حزبە ئیسلامیەكان هەڵقووڵاوى كۆمەڵگاى كوردەوارى نین

Tuesday, 09/03/2010, 12:00

1285 بینراوە

ئەوەى لە كوردستاندا بەرجەستە دەبێت لە روانگەى كوردستانیبوون و ناكوردستانی بووندا دەخولێنەوە. واتە هەر كەس و لایەنێك لە بوارى تایبەت بە خۆی باس لە رەسەنایەتى خۆى دەكات، ئەم خۆدانە پاڵ رەسەنایەتیە لە كۆمەڵگا رۆژهەڵاتیەكان و بە تایبەت لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا بەردەوام مایەى شانازى بووە، كە دەكرێت بوارەكانى هونەر و ئەدەب و سیاسەت و ...هتد بن. هەر ئەمەش لە ئاستى كۆمەڵناسیانەدا بە خود سەنتەریزم و پارێزەرانى كلتوورى رەسەن ناو دەبرێن، كە كایە سیاسیەكانیش بەدەر نیین لەو حاڵەتە. هاوكات لە لقە زانستى كۆمەڵناسى سیاسیشدا باس و خواسى تایبەت بە خۆى هەیە.
ئەوەى مەبەستە لەم راپۆرتەدا باسى لێوەبكرێت لێكدانەوەیەكى سیاسیانەى نیمچە كۆمەڵناسیانەیە بۆ حزبە ئیسلامیەكانى كوردستان و رایەڵەكانى پەیوەندى ئەو حزبانە بە گشتى و فیكرى ئیسلامى سیاسى بە تایبەتى، بە توخمە رەسەنەكانى ناو كۆمەڵگاو ئاستى پتەوى ریشەیان لە كۆمەڵگاى كوردەواریدا. كەواتە دەكرێت بپرسین ئایا ئەو حزبە ئیسلامیانە چەندە هەڵقوواَوى كۆمەڵگاى كوردین؟ ئایا ئیسلامى سیاسى لەگەڵ ئیسلامى خۆماڵیانەى كوردەوارى ناو حوجرەكان جیاوازیان چیە؟ كام لەو ئیسلامانە پێوەستن بە گەلى كورد؟. حزبە ئیسلامیەكانى ئێستاى كوردستان چەندە درێژەپێدەرى ئەو رێبازەى رابوونى ئیسلامین لە ساڵانى پێش راپەرین؟ پاش راپەرین و ئازادبوونى بەشێك لە خاكى كوردستان ئیسلامى سیاسى چۆن گەشە دەكات؟ بەشدارى لە دەسەڵات و گەمەكانى هەڵبژاردن چەند بە سوودن بۆ ئیسلامیەكان ؟ ئەو حزبە ئیسلامیانە چەندە خۆرسك و رەسەنن بە خاك و گەلى كورد؟ ئەمانە و دەیان پرسیاری تر گەرەكمانە لەم راپۆرتەدا وەڵامیان بدەینەوە. كە بێگومان بەبێ گەڕانەوە بۆ مێژوو، ئەستەمە وەڵامى وەها پرسیارگەلێكى گران بدرێتەوە.


ئیسلامى سیاسی چۆن بە ناوچەكە ئاشنا بوو؟
سەركەوتنى شۆڕشى گەلانى ئێرانى گرتنە دەستى جڵەوى دەسەڵات بە رابەرى ئیمام خومەینى لە ساڵى 1979، هەوڵێكى بەرچاو لە ئارادابوو بۆ هەناردنە دەرەوەى ئەو شۆڕشە بۆ دەرەوەى سنوورەكانى ئێران، لە كەسە هەرە دیارەكانى ئەو سەردەمەش دەكرێت ئاماژە بە محەمەد مونتەزەرى كوڕى ئیمام مونتەزەرى بكرێت. لە هەوڵە سەرەتاییەكانى ئێرانیش دەشێت ئاماژە بە حزبوڵڵا بكرێت بە رابەرى ئەو كاتەى مەلا حەسەن و عەباس شەبەك، كە وەك بەشێك لە (جوندوڵڵا)ى عێراقى كاریان دەكرد، پاشتریش لقى كوردستانیان بە ناوى (لەشكرى قورئان) جیاكردەوە، بەڵام بەهۆى نەبوونى جەماوەرێتی ئەو دوو كەسە، سەركەوتوو نەبوون لەو پەیامەیاندا.
