‌زگای په‌روه‌رده‌و سیستمی خوێندن رایان بگرین و شوێنی ئه‌م ده‌زگایه و کاریگه‌رێتیی له نێو دیارده باوه گشتگیره‌که‌دا بناسین و ، به ناسینیشی خولیای چاره‌سه‌رکردنی بخولقێنێ و له ئاستیدا ده‌سته‌وه‌ستان رانه‌وه‌ستین .
کاتێک گه‌نده‌ڵیی ده‌بێته ناسنامه بۆ سه‌رتاپای ژیان له کۆمه‌ڵگه‌یه‌کداو ، له رووی سیاسی و ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی و رۆشنبیریی و ... هتد ته‌شه‌نه‌ی کردبێت و هه‌موو شانه‌کانی کۆمه‌ڵگای گرتبێته‌وه ؛ ئه‌وا له بارێکی وه‌هادا داڕزان و داڕمانێکی گه‌وره ده‌که‌وێته‌وه‌و چاره‌سه‌رکردن ته‌نها له توانای شۆڕشێکی کۆمه‌ڵایه‌تیدایه که گۆڕانکاریی ریشه‌یی له بونیادی کۆمه‌ڵگادا بکات . به‌ڵام ئه‌گه‌ر سنووری گه‌نده‌ڵیی هێشتا هه‌ر له بازنه‌ی کاروباره کارگێڕیی و داراییه‌کاندا بێت ، ئه‌وا دیسان ریفۆرمێکی راستگۆیانه ده‌بێته ئه‌رکێکی له‌دواخستن نه‌هاتوو تا به فریای هه‌ره‌س و داچوونی کۆمه‌ڵگا بکه‌وێت .
گرنگترین دیارده‌کانی گه‌نده‌ڵیی ته‌خشان و په‌خشانکردنی داهاتی گشتیی کۆمه‌ڵه له‌لایه‌ن حکومه‌ت و به‌رپرسه‌کانییه‌وه له بواری بێ سوودو به‌فیڕۆدانێتی . ئه‌م داهاته که موڵکی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵکه ، ده‌بێت به شێوه‌یه‌ک خه‌رج بکرێت که بونیادی کۆمه‌ڵگا پته‌و بکات و گه‌شه‌یه‌ک به سه‌رجه‌می بواره‌کانی ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تیی خه‌ڵکیی بدات ، ئاستی داهات به‌رزبکاته‌وه‌و به‌و پێیه‌ش بژێوی خه‌ڵک رووی له هه‌ڵکشان بێت .
شانبه‌شانی ئه‌و دیارده سه‌ره‌کییه‌ی گه‌نده‌ڵیی ، دیارده‌کانی وه‌ک به‌کارهێنانی نایاسایی موڵک و ماڵی ده‌وڵه‌ت بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی تایبه‌تی و ، په‌راوێزکردنی یاساو رێنماییه کارگێڕی و داراییه‌کان و ، به‌فیڕۆدانی تواناو وزه زانستی و پسپۆڕییه‌کانی کۆمه‌ڵ و ، بڵاوبوونه‌وه‌ی بێکاریی ئاشکراو بێکاریی شاراوه‌ش له ده‌زگاکانی ده‌وڵه‌تداو ، بڵاوبوونه‌وه‌ی خۆخۆیی و دزه‌کردنی ئه‌قڵییه‌تی خێڵه‌کی و عه‌شایه‌ری و گرووپچێتی و حزبایه‌تی بۆ نێو داموده‌زگاکانی ده‌وڵه‌ت و کاروباری رۆژانه‌ی ئه‌م ده‌زگایانه‌و ، به‌رتیل و دزی و راووڕووت و له‌شفرۆشی و ده‌ستدرێژی سێکسیش له نێو ده‌زگاکاندا یان به به‌کارهێنانی ده‌زگاکان ؛ ئه‌مانه هه‌موویان پێکه‌وه‌ده‌چنه ده‌م یه‌ک و دیارده‌ی گه‌نده‌ڵییه فراوانه‌که‌یان لێده‌که‌وێته‌وه .
