ئۆجه‌لان : ئامانجی حكومەت لەو هەنگاوە، هەڵخەڵەتاندنی رای گشتی ناوخۆ و كەمكردنەوەی گوشارەكانی كۆمیتەی بەرگرتن لە ئەشكەنجەی یەكێتی ئەورۆپا�
Friday, 20/11/2009, 12:00
1539 بینراوە
عەبدوڵڵائۆجەلان ئاشكرای كرد، بە سەرەڕاستكردنەوە لە سیستەمی ئیمرالیدا، گۆشەگیری پەرەی پێدرا. ئۆجەلان ئاماژەی بەوە كرد كە ئامانجی حكومەت لەو هەنگاوە، هەڵخەڵەتاندنی رای گشتی ناوخۆ و كەمكردنەوەی گوشارەكانی كۆمیتەی بەرگرتن لە ئەشكەنجەی یەكێتی ئەورۆپا ناسراو بە سی پی تی و رای گشتی دەرەوەیە.
رێبەری گەلی كورد عبدوڵڵائۆجەلان رۆژی چوارشەممە دیداری لە گەڵ پارێزەرانی ئەنجامداو گۆڕانكاریەكانی ئەم دواییەی ئیمرالی هەڵسەنگاندو بە بیری هێنایەوە كە حكومەت ئەم گۆڕانكاریە وەك هەنگاوێكی باش نیشانی دەدا، بەڵام ئەو گۆڕانكاریە بۆ هەرچی توندتركردنی گۆشەگیریەو لە سەر ئەوەش ووتی: ئێرە بە بەراورد لەگەڵ پێشوو خراپترە، هەوڵ دەدەن ئەوە وەك باشیەك نیشان بدەن، بەڵام بارودۆخی نوێم گۆشەگیركردنێكی توندترە، دەوروبەرم بەرتەسكتر كراوە، مەرجەكان قورستر كراون، بەم جۆرە دەیانەوێت خۆم رادەستیان بكەم، بەڵێ مەرجەكان و گوشەگیركردنە لە هی پێشووتر گرانترە، لێرە ناتوانم بە ئاسانی هەناسە بكێشم، رووبەری ژوورەكەم تەنیا 6 مەتر دووجایە كە واتا دەكاتە نیوەی رووبەری ژووری پێشووم، تیشكی خۆر بە شێوەیەك لە پەنجەرەكەوە دێتە ژوورەوە كە راستەوخۆ بە دەم و چاوەكانم دەكەوێت، بۆ ئەوەی بە ئاسانی با هەڵمژم خۆم لە پەنجەرەكەوە نزیك دەكەمەوە، بەڵام تیشكی خۆرەكە ئەوەندە بەتینە كە دەمسووتێنێت، وێرای ئەمەش ناچارم كە لەوێ بوەستم تا بە ئاسانی باكە هەلمژم، پەنجەرەی ژووری پێشووم باشتربوو لەوەی ئێستا؛ چونكە ئەمەیان لە بنمیچەكەوەیە، جگە لە ئاسمان ناتوانم دیمەكانی دەرەوە ببینم، بە واتایەكی دیكە مەرجەكانی ئیستا خراپترن لە هی پێشوو.
ئەو گیراوانەی گۆزراونەتەوە بۆ لێرە هەتا ئێستا نەیانم بینیوون تا ئێستا ئەو گیراوانەی گوزراونەتەوە ئیمرالی نەمبینیوە و بەرپرسانی زیندانەكەش پێی راگەیاندووم كە تا مانگێكی تریش ناتوانێت بیانبینێت. ئۆجەلان ئاماژەی بەوە دەكات كە ئامانجی حكومەت لەو هەنگاوە، هەڵخەڵەتاندنی رای گشتی ناوخۆ و كەم كردنی گوشارەكانی كۆمیتەی بەرگرتن لە ئەشكەنجەی یەكێتی ئەورۆپا ناسراو بە سی پی تی و رای گشتی دەرەوە بووە و گوتی: دەشی دوا گۆرانكاری بەم شێوەیە لێك بدرێتەوە كە ئەمە نەك تەنیا باشكردنی مەرجەكان نییە، بەڵكو بە پێچەوانەوە خراپتریان كردووە.