پێش ئەو مێژوویەش جیهانى عەرەبى هەوڵى جیدى خۆى دابوو بۆ بنیادنانى فیكرى ئیسلامى سیاسى، كە خۆى لە هەوڵەكانى حەسەن بەننا لە ساڵەكانى 1928 و دواجار كارى ئاشكریان لە ساڵى 1938 وەك رێكخراوێكى ئیسلامى سیاسى بە ناوى ئیخوان موسلمین لە میسر. هاوردەكردنى ئەم فیكرەش بۆ عێراق لە لایەن كەسێك بە ناوى (مەحەمەد مەحمود سەواف)ەوە، سەرەتاكانى ئیخوان لە عێراقدا دەڵەمە دەبن.
محەمەد سەواف كێیە؟
محەمەد كوڕى مەحمود سەواف خەڵكى شارى موسڵ بووە. یەكێك لە عەرەبە رەگەزپەرست و شۆڤینیەكانى ئەو سەردەمەى خۆى بووە. بەردەوام بە لایەنگریە توندەكانى بۆ جیهانى عەرەبى ناسراوە، هەر لەو سەرو بەندەشدا لە ساڵانی پەنجاكاندا لە نامەیەكیدا بۆ عەبدولسەلام عارف و جەمال عەبدولناسر دەنووسێت كە ئەگەر ئەوان هاوكارى بكەن بۆ دامەزراندنى فیكرەیەكى ئیسلامى لە عێراقدا ئەوا لە كاتى گرتنە دەستى دەسەڵاتدا كار لەسەر دوو ئامانجى سەرەكى دەكەن كە ئەوانیش:
1. دژایەتى تەواوى هێزە شیوعیەكانى عێراق دەكات كە ئەو كات لە برەودابوون.
2. دژایەتى تەواو بۆ شۆڕشى كوردەكان كە ئەو كات بزووتنەوەیەكى هۆشیارى رێكخراوى رزگاریخوازى كوردى تەنگى بە دەسەڵاتى ناوەندى هەڵچنی بوو، بۆ سەندنەوەى مافەكانى گەلى كورد لە باشوورى كوردستاندا.
ئەوەى لە گوتارى ئیسلامیەكانى جیهانى ئیسلامى سیاسیدا بەرچاو دەكەوێت بە تایبەتى لە جیهانى ناسراو بە جیهانى عەرەبى، (ئیسلام و عروبە) دوو چەمكى تێكئاڵاوى جیانەكراوەن، بۆیە هەر فیكریەكی ئیسلامى سیاسى لە هەر وڵاتێكى ناعەرەبیش گەر بوونى هەبێت ئالودەیە بەو دوو چەمكەوە.
ساڵى 1978 یان 1987 مێژووى دامەزراندنى بزووتنەوەیە
ئەو دوو ساڵە دوو مێژووى جێگاى مشتومڕن لاى ئیسلامیەكانى كوردستان بە تایبەتى بزوتنەوەى ئیسلامى بە سەرجەم باڵەكانیەوە.
بزووتنەوەى ئیسلامى و حزبى دایك
لە بەهارى ساڵى 1987 لە ئەنجامى راپەرینى خەڵكى هەڵەبجە و هەورامان و شارەزوور لە دژى رژێمى بەعس لە ناوچەكەیان و ئازادكردنى تەواوى دەڤەرەكە لە دەست دەسەڵاتدارانى رژێم، بۆ ماوەى چەند رۆژێك، بەڵام حكومەت هەر زوو توانى كۆنترۆڵى ئەو ناوچەیە بكاتەوە و ئەوانەشى كە بەشداربوون لەو راپەرینە لوكاڵیەدا بەرەو سنوورەكانى ئێران هەڵهاتن. كە لە نێویاندا چەندین زانای ئاینى هەبوو لە دیارترینیان بنەماڵەى شێخ عەبدولعەزیز بوون واتە مامۆستا مەلا عوسمان و مەلا عەلى برا بچووكى و مەلا سدیق، مەلا ئەحمەدى كاكە مەحمود و شێخ مەحەمەد بەرزنجى و دەیان كەسایەتى ترى ناوچەكە. بەڵام ئەم راپەرینە بە هیمەتى بازووى دەیان لاوى خوێن گەرم و قوتابى ناوچەكە بوو، نەك تەنیا ئەو مەلایانە.