به‌کورتی گه‌نده‌ڵیی بۆ خۆی پێناسه‌یه‌و ده‌توانرێت پاڵ لایه‌نی نه‌رێیانه‌ی سه‌رجه‌می بواره‌کانی ژیانی مرۆڤ و کۆمه‌ڵ بدرێت . بۆ زێتر به‌رجه‌سته‌کردنیشی ، ده‌توانرێ به کۆمه‌ڵێک کرده‌وه پێناسه بکرێت که دژی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی کۆمه‌ڵ و پرنسیپی یه‌کسانیی نێوان مرۆڤه‌کان راده‌وه‌ستن . به‌و پێیه هه‌ر ره‌فتارێک که پشت به ده‌سه‌ڵاتێک ، بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی شه‌خسیی ده‌سه‌ڵاتداران و ده‌ستکه‌وتی تایبه‌تی به‌کاربهێنرێت و مافی که‌سانیدیکه پێشێل بکات ، ده‌که‌وێته نێو بازنه‌ی گه‌نده‌ڵییه‌وه . که‌واته گه‌نده‌ڵیی ئاوێته‌یه‌کی نێوان هه‌ڵسوکه‌وتی مرۆڤی گه‌نده‌ڵ و ، کۆمه‌ڵیک ره‌فتاری نه‌شیاوه که بارێکی سیاسی - ئابووری - کۆمه‌ڵایه‌تی و ره‌نگدانه‌وه‌کانیشی له بواری رۆشنبیریی و کارگێڕی و ئه‌خلاقیدا پێگه‌که‌یه‌تی و کۆمه‌ڵگا به‌ره‌و هه‌ڵدێرو هه‌ره‌سێکی گشتی ده‌بات و رۆژ له دوای رۆژ مه‌ودای داڕزانی نه‌ریته ئه‌رێیه‌کان فراوانتر ده‌کاته‌وه . دیاره له‌م نێوه‌شدا هۆکاری سیاسی - ئابووری هه‌میشه رۆڵێکی گرنگ ده‌بینێت و له‌نێو ئه‌وه‌شدا گه‌نده‌ڵیی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی زه‌مینه‌ی هه‌مه‌لایه‌نه‌بوونی گه‌نده‌ڵیی خۆشتر ده‌کات و ده‌بێته سه‌رچاوه‌یه‌کی به‌رده‌وامی گه‌نده‌ڵیی و په‌یتاپه‌یتا لێی هه‌ڵده‌قوڵێت .
ئه‌م گه‌نده‌ڵییه له‌سه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه شۆڕده‌بێته‌وه‌و ، له ئاستێکی کۆمه‌ڵایه‌تیی فراواندا گشتیده‌بێته‌وه‌و ، کاریگه‌رێتییه‌کی نه‌رێیانه‌ی قووڵ له‌سه‌ر نه‌ریت و ره‌وشت و پێکهاته‌ی ده‌روونی و ، به‌هاو په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵایه‌تییه باشه‌کانی نێوان تاکه‌که‌س و تاکه‌که‌س ، تاکه‌که‌س و کۆمه‌ڵ ، گرووپه جیاجیاکانی نێو کۆمه‌ڵ داده‌نێت . که‌واته توخمی خودیانه‌ی گه‌نده‌ڵیی مرۆڤه ، ئه‌و مرۆڤانه‌ی تایبه‌تمه‌ندێتی ره‌فتاری مرۆڤانه‌یان تێکچووه یان شێوێندراوه‌و ، خۆپه‌رستی و چاوچنۆکی و بێڕه‌وشتیی - به واتا فراوانه‌که‌ی - تێیاندا چێندراوه . ئالێره‌وه په‌یوه‌ندیی په‌روه‌رده وه‌ک ده‌زگاو سیستم به‌م دیارده‌یه‌وه ده‌ستپێده‌کات ، چ وه‌ک هۆکارێک بۆ زه‌مینه‌خۆشکردنی گه‌نده‌ڵیی ئه‌گه‌ر سیستمه په‌روه‌رده‌ییه‌که شیاو نه‌بوو ، چ وه‌ک ئامرازێکی زه‌مینه سازکردن بۆ چاره‌سه‌رکردنی گه‌نده‌ڵیی له رێگای پێڕه‌وکردنی سیستمێکی مۆدێرن و کۆمه‌ڵێک شێوازی مرۆییانه بۆ گۆڕین و دروستکردنه‌وه‌ی مرۆڤه‌کان له‌ڕێی به‌رنامه‌و ئامانجه جۆراوجۆره‌کانی خۆیه‌وه .
