دەستەڵات پێستی لەش نییە لانەبرێت
Sunday, 24/01/2016, 9:36
3574 بینراوە
* چاره‌سه‌ر ئه‌بێت میلله‌ت بیکات
* پێویستە دەستەڵات بۆ میللەت بێت نەک میللەت بۆ دەستەڵات
* خەڵکی کۆیلە سەرۆکی بۆ رۆحی ئەوێت نەک بۆ ئیدارەی وڵات
یه‌کێک له‌و دیاردانه‌ی که دواکه‌وتویی کۆمه‌ڵگا ده‌رده‌خات هه‌ڵکێشانی ده‌سته‌ڵاته له "باوه‌ڕ". ئیتر ئه‌م باوه‌ڕه هه‌ر جۆرێک بێت، ئاینیی یان شه‌رعییه‌تی شۆڕشگێڕیی.ده‌سته‌ڵاتی سیاسیی پێویسته له‌سه‌ر بناغه‌ی پره‌نسیپی پاراستنی خاک و به‌ڕێوه‌بردنی کۆمه‌ڵگا دابمه‌زرێت. هه‌ر ده‌سته‌ڵاتێک له‌م پره‌نسیپه لای دا ره‌وایی سیاسیی نه‌مێنێت. ده‌سته‌ڵاتێکیش ره‌وایی سیاسیی نه‌ما ئه‌رکی نیشتیمانیی هاوڵاتییانه ئه‌م ده‌سته‌ڵاته لابه‌رن. ده‌سته‌ڵات له باشوری کوردستان ئه‌م پارت یان ئه‌و پارتیان نییه. به‌ڵکو ئه‌و سیستێمی ده‌سته‌ڵاتدارییه‌یه که پارته‌کانی ناو په‌ڕله‌مان پێکڕا پێکیان هێناوه. ده‌سته‌ڵاتدارییه‌ک که کاره‌کته‌ری سیاسیی نییه.
له کۆندا له ئه‌وروپا بۆ نموونه رایه‌کی فه‌لسه‌فیی هه‌بووه که دنیای کاتیی هیچ نییه جگه له ئاماده‌کردنێک بۆ ئه‌و دنیای هه‌تاهه‌تایی. له‌و سه‌رده‌مه‌دا پاشا به نوێنه‌ری خوداوه‌ند ته‌ماشا کراوه. که‌نیسه‌کان ده‌ستیان به‌سه‌ر مرۆڤدا رۆشتووه. هێڵی حه‌رام و حه‌ڵاڵیان بۆ مرۆڤ راکێشاوه. ته‌نانه‌ت مرۆڤ ده‌بوو وه‌ره‌قه له که‌نیسه‌کان بکڕێت بۆ ئه‌وه‌ی له‌و دنیا له به‌رده‌می لێپرسینه‌وه‌دا پێی بووه‌ستێت. مرۆڤ له رێگای که‌نیسه‌و ده‌سته‌ڵاتی ره‌های پادشاوه له په‌یوه‌ندییدا بووه به یه‌زدانه‌وه. به‌م شێوه‌یه ده‌سته‌ڵات له باوه‌ڕ هه‌ڵکێشرا بوو. به‌ڵام ژماره‌یه‌ک فه‌یله‌سو‌ف هاتن بنچینه‌یه‌کی تریان دانا بۆ تێگه‌شتن و رێکخستنی ده‌سته‌ڵات و کۆمه‌ڵگا. ئه‌م بنچینه‌یه‌ش بریتیی بوو له: "تیوریی کۆنتراکتی کۆمه‌ڵگا".
به گوێره‌ی ئه‌م تیورییه کۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر بناغه‌ی رێکه‌وتنی مرۆڤه‌کان دروست ده‌بێت. ئه‌مه‌ش ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت که کۆمه‌ڵگا پێویستییه‌کی ئیداریی کۆمه‌ڵایه‌تییه‌و په‌یوه‌ندیی به خوداوه‌نده‌وه نییه. که‌واته، جۆری رێکخستنی کۆمه‌ڵگاو ئه‌رکی ده‌سته‌ڵات جه‌وهه‌ری کۆمه‌ڵگاکه بڕیاری له‌سه‌ر ئه‌دات چۆن بێت. مادام کۆمه‌ڵگا له‌سه‌ر بناغه‌ی رێکه‌وتنی کۆمه‌ڵایه‌تیی داده‌مه‌زرێت مانای وایه ده‌سته‌ڵاتێکی ره‌وا ته‌نها، وه‌کو جان جاک رۆسۆ ده‌ڵیت، له رێکه‌وتنی نێوان مرۆڤی یه‌کسان و ئازاددا دروست ده‌بێت.
