گۆشە گیری سیاسەتی دەرەوەی تورکیە لە ناوچەکەدا

Thursday, 11/07/2013, 12:00

2080 بینراوە

تورکیە یەکێک لەو چەند دەوڵەتانەیە کە هاوپەیمانی وڵاتانی عەڕەبی یە کە دوای ئەوەی سەرۆک کۆماری میسر، مەحەممەد مورسی ، لەسەرکار لابرا ئەو ئاڵوگۆڕانەی بە کودتا / یان ، زەربە لە دەوڵەت / ناوبرد .چون لە رابوردوودا وەکی وڵاتێکی بێ لایەن لە ناوچەکەدا ئەژمار دەکرا ، بەڵام ئەوڕۆکەلە زۆربەی رووداوەکان لایەنێکە .
تورکیە بە نیگەرانیەوە چاو لە رووداوەکانی میسر دەکا . بۆیە لە ساڵی ١٩٩٧ ز رووداوێکی هاوشێوەی دەسەڵاتی هەڵبژاردەی ئیسلامگەرای / نەجمەدین ئەربەکان /ی والێکرد کە مەجبور بێ خۆی لە سیاسەت دوور خاتەوە ." قەدری گورسول " یەکێک لە شیکارەکانی سیاسەت لە رۆژنامەی / میللیەت / دا دەڵێ : ئیسلامگەراکانی تورکیە دەست تێوەردانی ئەڕتەشی میسر وەکو زەربە لەدەوڵەت (کودتا) شی دەکەنەوە وحەول دەدەن دەسەڵات داران و ئەندامانی ئیخوان وەکی قۆچی قوبانی بدەنە ناساندن .
لەو کاتەوە کە ئەحمەد داود ئوغڵو لە سەفەردا بووە وهەر رۆژێک سەردانی یەکێک لە وڵاتانی ناچەکەی دەکرد وەکو ئەستێرەیەکی ناو کابینەی دەوڵەتی ئیسلامگەرای ئەردۆغان دەچوو . ئا .ک. پ . حەولی دەدا تورکیە وەکی وڵاتێکی سکولار ودێمۆکڕات و بونی ئابوریەکی بەهێز بداتە ناساندن کە لەو وڵاتەدا بیرو ڕاو ئایین ئازادە و وێنەی هێمایەکی باش بۆ وڵاتانی ئیسلامییە بەو واتایە کە دەکرێ ئیسلام و دێمۆکڕاسی پێکەوە ئاشت ببنەوە .
تورکیە لە رابوردوودا پەیوەندیەکی نزیکی لە گەڵ ئیسڕاییل هەبووە . لەسەرەتای دروست بونی ئیسڕاییل یەکێک لە بە هێز ترین دۆستەکانی ئیسڕاییل بووە.چونکی لاقێکی لە ئروپاو لاقەکەی دیشی لە ئاسیایە بۆیە ئەو حەقە بۆخۆی دەدا کە ببێتە جرغڕافیایەکی مەزن بۆ پێواژۆی ئاشتکردنەوە هەر بۆیە بۆ ماوەیەک تورکیە میوانداری لایەنەکانی دژبەیەک بوو بۆ نمونە : گرفتی هەستەیی ئێران ، گرفتی ئەفغانستان و پاکستان ، نێوانجیگەری لە نێوان ، فەلەستین وئیسراییل .
داود ئۆغڵو زۆر جاران گوتویە مێژووی رابوردووی تورکیە لە ناوچەکەدا دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دەوڵەتی عەسمانییەکان وتوانای چارەسەرکردنی کێشەکانی هەیە. بەڵام بە هاتنە ئارای ئاڵو گۆڕەکانی بە ناوی / بەهاری عەڕەبی / لە ناوچەکەدا تورکیە مەجبور ما سیسەتێکی هاو تەریب لە گەڵ دۆستانیرۆژئاوایی خۆی لەبەر چاوان بگرێ بۆیە پشتیوانی لە سەرهەڵدانەکان کرد .