رێبەری گەلی كورد رووبەرووی لێپرسینەوەكی نوێ دەكرێتەوە ئۆجەلان سەبارەت بە دوا لێپرسینەوەش گوتی: بەرگرینامەیەكی 8 لاپەریم پێشكەش كرد، بانگەشەی ئەوە دەكەن كە من لێرەوە بریاری شەڕم داوە، من تەنیا لێكدانەوەی كۆمەڵناسی ئەنجام دەدەم، دەلێم ئەگەر كێشەكە چارەسەر نەكرێت، ئەوانیش خۆیان دەپارێزن و هەوڵ دەدەن كە رێگە چارەیەك بدۆزنەوە، من تەنیا باسم لە رێگای چارەسەری كردووە، من باسی ئەوەم نەكردووە كە دەبێ شەر هەڵگیرسێتەوە، بۆ چارەسەری دەشێ پەنا بۆ رێگای تریش ببرێت، من لێرە بە هیچ شێوەیەك فەرمان نادەم، مەرجەكانیشم ئەو دەرفەرتم بۆ نارەخسێنن كە لێرەوە فەرمانی شەڕ رابگەیەنم، با پەرلەمان هەنگاو بۆ چارەسەری بنێت، وەرن با پرۆسەی ئاشتی تا وەرزی بەهار دوا نەخەین، با بە شێوەیەكی جددی كار بۆ ئاشتی بكەین نە وەك بۆ شەڕ، با بە ئاشتیەوە پێشوازی لە وەرزی بەهار بكەین، ئەگەر بە هەند هەڵسوكەوت بكەین پرسەكە لە ماوەی 3مانگدا چارەسەر دەكرێت.
لە راستی دا ئاكەپە، سیاسەتی دەوڵەت پراكتیزە دەكات و تەنها ئەركی ئیمزا كردنی لە ئەستۆی ئاكەپەیە ئۆجەلان ووتی ئاكەپە سیاسەتی دەوڵەت بەرێوەدەبات و ئاماژەیەكی وەهای كرد، هەوڵەكان هی دەوڵەتە، ئاكەپە ئیمزایان لە سەر دەكات. بە پێی بۆچونی ئۆجەلان بە جەهەپە و مەهەپە مردن نیشانی كوردان دەدەن و بە ئاكەپەش هەوڵ دەدا تاولەرز بە كوردان بە قەبوڵ كردن بدەن. رێبەری گەلی كورد عەبدوڵڵائۆجەلان ووتی، ئاكەپە پێكهێنەری سیاسەتی دەوڵەتە، لە نێوان ئاكەپە، جەهەپە و مەهەپەدا ئەركەكان دابەش كراون، ئاكەپە ئەركێكی دەوڵەت پێی داوە بەجێ دێنێ. شتێكی كە ئاكەپە دەیكات مۆركردنی سیاسەتی دەوڵەتە و وەها درێژەی بە لیدونەكەیدا: ئەوەی هەوڵ دەدا دەوڵەتە، ئاكەپە تەنیا مۆری دەكات، لە سەر هەڵمەتی وەك تەرەتە شەش هەندێ هێزی نێو دەوڵەت بڕیاریاندا، ئاكەپەش بڕیارەكەی بەجێ هێنا، ئەركێكی دەكەوێتە سەر شانی ئاكەپە بەجێ هێنانی ئەركەكانی دەوڵەتە. ئاكەپە هەوڵ دەدا كۆمەڵگە هەڵخەڵەتێێنی جددی مامەڵە لە گەڵ مەسەلەكەدا ناكات، لە كوردستان هۆڵدینگ دادەمەزرێنێ و بە رێی كۆمپانیای مەزن دەیەوێ كوردان بە خۆیەوە ببەستێتەوە ئەوان بەڕێی جەهەپە و مەهەپە مردن نیشانی كوردان دەدەن، بۆ ئەوەی بە تاولەرز بەخۆیانەوە گرێیان بدا و ڕازیان بكات. زهننیەتی وا ناكرێ مایەی قەبوڵ بێ، ئەگەر ئاشتی پێك بێ دەبێ ئاشتیەكی ئابڕومەند و دڵخواز بێ.