پاش گەیشتنیان بە ئێران، ئێران هەر زوو باوەشى بۆ كردنەوە و لە ئۆردوگاكانى سەریاس و دەربەند دزڵى لە كوردستانى رۆژهەڵات جێگیرى كردن. سەرەتا لە ناو قوتابخانەكانى شارى مەریوان لە گەمارۆى ئێراندا بوون تا چەند هەفتەیەك، پاش دڵنیابوون لە هەڵوێستیان و هەڵسەنگاندنیان لە لایەن ئێرانەوە، لەو ئۆردوگایانەدا نیشتەجێ كران. هەر لە رۆژەكانى سەرەتاى گەیشتنیان ئێران نوێنەرى باڵاى خۆى رەواى ئەو ئۆردوگایانە كرد، كە ئەو كات (میر حسین موسەوى)بوو، كە ئێستا بەرپرسى حزبى ئیعتیماد میللى و پێشەواى ریفۆرمخوازانى ئێرانە!!. هاتنى موسەوى بەمەبەستى رازیكردنیان بوو بۆ دامەزراندنى حزبێكى ئیسلامى سیاسى دژ بە عێراق ، كە ئەو كات دەزانین شەڕى هەشت ساڵەى عێراق-ئێرانى هێشتا بەردەوامبوو. بەڵام سەرەتا مەلا عوسمان رازى نابێت، تەنیا رێكخراوێك بە ناوى زانایانى ئاینى لە كوردستان (علماو الدین فى كردستان) دروست دەكات، كەچى پاش ماوەیەكى زۆر كورت مەلا عوسمانیش بەوە رازى دەبێت، كە بزووتنەوەى ئیسلامى لە كوردستانى عێراق دابمەزرێنن. پێكهاتەى ناوەكەى كە بزووتنەوەیەكى ئیسلامى سیاسى جیهادى بوو بە ئامرازى پەیوەندى (لە) كوردستان كۆتایى دەهات، بێگومان ئەمەش ئاماژەى تایبەت بە خۆى هەیە. چونكە ئەوان بڕوایان بە كوردستانى بوون نەبوو، بەڵكو خۆیان بە بزووتنەوەى ئیسلامى وەك بەشێك لە بزوتنەوەئیسلامیەكانى جیانى دەزانى، بەڵام لە كوردستاندا.
پەیوەندیەكانى بزووتنەوەى ئیسلامى
بزووتنەوەى ئیسلامى بە هۆى ژینگەى دروستبوونیەوە، خوازراو یان نەخوازراو، دەبوو ملكەچى ئێرانى ئیسلامى بن. بەڵام پەیوەندیە پێشینەیەكانیان كە لەگەڵ ئیخوانەكانى ناوعێراق لە رێگەى مەلا عوسمانەوە كە بە ئیخوانى عێراقى و پاشانیش ئیخوانى عەرەبیەوە دەبەسترانەوە، پەیوەندیەكى تۆكمەتریان لەگەڵ ئیخوانى جیهانیدا هەبوو. ئەمە بەدەر لەو پەیوەندیەى كە لەگەڵ حزبە ئیسلامیە توندڕەوەكانى ناو پاكستان بە تایبەتى (جەماعە ئیسلامیەى پاكستان/ ئەبو عەلاى مەودودى و جەماعەى عولەمای موسلمین/ فازڵ رەحمان)ى.