ئه‌م وتاره وه‌ک له سه‌ره‌تادا ئاماژه‌مان پێدا ، بۆ چاوگێڕانێکی خێرایه به رۆڵ و کاریگه‌رێتییه‌کانی گه‌نده‌ڵیی له‌سه‌ر ده‌زگای په‌روه‌رده‌و پڕۆسه‌ی خوێندن ، بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌یه به‌م پرسیاره : ئایا ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ی سیستمی خوێندن به گه‌نده‌ڵییه‌وه گرێده‌دات ، یان ئه‌و کاریگه‌رێتییه‌ی گه‌نده‌ڵیی له‌سه‌ر پڕۆسه‌ی خوێندن و ده‌زگای په‌روه‌رده‌ی داده‌نێت چییه ؟
سیستمی په‌روه‌رده له دوو سه‌ره‌وه په‌یوه‌ندیی به دیارده‌ی گه‌نده‌ڵییه‌وه هه‌یه و ، ئه‌م دیارده‌یه کاریگه‌رێتی له‌سه‌ر داده‌نێ . له‌سه‌رێکه‌وه ده‌زگای په‌روه‌رده ، وه‌ک هه‌ر ده‌زگایه‌کی دیکه‌ی کۆمه‌ڵگا ، په‌تای گه‌نده‌ڵیی ده‌یگرێته‌وه ، له‌سه‌رێکی دیکه‌وه ئه‌رکی به‌دیهێنانی ئامانجه په‌روه‌رده‌ییه‌کانی له ئه‌ستۆیه‌و ، سه‌رنه‌که‌وتنی له‌و ئه‌رکه‌یدا بواری گه‌نده‌ڵیی ده‌ڕه‌خسێنێ و ده‌بێته هۆکارێکی گرنگ بۆ ته‌شه‌نه‌کردنی . به واتایه‌کی دیکه ، ره‌فتاری مرۆڤ ، ره‌وشتی مرۆڤ ، بنیاتنانی که‌سایه‌تیی مرۆڤ ، ئه‌رکی په‌روه‌رده‌یه‌و ، گه‌نده‌ڵیش پاچ و پێمه‌ڕه‌ی خۆی ئاڕاسته‌ی فیکرو جه‌سته‌ی مرۆڤ ده‌کات ، جا ده‌شێت په‌روه‌رده کایه‌ی ئه‌و ئاڕاسته رووخێنه‌ره بێت ، یان له سایه‌ی بارودۆخێکی له‌باردا به‌رامبه‌ر ئاڕاسته رووخێنه‌ره‌که وه‌ک دیوارێکی پۆڵایین خۆی رابگرێت .
یه‌که‌م / ده‌زگاکانی په‌روه‌رده
مه‌به‌ست له ده‌زگای په‌روه‌رده ، په‌یکه‌ری دامه‌زراوه‌ی په‌روه‌رده‌یه له وه‌زاره‌ته‌وه تا ده‌گاته قوتابخانه‌کان و باخچه‌کانی ساوایان .هه‌روه‌ها مه‌به‌ست میکانیزمی کاری ئه‌و ده‌زگایانه‌و راده‌ی په‌یوه‌ستبوونیانه به یاساو پێره‌وو رێنماییه په‌روه‌رده‌ییه‌کانه‌وه . له‌م میکانیزمه‌ی کاری ده‌زگاکانی په‌روه‌رده‌دا ، توخم (عنێر) ه به‌شه‌رییه‌کان ، له وه‌زیرو کارمهندانی وه‌زاره‌ت و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه گشتییه‌کانه‌وه هه‌تا مامۆستاو کارمهندانی نێو قوتابخانه‌کان ، هه‌ر یه‌که‌یان به‌پێی پله‌و پایه‌و شوێنی کاریان ، رۆڵی خۆیان هه‌یه . ده‌سه‌ڵاتێکی گه‌نده‌ڵ په‌روه‌رده‌یه‌کی گه‌نده‌ڵ ده‌خاته‌وه‌و ، گه‌وره‌ترین مه‌ترسیی بۆ مانه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵیی و هه‌ره‌سی کۆمه‌ڵ پێکده‌هێنێت .