بەرێوەبەرانی جەهەپەو مەهەپە كەسانی ئاسایی نیین، هەوڵ دەدەن مردن نیشانی كوردان بدەن ئۆجەلان ووتی: سەرانی جەهەپە و مەهەپە كەسانی ئاسایی نین و ڕایگەیاند كە ژیتەم جەهەپە بە دوای خۆیدا بەكێش دەكات و پێشنیاری بایكاڵ لە سەر ناسنامەی ژوورینی توركێتی وەك ڕووپۆش هەڵسەنگاندو ووتی: ئەو زهنیەتە لە ساڵی 1906ەوە بە شێوەیەك خۆی دەژێنێ، ئەو لایەنانە سیاسەتەكانی ئینگلیز بەرێوەدەبەن، توركێتی بۆ ئەوانە دەبێتە رووپۆشێك، دەڵێن توركێتی ناسنامەی ژوورینەو لە بن ئەوەشدا ناسنامەی ژێرین هەن، ئەو زهنیەتی سەمەریە، من بۆ ڕاڤە كردنی ئەو ناسنامە ژوورینە دەلێم قولە ڕەش، قوڵە رەش وەك جانەوەرێكەو هەموو شتێ هەلدەلوشێ، من نەك تەنیا ناسنامەی تر؛ بەڵكو ناسنامەی توركێتیش هەڵدەلوشێ.
ئۆجەلان لە بەرامبەر ئەو چەمكەی ناسنامە شرۆڤەیەكی وای كرد: لە تێگەیشتنی مندا ناسنامەی ژوورین نییە ئەوەی من باسی دەكەم تیۆری ئەڵقەكانی نێو یەك دایە، كەوتنە نێو یەكی هەموو ناسنامەكان، سیستەمی بەرەو پێش بردنی ناسنامەكانە، ناسنامەكان بە تەنێشت یەكەوە بێ ئەوەی كە هیچ كامیان باڵادەستی بنوێنێ، بە ئازادی و لە نێو ئاشتیدا یەكسانانە پێكەوە دەژین، نەك توركێتی، نەك كوردێتی، نە ناسنامەیەكی تر لە باڵابونی یەكێكیان، دەبێ هەریەك لەوانە بتوانێ خۆی بپارێزێ، خۆی پێشبخات و پەرە بەوانەی تریش بدا. ئۆجەلان لەسەر قسەكانی ئۆنور ئۆیمانی جەهەپەیی كە كۆمەلكوژی رەوا دەكا، بانگێكی وای لە دەرسیمیەكان كرد.
ئۆجەلان: دەرسیمیەكان زهنیەتی جەهەپە لەسەر پێ رادەگرن لێدوانەكەی ئۆیمان دەربارەی دەرسیم دا لە مەیدانە، ئەو سیستەمەی كە باوباپیرانتانی قەتڵ كرد، جارێكیتر ئەوانە لە سەر پێ دەهێلێ ئەوانە كوژەرانی خۆیان بە دەستی خۆیان دەژێنن، دیسان دەرسیمیەكانن كە زهنیەتی جەهەپە لە سەر پێ رادەگرێ، تا ئێوە بكوژانی خۆتان نەناسن و باش شیكردنەویان لەسەر نەكەن و مێژووی خۆتان نەناسن، مەحاڵە باش لەو زهنیەتە تێبگەن، دەرسمیەكان و بە گشتی گەلەكەمان دەبێ پشتگیری لە كوژرەكانی خۆیان نەكەن، دەبێ زهنیەتی جەهەپە لە سەر پێ ڕانەگرن.
ڕووداوی كوشتنی سەرۆكی پێشوتری پارتی كۆمۆنستی توركیا "مستەفا سوبحی" وەك نمونە هێنایەوە و ووتی كێ مستەفا سوبحی لە ناوبرد؟ تا ئەوە نەزانرێ، لە توركیا مەحاڵە تێكۆشانی سۆسیالیزم و چەپێتی بەریوە ببرێ. ئۆجەلان ئەم هەفتەیە وەڵامی ئەو پرسیارانەی دایەوە كە ناوی لەگەڵ رێكخستنی ئەرگەنەكۆن دا دەهێنن و ووتی:
بەلێ هەم لە دەرەوەو هەم لە پرۆسەی لێپرسینەوە لێرە، لەگەڵ من قسەیان كرد، بەڵام نەیانتوانی كاریگەری لەمن بكەن، نایانتوانی لەبەریەك هەڵمانوەشێنن، ئۆجەلان باسی لە ڕووداوی كوشتنی هەڤاڵی منداڵێتی حەسەن بینداڵ كردو ووتی، دە پازدە تاوانی وەك ئەوە هەن، جگە لەوە بە سەر مینش دا هاتن و هەوڵی كوشتنیان دام.