ئەم پەیوەندیانەى بزووتنەوە، بزووتنەوەى خستە ناو گێژاوێكى دۆزینەوەى ستراتیژیەت و گوتارێكى روون. چونكە گەر وەك نموونە باسى بكەین پەیوەندى لەگەڵ ئیخوانى عێراقى و جیهانى دژ بە بوونى پەیوەندیە لەگەڵ ئێرانى ئیسلامى شیعەیە. پەیوەندى لەگەڵ ئێرانى ئیسلامى شیعەى دوژمنى سەدام و بەعس، دژ بوو لەگەڵ پەیوەندى لەگەڵ جەماعەتە ئیسلامیە سوننە پاكستانیەكانى دۆستى سەدام. پەیوەندى لەگەڵ جیهانى ئیسلامى جیهادى و جیهانى ئیسلامى ئیخوانى (دعوە) دژایەتیەكانى زیاتر و قووڵتر دەكردەوە. بۆیە دەكرێت بڵێین:
"بزووتنەوەیەكى ئیسلامى بە جلى كوردى و لە ژێر سەركردایەتى مێزەرەى مەلایەتى و بە پاشخانى ئیخوان موسلمین و فیكرەى جیهادى كۆمەڵە جیهادیەكانى پاكستان و لە ژێر سایەى دەوڵەتێكى ئیسلامى شیعە لە دژ دەوڵەتێكى ئیسلامى سونەى عەرەبى، بوونە توخمە سەرەكیەكانى پێكهاتەى ئەو حزبە ئیسلامیە كە تائێستاش نەیتوانیووە ناسنامەى خۆى بدۆزێتەوە، هەر بۆیە وەك باكتریا هەر نیو سەعات جارێك دەبێتە دوو پارچە و زیاتر".
بزووتنەوە دواجار بە كۆنفرانسێك لە رێگەى دەنگدانەوە مێژووى رابوونى ئیسلامى لە ساڵى 1987 وە كردە ساڵى 1978 وەك مێژووى دامەزراندنى، ئەم كایە سیاسیە ئەوەندە گاڵتەئامێزە، كە هەرپێویست بە قسە لەسەر كردن ناكات. خوێنەر بۆ خۆى حوكم بدات، كە بزووتنەوە كەى دامەزراوە؟ هەرچەندە خۆى بە حزبى دایك دەناسێنێت.
راگەیاندنى یەكگرتوو
وەك لە سەرەوەدا باسمان كرد بزووتنەوە بەشێك بوو لە میراتى ئیخوانەكان نەك هەمووى، بۆیە پاش راپەرین ئیخوانەكان هەستیان بە بەش خوراوى كرد، كە بزوتنەوە ئەو مافەى لێ زەوت كردوون ،كە بەشداربن لە سیاسەتكردن، هەرچەندە ئیخوان لە بەیاننامەیەكدا راپەڕینى بە رووداوەكانى باكورى عێراق باسكردبوو و بەشداریكردنى موسڵمانان و ئەندامانى ئیخوانى بە گوناه دژ بە حكومەتێكى عەرەبى موسڵمانى وەسفكردبوو. بەڵام لە 6/2/1994 یەكگرتووى ئیسلامى وەك باڵى كوردستانى ئیخوان خۆى راگەیاند، نەك دامەزراند، چونكە بە بڕواى ئەوان ئەوان بوونیان هەبووە، بەس ئاشكرا نەبوونە.
ئیخوان و توند و تیژى
ئیخوان وەك دەڵێن میانەڕەو نیین، چونكە ئیخوان هەر لە سەرەتاى دروستبوونیانەوە لە ساڵەكانى 1948 بە كردەوەى توندوتیژى دەستیانپێكرد بەوەى كە سەرەك وەزیرانى میسرى ئەوكاتیان تیرۆر كرد و تێزابیان بە خەڵكیدا دەڕشت و دوكانەكانى مەی فرۆشەكانیان دەتەقاندەوە. تا بیرۆكەكانى سەید قوتب كە گەیشتە قۆناغى تەكفیركردنى كۆمەڵگا، ئەو كارەى دروست ئێستا رێكخراوى قاعیدە پەیڕەوى دەكات. كاتێك بەو گوتارەوە لە جیهانى ئیسلامى بڵاوبوونەوە، دوچارى شكست بوونەوە بۆیە ناچار پاشەكشێیان كرد لەو بیرۆكانە.
جیابوونەوەى كۆمەڵى ئیسلامى
لە گەرمەى كێشە ناوخۆیەكانى كوردستان پاش راپەرین بە تایبەتى سەردەمى شەڕەكانى ناوخۆى نێوان هێزە عەلمانیەكان و ئیسلامیەكان هەریەك و لەگەڵ ئەویتردا بە تایبەتى پاش كۆتایى هاتنى شەڕى نێوان بزووتنەوە و یەكێتى و سەرهەڵدانى چەند باڵێك لە ناو بزوتنەوەى ئیسلامى كە چەندین رەوتى وەك تەوحید و باڵى ئیسڵاح و سەرئەنجام جوند و ئەنسار دروست بوون. بزووتنەوە لە پەل و پۆ كەوتبوو، بۆیە ئێران لە بزووتنەوەى ئێسلامى بێ هێوا ببوو بە هۆى:
1. لاوازى بزووتنەوە لە ئەنجامى كێشە ناوخۆیەكان و شەڕەكانى لەگەڵ یەكێتى نیشتمانى.