ئایا ده‌سته‌ڵاتیی کوردیی که‌وتۆته کوێی ئه‌م تیورییانه‌وه؟ ئایا پێویسته چۆن له ده‌سته‌ڵات تێبگه‌ین و داواکارییمان چی بێت له‌سه‌ری؟
دەستەڵاتی کوردیی باوەڕییە
ده‌سته‌ڵاتی کوردیی هه‌ڵکێشراوه له باوه‌ڕ. ده‌سته‌ڵاتێکه که مرۆڤی کورد له رێگای ده‌نگدانه‌وه بێمافیی خۆی ته‌سلیم ده‌کات و ملکه‌چیی خۆی بۆ راده‌گه‌یه‌نێت. ده‌رئه‌نجام: مرۆڤ به‌نده به هه‌موو بڕیارێکه‌وه ده‌سته‌ڵات بیدات. ئه‌ندامانی ئه‌و حیزبانه‌ی ئه‌م کولتوره دروستیان ده‌کات، ملکه‌چی فه‌رمانی ده‌سته‌ڵاتن. بڕیاری حیزب سه‌رچاوه له پره‌نسیپی موراڵییه‌وه ناگرێت. بڕیاری حیزب به‌نده به سه‌رۆکی حیزبه‌وه ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی هه‌رچییه‌ک بێت. بۆ نموونه، ئه‌مڕۆ حیزبێکی دیاریکراو ده‌سته‌ڵات یان لایه‌نێک به دز، خائین و دیکتاتۆر له قه‌ڵه‌م ئه‌دات. به‌ڵام سبه‌ینێ هه‌ر هه‌مان حیزب له‌گه‌ڵ ئه‌و لایه‌نه رێکده‌که‌وێت به بێ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر سه‌رۆکی ئه‌و حیزبه بکه‌وێت. چونکه ئه‌ندامانی ئه‌و حیزبه ملکه‌چی هه‌موو بڕیارێکی ده‌سته‌ڵاتداری ئه‌و حیزبه‌ن. ئه‌ندامانی حیزب به‌پێی رێکه‌وتن لەسەر بەرنامەیەک له‌گه‌ڵ ئه‌و حیزبه‌دا نین، به‌ڵکو به پێی "بێمافیی" به‌ندن به هه‌موو بڕیارێکی سه‌رۆکی حیزبه‌وه. بۆ ئه‌وان گرنگ ملکه‌چییه بۆ فه‌رمانی سه‌رۆک نه‌ک ناوه‌ڕۆکی بڕیارو سیاسه‌ته‌که‌ی. ماست سپی بێت یان ره‌ش ئه‌ندام هه‌ر له‌گه‌ڵه.
ئه‌مه‌ش ئه‌وه ده‌رده‌خات که دروستبوونی حیزب و ده‌سته‌ڵات له‌سه‌ر بناغه‌ی رێکه‌وتنی نێوان ئه‌ندامانی پێکهێنه‌ری حیزب یان کۆمه‌ڵ نییه. بۆیه له ئێستادا ده‌بینین که کۆمه‌ڵگای کوردیی به‌گشتیی به شێوه‌یه‌ک ده‌سته‌ڵاتدارو حیزب ده‌بینێت که وه‌کو سه‌ری خۆی دانا‌که‌نرێن و به بێ ئه‌وان نا‌توانێت بژی. هەرچەندە ئه‌و سیستێمی ده‌سته‌ڵاتدارییه‌ی کە پارتەکان دروستیان کردووه رۆژ دوای رۆژ میللەت ده‌بات به قوڕدا که‌چی گەل هه‌ر چاوه‌ڕوانه ئه‌وه‌ی خراپی کردووه چاکی بکات. ئه‌مه‌ش ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت که کۆمه‌ڵگای کوردیی باوه‌ڕییانه ته‌ماشای ده‌سته‌ڵات و ده‌سته‌ڵاتدارانی ده‌کات. چاوه‌ڕوانییه‌ک و شتێکی تری له سه‌رۆک و سیاسه‌ت ده‌وێت که جیاوازن له‌وه‌ی ئه‌رکی ده‌سته‌ڵاتێکی سیاسیی بیان به‌خشێت. ئه‌ندامانی پارت و کۆمه‌ڵگا به‌گشتیی پاراستنی خاک و کۆمه‌ڵ هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌بردنی کۆمه‌ڵگایان ناوێت له ده‌سته‌ڵات. به‌ڵکو ده‌یانه‌‌وێت ده‌سته‌ڵاتێکی ره‌ها بۆ بێمافیی خۆیان دروست بکه‌ن، پیرۆزی بکه‌ن و نزیکی بکه‌نه‌وه له یه‌زدان. سه‌رۆکیان بۆ پێویستیی رۆحیی ده‌وێت نه‌ک بۆ ئه‌رکی ئیداریی. ئه‌وه‌ی به ناوی شه‌رعییه‌تی شۆڕشگێڕییه‌وه راده‌گه‌یه‌نرێت تێکه‌ڵاوکردنی ده‌سته‌ڵاته به "باوه‌ڕ".