ئاكەپە هەوڵ دەدات پەكەكە بەدەستی پەكەكە پاكتاو بكات
ئۆجالان سەبارەت بە سیاسەتەكانی پاكتاوكردن لە لایەن ئاكەپەوە سەرنجی راكیشایە سەر خاڵیكی دیكەو ووتی: بیرۆكەكانی ئێمە وەردەگرن و هەوڵدەدەن بە كردەیی پیادەیان بكەن، هەوڵ دەدەن پەكەكە بە دەستی پەكەكە پاكتاو بكەن. لە ناوچەیەك كە خاوەن پرۆژەی ڕەسەن هەبن، ناتوانریت پڕ‌ۆژە لاسایی كراوەكان سەركەون. ئاكەپە بۆ ماوەی 7ساڵە قسە و پرۆژەكانی ئەو بۆ مەرامەكانی خۆی بەكار دێنێت. ئەو پارتە دەیەوێ پەكەكە بە پەكەكە پاكتاو بكات. ئەو ستراتیژیەتەی وەزیری دەرەوەی توركیا داوود ئۆغلو لە رۆژهەڵاتی ناوین بەرێوەی دەبات لە منی وەرگرتوە، حكومەتی ئاكەپە 7ساڵە بیرۆكەكانم بە پێی خواستەكانی خۆی بەكار دێنێت، هەوڵ دەدات پەكەكە لە ناوەوە پاكتاو بكات، بە بەكارهێنانی بیرۆكەكانم، پەرە بە دیپلۆماسیەتی خۆیان دەدەن لە رۆژهەڵاتی ناویندا، پاكتاوكردنی پەكەكەشیان كردووە بە ئامانجی سەرەكیان، بەڵام ناتوانن سەركەوتن بەدەست بێنن، خاوەنی راستەقینەی پرۆژەكە هەن، كاتێ كە هەر پرۆژەیەك خاوەنێكی ڕەسەنی هەبێت، پرۆژە لاساییكراوەكان سەرناكەون، دەوڵەت دەلێ كە من و پەكەكە وەكو موخاتبی پرسی كورد نەبێنێ، من بە تەنیا، پەكەكە و دەتەپەش بە تەنیا موخاتب نین، ئێمە هەموومان بە پێی سەردەمەكە موخاتبین. توركیا بە بەدەستخستنی پاڵپشتی باشوری كوردستان ناتوانێت پەكەكە لەناو ببات و گوتی: پێویستە توركیا باش بزانێت كە بە بەكارهێنانی ئەو كەسانەی لە پەكەكە دووركەوتوونەوە، بە بارزانی و تاڵەبانی و بەرتەسكردنەوەی دەوروبەرەكەم ناتوانن پرسەكە چارەسەر بكات و پەكەكەش پاكتاو ناكرێ، ئەو جۆرە پرسانە بە ڕێبازی وا بچووك چارەسەر ناكرێن.