2. سەرهەڵدانى چەندین باڵ و تەكەتول كە ناوەندە و سەركردایەتی لاواز و تەنیا سەركردایەتیەكى كارتۆنى بۆ مابوویەوە، تەنانەت كوڕەكانى عەبدولعەزیز هەریەك و لە لایەك بوون. كەس پەیڕەوى لەكەس نەدەكرد.
3. بەشدارى بزووتنەوە لە حكومەتى سلێمانى یەكێتى، وەرگرتنى پۆستى وەزارى، ئیسلامى بوونى بزووتنەوەى خستبووە ژێر پرسیارەوە.
ئەم هۆكارانە و چەندین هۆكارى تر ئێرانى لە بزووتنەوە بێ هیوا كردبوو، كە بتوانێت ئەجێنداى سیاسى خۆى كە هەناردنە دەرەوەى ئیسلامى سیاسى بوو، جێبەجێ بكات. بۆیە بیرى لە جێگرەوەیەك كردەوە، بە تایبەتى كە كاتى مەرگى رژێمى سەدام نزیكببویەوە. لەو سەردەمەدا كەسى شیاو تەنیا عەلى باپیر بوو. عەلى باپیر بە هۆى بزێوى خۆى و جموجووڵەكانى و نزیكى لە مەلا عوسمانەوە كە بە هۆى گێڕانەوەى خەونەكەى ئەو پەیوەندیەى پتەوەى دروستكردبوو، نەك تەنیا لاى ئێرانیەكان ببووە جێگاى سەرنج، بەڵكو دەزگاى موخابەراتى عێراقیش بە جیدى كارى لەسەر دەكرد،(چەندین بەڵگەى موخابەراتى ئەوەى سەلماندووە پاش رووخانى رژێم لە 2003دا). ئەمەش وەك هۆكارێك بوو بۆ دەستگیركردنى باپیر لە لایەن ئەمریكیەكانەوە. باس كردنى ئەم بەڵگانە لە میدیاكانەوە چەندین جار باس كراوە بۆیە باسكردنەوەیان بێ سووە.
سەرئەنجام لە 31/5/2001 كۆمەڵى ئیسلامى لە بزوتنەوە جیابوویەوە و خۆى راگەیاند. وەك باسمان كرد، كۆمەڵ لە بزووتنەوە دڵگران بوون كە تەسلیم بە یەكێتى كراوە و پەیوەندى باشیان لەگەڵ هێزە عەلمانیەكاندا هەیە و بە كەمتەرخەمى فیكرەى جیهادى، تۆمەتباریان دەكردن.
هەڵبژاردنەكان و هەلى دەركەوتنى هێزە ئیسلامیەكان
ئیسلامیەكان سەرجەمیان لە ساڵى 1992 بە لیستى بزوتنەوەى ئیسلامى بەشداریان كرد، بەڵام بە هۆى دیاریكردنى مەرجى رێژەى 7% بۆ كورسى پەرلەمان نەیانتوانى بگەنە پەرلەمان.
عەلى باپیر لە نامیلكەیەدا لە ساڵى 1992 پەرلەمان یاساغ دەكات و بەشداریكردن لە پەرلەماندا بە شەریك دروستكردن بۆ خوا پێناسە دەكات.
لە بۆ پەرلەمانى كوردستان و پەرلەمانى عێراق لە ساڵى 2005 بە چەند شێوازى جیاواز بەشداریان كرد. بۆ پەرلەمانى كوردستان یەكگرتوو لەگەڵ لیستى كوردستانى بوو، كۆمەڵ لیستى سەربەخۆ، بەڵام بۆ پەرلەمانى عێراقى كۆمەڵ لەگەڵ لیستى هاوپەیمانى بوو، كەچى یەكگرتوو لیستى سەربەخۆى هەبوو. ئەمەش دواجار وەك تاكتیك لێكدرایەوە.