کاتێک ده‌سه‌ڵاتدارانی ده‌زگاکانی په‌روه‌رده له‌سه‌ر بنه‌مای لێوه‌شاوه‌یی په‌روه‌رده‌یی هه‌ڵنه‌بژێردرێن ، به‌ڵکو بنه‌ماکانی دانانیان له‌ده‌ره‌وه‌ی پسپۆڕیی په‌روه‌رده‌ییدا له‌به‌رچاوگیرابێت ، ئه‌وا ده‌رگای گه‌نده‌ڵیی له په‌یکه‌ره‌که‌دا ئاوه‌ڵا ده‌بێت و له میکانیزمی کارو چه‌ندین ره‌فتارو ره‌وشتی ناپه‌سه‌ندی کاربه‌ده‌سته‌کاندا خۆی ده‌نوێنێت وه‌ک :
١- به‌کارهێنانی پۆستی ده‌سه‌ڵات بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان و که‌سوکاریان .
٢ - هه‌وڵدان بۆ پیاو په‌یداکردن و کۆکردنه‌وه‌یان له ده‌وری خۆیان له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌ش و ده‌ستکه‌وتی ناوکۆیی .
٣ - وه‌رگرتنی به‌رتیل بۆ ئه‌نجامدانی کاره کارگێڕییه‌کان .
٤ - پێکهێنانی باندی دزی له‌و به‌ش و فه‌رمانگه‌یانه‌دا ، که جۆری کار تێیانداو ئه‌و بودجه‌یه‌ی بۆیان ته‌رخان ده‌کرێت ، بواری دزییان تێدا ده‌ڕه‌خسێنێ .
٥- به‌کارهێنانی که‌لوپه‌لی فه‌رمانگه‌کان و قوتابخانه‌کان له ماڵی به‌رپرسه‌کانیاندا ، یان به‌خشینیان ، یان پیاوه‌تیکردن پێیانه‌وه .
٦ - جیاوازیکردن له نێوان هه‌ڵسووڕاوانی ده‌زگاکه‌دا له‌سه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه به گشتی و ، له نێو هه‌ر ئه‌ڵقه‌یه‌کی ره‌سمی ده‌زگاکه‌دا به تایبه‌تی . واته نه‌بوونی یه‌کسانی و رێسای یاسایی له دابه‌شکردنی کارو ، به‌رزکردنه‌وه‌ی وه‌زیفی و ، ره‌خساندنی هه‌لی چوونیه‌ک بۆ خوێندن له په‌یمانگاکانی پێگه‌یاندنی مانۆستایان و هونه‌ره جوانه‌کان و خوێندنی باڵاو ، چوونه ده‌ره‌وه‌ی وڵات بۆ سه‌ردان یان خوێندن و ، پاداشتی ماددی یان مه‌عنه‌وی بۆ خوێندکاران و مامۆستایان و کارمه‌ندان و ... هتد و ، قۆرخکردنی بۆ عه‌شره‌ت و خزم و ناسیاوو پیاو و ده‌سته‌گه‌رایی حزبی .