ئۆجەلان داوا لە ئەنجوومەنی ئاشتی لە توركیادا دەكات، كە رووی راستەقینەی ئەو سیاسەتانە هەڵماڵێ ئۆجەلان لە ئەنجومەنی ئاشتیشی خواست كە پەردە لەسەر ئەو جۆرە سیاسەتانە هەڵماڵێ ، پەرە بە رێكخراوەییبوونی خۆی بدات و لەهەموو شار و هەرێمێك كۆمیتەیەكی ئاشتی دامەزرێنێ. ئەمەو داوای لە ئەندامانی گروپەكانی ئاشتی و چارەسەری دیمۆكراتی كە گەراونەتەوە توركیا كرد كە كار بۆئەنجومەنی ئاشتی بكەن. ئۆجەلان تیشكی خستە سەر گرنگی ئاشتی ناوخۆیی و گوتی: پێویستە بەر لە هەموو شتێك ئاشتی ناوخۆیی بەرقەرار بكەین، كۆمیتەكانی ئاشتی دەتوانن رۆڵێكی وا بگێڕن. ئاماژەشی بە كۆمەڵكوژی و كوشتنەكانی بكەری نادیار لە كوردستان كرد و گوتی: دەشێ دەیان كۆمەڵكوژی لە شێوەی كۆمەلكوژی زانقرتێ مێردین ئەنجام بدرێت پێویستە مرۆڤ باش پاشەرۆژەكەی ببینێ، لە موش خاوەنكارێك كوژرا، لە رحایش هەندێ كەس كوژران، من لە ڕۆژنامەكاندا خوێندمەوە، نەخشەی 20 چەتەم بەرچاو كەوت، ئەوە هەموو رێكەوت نییە، ئەمانە هەمووی نەخشەن لە دژی ئاشتی كۆمەلایەتی، لە بەرامبەر ئاشتی كۆمەڵایەتی، هەوڵی قوڵكردنەوەی شەڕی ناوخۆییە، پێویستە ئەنجومەنی ئاشتی خۆی بەو كێشانەوە خەریك بكات، خۆی بگەیەنێتە ئەو دەوروبەرانە و دانوستانیان لەگەڵدا ئەنجام بدات، پێویستە دەوڵەت دەست لەو كاروبارانە وەرنەدات، ئەو كارو خەباتە بۆ ئاشتی و چارەسەری دیمۆكراتیە.
مخمورییان سێ هێلی سوریان هەیە، ئەگەر سیستەمی ئەوێ قەبوول بكرێت ئەوا گەڕانەوەی مومكینە ئەگەر سیستەمی ئەوێ لیرە قبوڵ بكریت ئەوا گەڕانەوە مومكینە. مەخموریەكان باڵێكی سیستەمی كەجەكەن،3 هێلی سوریان هەیە، واتە ئەنجومەكانیان، رێبەرایەتیان و پاراستنی رەوایان، دەبیت ئەوانە قبوڵ بكرێن. مرۆڤ ناتوانێت دەست لەوانە هەڵگرێ، دەكرێ لە سەر ئەوانە گفتوگۆ بكرێت، ئەگەر قبوڵ كران ئەو كات هەموو پیكەوە دەگەڕینەوە، بەڵام دواین بریاریش بۆ خۆدی مەخموریەكان خۆیان دەگەرێتەوە، ئەگەر بیانەوێت ئەوا دەتوانن بگەرێنەوە، ئەگەر مەرجەكانی گەڕانەوە قبوڵ بكرێن و بریاری گەڕانەوە بدرێت، بۆ نیشتەجێكردنیشیان پیشنیاری من ئەوەیە لە بناری چیای جودی شارۆچكەیەكیان بۆ دروست بكرێت و لەوێ نیشتەجێ بكرێن. داوا دەكەم كە سیستەمی ڕیكخستنی كۆما جڤاكێن كوردستان قبول بكرێت. دەبیت هەر چوار لایەنی رێكخستنی كەجەكە قبوڵ بكرێت، لایەنی یەكەمیش لایەنی كۆمەلایەتیە، لە بنەمای دا حقوق هەیە، لایەنی دووەمیش سیاسی و دیموكراتیە، لە هەموو ئەو ناوچانەی كە كوردان لێی دەژین دەتوانن خەباتی دیموكراتی بەرێوەبەرایەتی، ڕێكخستنی و ئازادی كۆردیناسیۆن هەبن، لایەنی سێهەمیش پاراستنی ڕەوایە. دەبێت كوردان بتوانن ئاسایشی خۆیان بە خۆیان پیك بێنن. لایەنی چوارەمیش ئابوریە. دەبیت رێكخستنی كەجەكە دانی پیدا بنرێت، بۆچونی چارەسەری ئێمە ئەوەیە، چارەسەریەك لە دەرەوەی ئەو چوارچێوەیە، ناتوانێ چارەسەری بێنێ.