لایانگری ئاشکرا لە دژبەرانی بەشار ئەسەد پەیوەندی لە گەڵ ئێران ، شیعەکانی لوبنان و دەوڵەتی عێڕاقی توشی قەیران کرد وتورکیەی بە ئاشکرا لە سەنگەری سوننی گەری دژی شیعەکان وعەلەویەکان دانا . لەو رۆژانەدا پەیوەندی تورکیەو ئیسڕاییل دووچاری قەیرانی قوڵ بووە . سەرەڕای ئەوەی کە ئیسڕاییل داوای لێبوردنی لە تورکیە کرد قەرەبوی خەسەارەکانی قوربانیانی پاپۆڕی بە ناو / ماوی مەڕ مەڕ / کرد هێشتا ئەو دوو دەوڵەتە بە تەواوی پەیوەندیان دەستی پێ نەکردۆتەوە.
لە راستیدا دەکرێ بگوترێ لەو سەردەمەدا دراوسێیەک نیە کە تورکیە گیرو گرفتی لە گەڵدا نەبێ هەر بۆیە ماوەیەکە ئیدی داود ئوغڵو ئەستێرەی ناو چاپەمەنیەکان نیە . لە چەند حەوتوی رابوردوودا وێنەکانی تێک هەڵچونی پۆلیش وخۆپێشاندەران بۆ گۆڕینی پارکی / گزی / لە شاری ئیستامبوڵ بۆ شوێنی مامڵەو کرین فرۆشتن دەگاتە هەموو جیهان . ئەو رووداوە کاریگەریەکی خراپی بۆ قورسایی و کاریگەری دەوڵەتی ئەردۆغان هەبووە.زۆربەی رێکخراوەکانی نێودەوڵەتییە کانو یەکیەتی ئوروپا رەخنەیان لە شێوەی سەکوت کردنی ئەو بارودۆخە گرت . بەهۆی کەڵک وەرگرتن لە زۆروزەخت وبە جێ گەیاندنی یاسای ئیسلامی بە شێوەکی نەهێنی زۆربەی دانیشتوانی وڵاتانی ناوچەکە بە چاوێکی گومان دەڕواننە تورکیە وەکی سیستمێکی باش وسەرکەوتو .
تورکیە لەوسەردەمەدا لە زۆربەی ناوەندەکانی سیاسی لە دونیادا تەنیایە . وڵاتانی خۆرئاوا لە سیاسەتی توکیە بۆ چارەسەری نیزامی و دەست تێوەردانی لەشکری لە سوریە جوابی تورکیەیان نەداوە . تورکیە لە کاتە سەرەتایەکان دا لابردنی موحەممەد مورسی وەکی دەست تێوەردانی سەربازی یان کودتا بە ناو کرد .داوای لە هاوپەیمانانی عەڕەبی وخۆرئاوایی خۆی کرد کە ئەو کارە لە میسر سەرکۆنە بکەن بەڵام هێچ کام لەو وڵاتانەی خۆرئاوا تەنانەت عەڕەبی وەکی عەڕەبستان / ئەماڕات / جوابی تورکیەیان نەداوە وپشتیوانیان لە ئەڕتەشی میسر کرد .
تورکیە لە ساڵەکانی رابوردوودا پەیوەندی باشی لەگەڵ جیرانەکان و وڵاتانی ناوچەکەدا هەبووە وبازاڕی هەناردە وهاوەردەی باشی دەست پێ کردبوو. کە ببو بە پەرە پێدانی سەرمایەوراکێشانی سەرمایە بۆ ئەو وڵاتە بەڵام لەو سەردەمەدا وێنەی پێشوو پەیوەندی گەرمو گوڕ لە گەڵ دراوسێکان نەماوە . لە لایەکی دیکەوە نائارامی لە تورکیە دەتوانێ زۆربەی کارسازان گەڕیدەکان لە وڵاتە دوور خاتەوە کە ئەوەش زەربەیەکی کاری دەبێ لە ئابوری تازە پێگەیشتوی ئەو وڵاتە .
لە هەر حاڵدا دەوڵەتی ئیسلامگەرای ، ئا، ک، پ ، لەهەڵبژادنەکانی داهاتودا لە گەڵ گیرو گرفتی جیددی رووبە روو دەبێتەوە.


سەرچاوە : بی، بی، سی . لە نوسینی ، ژیار گوڵ
وەرگێڕانەوە بۆ هەنگوێن زمانی کوردی : جەعفەر/ کەریمی
١١/ ٧/ ٢٠١٣/ ت/ فەنلاند