هەڵبژاردنى 25/7/2009 بە لیستى چوار حزبەكە (چاكسازى و خزمەتگوزارى) بەشداریان كرد. ئەو مێژووە ئەوەندە دوور نییە كە ئێستا قسەى لەسەر بكەین، ئەوە بۆ خوێنەر بەجێدەهێڵێن.
لیستى كۆمەڵ و لیستى یەكگرتوو
بۆ هەڵبژاردنى 7/3/2010 كە سەرجەم عێراق و كوردستان لە چاوەڕوانیدان. یەكگرتوو و كۆمەڵ بە دوو لیستى جیا بەشدرایان كردووە. ئەوەى لێرەدا مەبەستە ئەوەیە كە ئەو دوو حزبە بە لیستى سەربەخۆ و بزووتنەوەش لە ناو لیستى هاوپەیمانى خۆیان بە لیست و قەوارەگەلێكى سەربەخۆ و رەسەنى هەڵقووڵاوى ناو كۆمەڵگاى كوردەوارى دەزانن، بەڵام خوێنەر بە تۆزقاڵێ وردبوونەوە لەو بابەتەى سەرەوە ئەنجامى راستیەكانى بۆ دەردەكەوێت كە ئەو حزبە ئیسلامیانە، كوردستانى نین، بەڵكو بزووتنەوەیەكى ئیسلامى سیاسى عەرەبى و عێراقین لە دەڤەرێكى جیاوازتردا، كە ئێستا هەرێمى كوردستانە.
هەڵبژاردنى 25/7/2009 و هەڵبژاردنى 7/3/2010 كۆتایەكانى كارى ئیسلامى سیاسى نزیك و نزیكتر دەكاتەوە، چونكە لە كۆمەڵگایەتى زیاتر لە 95% موسڵمانیدا تەنیا كەمتر لە 9%ئیسلامى سیاسى بوونى هەیە، ئەمەش بە هۆى رێژەى كورسیەكانیان لە پەرلەمانى كوردستان دیاریكراوە نەك فاڵ و كتێب گرتنەوە. بۆیە چاوەڕوانى ئەوە دەكرێت بە هاتنە ناوەوەى هێزگەلى دیكە ئەو رێژەیە بۆ خوار 5% دابەزێت. بەمەش نارەسەنایەتى ئەو هێزانە و نامۆبوونیان بە كۆمەڵگاى كوردەوارى زیاتر ئاشكرا دەبێت.
سێ نموونە بۆ سەلماندنى راستیەكات
یەكگرتوى ئیسلامى: یەكگرتووى پاش ئەو بێڕێزیەى كە لە لایەن ئەندام پەرلەمانێكى رەوتى سەدرەوە بەرانبەر حەزرەتى ئەبوبەكر(د.خ) كرا، بۆ ساتێك لە ساتەكان دەمامكى خۆى لاداو رووخسارى راستەقینەى ئاشكرا بوو، بەوەى كە بە فەرمى رایگەیاند ئەو بێ رێزیە بەرانبەر زۆرینەى گەلى عێراق كراوە، كە سووننەیە. ئەمەش گەلى كوردى موسڵمانى بردەوە ژێر ركێفى عەربى سوننەى عێراقى.
كۆمەڵى ئیسلامى: وەك بیانویەك بۆ لیستە سەربەخۆكەیان لەسەر زارى عەلى باپیرەوە ئەوەیان ئاشكرا كرد، كە ئەوان زیاتر لە هێزە سوننە و شیعەكانى عێراق نزیكترن، بۆیە بە لیستى سەربەخۆى بەشداریان كردووە، بۆ ئەوەى زۆرترین كاریگەریان هەبێت لە عێراقى دواى هەڵبژاردن.
بزوتنەوەى ئیسلامى: هەرچەندە بزوتنەوەى ئیسلامى لە ناو لیستى هاوپەیمانیدایە، بەڵام ئەوەندەى دڵیان بە كاندیدەكەیان لە نەجەف خۆشە ئەوەندە دڵیان بە سێ كاندیەدەكەى هەرێم خۆش نییە، ئەوان لەو باوەڕەدان كە لە نەجەف دەنگى پێویست بۆ چوونە پەرلەمان بە دەست دەهێنن، نەك لە هەرێم.