سێ قۆناخیش بۆ چارەسەری پێشنیار دەكەم قۆناغی یەكەم لە پەرلەمان كۆمیسیۆنێكی لێكۆڵینەوە دامەزرێندرێت و دەتوانێت گوێبیستی بۆچوونەكانیشم بێت، دواتر پەرلەمان دەتوانێت لە بارەی چارەسەركردنی پرسی كورددا بڕیار بدات. ئەگەر بریارێكی وا بدرێت، دەست بە قۆناغی دووەم دەكرێت، لەم قۆناغەدا هێزەكانی چەكدار دەچنە دەرەوەی سنوور، بەو جۆرە بەتەواوی پرۆسەی بێشەڕ دەست پێدەكات، ئینجا دەست بە سێیەمین قۆناغ دەكرێت كە گۆرانكاری دەستوری بنەرەتی و یاساكان دەگرێتە خۆ، بەمەش پرۆسەی گەڕانەوە بۆ وڵات دەست پێدەكات، هەموو پێشنیارێك و بۆچوونێك لە دەرەوەی ئەوانەوە، نە پێشنیار و بۆچوونی ئێمە و نە ئەو چارەسەریە كە ئێمە پێشكەشمان كردووە، هی ئێمـە، پێشنیار نییە و بۆچوونی ئێمە نین لە نوسێنێكی 160لاپەڕم ئامادە كردووە، كە نەك تەنیا نەخشەی رێیە، بەڵكو خەباتی چارەسەریە.
ئۆجەلان لە بەشی دوایی دیدارەكەیدا چەند پەیامێكی لەسەر مەسەلەی ئازادی ژنان دا. ئۆجەلان ئاماژەی بە سێدارە لە ئێران كرد و داوای كرد لە رۆژهەڵاتی كوردستان بایەخ بە خۆڕێكخستن كردن بدرێ. رێبەری گەلی كورد عبدوڵڵائۆجەلان ئاماژەی بە كەلتوری دەستدرێژكارانەی پێنج هەزار ساڵەی كردو ووتی: بۆ ئەوەی ژنێك ببێ بە شەڕڤانێكی باشی ئازادی، دەبێ لە كەلتوری دەستدرێژ‌ی باڵادەستی پێنج هەزار ساڵە تێبگات، لە درێژەی قسەكانیشی دا لە سەر بابەتەكە ووتی: دیالێكتیكی كۆیلە - ئەفەندی كە هیگل باسی دەكات، من وەك دیالكتیكی ژن و پیاوی زۆرداری باڵادەست گوزارەم لێكردووە، من وتبووم جیابونەوەی بێ سنوور، ئەشقی بێ سنوور، جیابونەوە لە چی؟ جیابونەوە لە كەلتوری باڵادەستی پێنج هەزار ساڵ دەبێ ژن لە پاشەڕۆكانی پێنج هەزار ساڵە رزگار ببێ، بانگەشەی من بۆ ئەشق وەهایە، ئەشق ژیانێكی ئازاد و دیموكراتیانەیە، ژنان ئازاد نەبن، كۆمەڵگە ئازاد نابێ.
ئۆجەلان سەرخۆشی لە بنەماڵەی شەهید ئیسحان فەتاحیانی لە رۆژهەڵاتی كوردستان كرد
ئۆجالان لەسەر سێدارەی گیراوانی كورد لە ئێران ووتی: بۆ یادەوەری ئەوان، زۆر مەزن بیر دەكەمەوە، شایانی جێگەی بەشكۆی مێژوون. ئۆجەلان سەرخۆشی لە بنەماڵەی گیراوی كورد ئیحسانی فەتاحیانی كرد و بانگی لە خەڵكی رۆژهەڵاتی كوردستان كرد، پەرە بە رێكخستنی خۆیان بدەن. لە كۆتاییدا ئۆجەلان وەڵامی ئەو نامانەی دایەوە كە لە گرتوخانەكانەوە بۆ هاتوون و وەك وەڵامیش بۆ نامەیەك دەرباری پرسی موسڵ و كەركوك وەها وەڵامبی دایەوە. دەبێ سەردەمی نێوان ساڵانی 1921هەتا 1925باش مایەی تێگەیشتن بێ ئەو سەردەمە شایانی ئەوەیە بۆ كوردان ببێتە ڕۆمان، هەڤاڵانی گرتوخانە دەكرێ ئەو سەردەمە بكەنە بابەتی رۆمان، لە گرتوخانەكانی سەمسور، باكر كۆی، ئوردو و ترابزۆنەوە نامەم بۆ هاتووە سڵاو لە هەموو هەڤاڵانی گرتوخانەكان دەكەم.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