هەڵوێستی کۆنتراکت
بزووتنه‌وه‌ی کۆنتراکت هه‌وڵ ئه‌دات ده‌سته‌ڵات وه‌کو ئامرازیکی سیاسیی شۆراوه له باوه‌ڕ ته‌ماشا بکرێت. تێگه‌شتنیش له ده‌سته‌ڵات به‌م جۆره له‌وه‌دا ده‌رده‌که‌وێت که هه‌ر کاتێک ده‌سته‌ڵات نه‌یتوانی رۆڵی ئه‌رکه‌کانی خۆی ببینێت لاببرێت. کاتێک کلیلێک نه‌یتوانی قفڵێک بکاته‌وه پێویست ناکات جارێکی تر به‌کار بێته‌وه. یان کاتێک ده‌رمانێکی باشتر په‌یدا ببێت هیچ هۆیه‌ک نابێت هه‌مان ده‌رمانی کۆن به‌کاربێته‌وه. ده‌سته‌ڵات نابێت له‌مه زیاتر سه‌یر بکرێت. به‌ڵام له کوردستان له ره‌وشی ئێستادا هاوکێشه‌که به پێچه‌وانه‌وه‌یه. میلله‌ت بۆ ده‌سته‌ڵاته نه‌ک ده‌سته‌ڵات بۆ میلله‌ت. خه‌ڵک رۆژ دوای رۆژ ده‌بێت به قوربانیی و تیاچووی ده‌ستی ده‌سته‌ڵات. بۆ ئه‌وه‌ی کلیله‌که به‌کار بێت به‌رده‌وام ده‌بێت قفڵه‌که نه‌کرێته‌وه. ئه‌وه‌ی که ئه‌م هاوکێشه‌یه‌شی مسۆگه‌ر کردووه کۆیله‌یه‌تیی خه‌ڵکه که ئه‌م ده‌سته‌ڵاته‌ی راگرتووه. واته گۆڕان ده‌بێت خه‌ڵک بیکات نه‌ک ده‌سته‌ڵات. خه‌ڵک پێویسته ماف بداته‌وه به خۆی. ئازاد بێت و به‌رپرسیاریی ژیانی خۆی و کێشه‌ی گه‌له‌که‌ی بگرێته ئه‌ستۆ. چونکه ده‌سته‌ڵاتی ره‌ها له‌سه‌ر بێمافیی خه‌ڵک راوه‌ستاوه. فه‌رمانه‌کانی ده‌سته‌ڵات ملکه‌چیی جه‌ماوه‌ر ره‌وایان ده‌کات، ره‌هایی ده‌سته‌ڵات "به‌ندبوونی هاوڵاتی به بڕیاری ده‌سته‌ڵاته‌وه" دروستی ده‌کات. ده‌سته‌ڵاتێک تاقی کرابێته‌وه توانای به‌ڕێوه‌بردنی نه‌بێت هیچ هۆکارێک نییه بۆ مانه‌وه‌ی جگه له مسۆگه‌رکردنی کۆیله‌یه‌تیی خه‌ڵک نه‌بێت. کۆمەڵگا بۆ ئەوەی دەستەڵاتێکی پارێزەرو بەڕێوەبەر لە خۆی دروست بکات، پێویستە لە دەرەوەی ئەم دەستەڵاتەی ئێستا لە کۆنتراکتێکی سیاسییدا خۆی رێکبخاتەوە.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