٧ - سوودوه‌رگرتن له پاشاگه‌ردانی و ، بێ سه‌روبه‌ره‌یی ده‌زگاکه‌و ، پله‌و پایه‌ی لێپرسراوێتی له حزب و رێکخراوو سه‌ندیکاکاندا ، بۆ خۆدزینه‌وه له‌کاری ره‌سمیی ئه‌ستۆیان و ، ده‌وام نه‌کردن و پشتگوێ خستنی کاره ره‌سمییه‌کان و کاروباری هاووڵاتییان و ، ترساندن و چاولێسوورکردنه‌وه‌و سزادانی هه‌ر که‌سێکی خواره‌وه‌ی ده‌زگاکه ئه‌گه‌ر ره‌خنه بگرێت یان ناڕه‌زایی ده‌رببڕێت .
دووه‌م / ئامانجه‌کانی سیستمی په‌روه‌رده ... یان بنیاتنانی مرۆڤ
هه‌ر سیستمێکی په‌روه‌رده ، له‌هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌کدا بێت ، له‌ڕێی پڕۆسه‌ی خوێندنه‌وه ، له پێناوی به‌دیهێنانی کۆمه‌ڵێک ئامانجدا کار ده‌کات . په‌روه‌رده‌و پێگه‌یاندنی نه‌وه‌کان له‌ڕێی گه‌یشتن به‌و ئامانجانه ، ئه‌رکی سه‌ره‌کیی سیستمی په‌روه‌رده‌یه . به واتایه‌کی دیکه ، په‌روه‌رده‌و بنیاتنانی که‌سایه‌تیی مرۆڤ بۆ ژیان ، ته‌وه‌ره‌ی کاری په‌روه‌رده‌یه .له‌م خاڵه‌وه په‌یوه‌ندیی په‌روه‌رده به هه‌موو لایه‌نه‌کانی ژیانی مرۆڤ ده‌ستپێده‌کات و ، هه‌ر له‌م خاڵه‌شدا په‌یوه‌ندیی په‌روه‌رده‌و گه‌نده‌ڵیی سه‌رهه‌ڵده‌دات ، سه‌باره‌ت به‌وه‌ی گه‌نده‌ڵیش کارێکه مرۆڤ ده‌یکات ، جا ئه‌و گه‌نده‌ڵییه له‌سه‌ره‌وه بێت یان گه‌نده‌ڵییه‌کی دامه‌زراوه‌یی بێت یان له ئاستێکی فراواندا گشتیبووبێته‌وه . بۆیه ئه‌گه‌ر وه‌ک هۆکار باسی گه‌نده‌ڵیی بکه‌ین ، شێوازی په‌روه‌رده له قۆناغه جیاجیاکانی خوێندندا به‌شێوه‌یه‌کی ناڕاسته‌وخۆو ، وه‌ک ته‌واوکارو ره‌نگدانه‌وه‌ی بارودۆخێکی سیاسی - ئابووری - کۆمه‌ڵایه‌تیی گه‌نده‌ڵ ، زه‌مینه بۆ گه‌نده‌ڵیی خۆش ده‌کات و مرۆڤه‌کان له رووی که‌سایه‌تیی و ده‌روونییه‌وه بۆ وه‌رگرتن و پێڕه‌وکردنی گه‌نده‌ڵیی ئاماده ده‌کات . دیسان له‌هه‌ر هه‌وڵێکی جیددیشدا بۆ چاره‌سه‌رکردنی گه‌نده‌ڵیی ، فاکته‌ری په‌روه‌رده‌ی مرۆڤ رۆڵیکی گه‌وره ده‌بینێت . هه‌ڵبه‌ت چۆنایه‌تی و ئاستی به‌دیهێنانی ئامانجه په‌روه‌رده‌ییه‌کان پێوه‌ری راده‌ی به‌ربڵاویی گه‌نده‌ڵیی و راده‌ی هیوابوونیشه به چاره‌سه‌رکردنی ئه‌و گه‌نده‌ڵییه .
بوونی کۆمه‌ڵگایه‌کی گه‌نده‌ڵ ، سیاسه‌تی گه‌نده‌ڵ ، ده‌سه‌ڵات و حکومه‌تی گه‌نده‌ڵ ، دامه‌زراوه‌ی گه‌نده‌ڵ ، گشتیبوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵیی و په‌لهاویشتنی به‌هه‌موو لایه‌کدا ، نیشانه‌ن بۆ بوونی سیستمێکی په‌روه‌رده‌یی بێتواناو شێواوو گه‌نده‌ڵ ، هه‌ر وه‌ک چۆن هۆکاریشن بۆ ئه‌و سیستمه گه‌نده‌ڵه و په‌ره‌سه‌ندنی رۆژانه‌ی گه‌نده‌ڵییه‌که . دیاره ئه‌مه به‌و واتایه نایه‌ت که په‌روه‌رده بنه‌مای گه‌نده‌ڵیی بواره‌کانی دیکه بێت ، به‌ڵام له هه‌موو ئاسته‌کانی دیکه‌ی نێو کۆمه‌ڵدا فاکته‌رێکی گرنگه له ته‌شه‌نه‌کردنی گه‌نده‌ڵییه‌کاندا.
ئامانجه‌کانی سیستمی په‌روه‌رده سێ جۆری سه‌ره‌کین : ئامانجی گشتی ، ئامانجی تایبه‌تی ، ئامانجی ره‌فتاری (سلوکی) . کاری سیستمی په‌روه‌رده ، له‌ڕێی به‌رنامه‌کانی خوێندن و ، چالاکیی نێو پۆل و ده‌ره‌وه‌ی پۆل و ، به‌کارهێنانی هۆیه‌کانی فێرکردن و ، وانه‌گوتنه‌وه ، به‌ڕابه‌ریی ده‌زگای سه‌رپه‌رشتیاری و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی قوتابخانه به‌گشتی و ، مامۆستایان به‌تایبه‌تی ؛ وه‌رگێڕانی ئامانجه گشتی و تایبه‌تییه‌کانه بۆ ئامانجی ره‌فتاریانه . بۆ نموونه : یه‌کێک له ئامانجه گشتییه‌کانی سیستمی په‌روه‌رده پێگه‌یاندنی مرۆڤ (هاووڵاتی) چاکه . دیاره هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌ک ، به‌پێی فه‌لسه‌فه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تیی خۆی و که‌لتوورو پێشینه‌ی مێژوویی ، هه‌ندێ چه‌مکی (مرۆڤ یان هاووڵاتیی چاک) ی هه‌یه وه‌ک راستگۆیی ، ده‌ستپاکی ، دڵسۆزی ، بوێری . . . هتد) هه‌ر یه‌کێک له‌م چه‌مک و سیفه‌تانه‌ش له‌چه‌ند ره‌فتارێکدا ده‌رده‌که‌ون ، ئه‌گه‌ر ئه‌م چه‌ند ره‌فتاره بووه به‌شێک له که‌سایه‌تیی مرۆڤ ، ئه‌وه نیشانه‌ی سه‌رکه‌وتنی په‌روه‌رده‌یه له‌و ئه‌رکه‌ی پێی سپێردراوه ، ئه‌گه‌ر به‌و جۆره‌ش نه‌بوو ، ئه‌وا ئاماژه‌ی بێکاره‌یی و گه‌نده‌ڵیی سیستمی په‌روه‌رده‌یه . له‌به‌ر ئه‌وه هه‌ر هه‌وڵێکی ستڕاتیژیی بۆ به‌رگرتن به دیارده‌ی گه‌نده‌ڵیی له ئاینده‌دا ، یان هه‌ر هه‌وڵێکی (هه‌نووکه‌یی به‌ره‌و دواڕۆژ) بۆ چاره‌سه‌رکردنی ئه‌م دیارده‌یه بدرێت ، ده‌بێت سه‌رباری کۆمه‌ڵێک هه‌نگاوی سیاسی و ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی و رۆشنبیریی و یاسایی و کارگێڕیی ، گۆڕانکاریی ریشه‌یی سیستمی په‌روه‌رده‌و خوێندن ره‌چاو بکات و ، له ریزبه‌ندیی کارنامه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵیدا ، ئه‌وله‌وییه‌تی بداتێ .
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
