ماوە مووچە لەروانگەى مارکسەوە

کارل مارکس بیرمەندى و فەیلەسوفى جیهانى لە کتێبى بەناوبانگى سەرمایە لەبەشى حەڤدەیەم بەووردى باس لە مووچە و ماوە مووچە و پارچە مووچە دەکات وابەستەى دەکات بە هێزى کار و کاتى کار، مارکس زیاتر لەسەدەیەکە شیکردنەوەى بۆ مووچە کردوە هۆکارەکان و دەرئەنجامى باس کردووە.

ئەوەى خوێندنەوەى بۆ دەکەین و پەیوەستى دەکەین بەم بابەتە نیوە مووچە و سیستەمى پاشەکەوتى مووچەیە لەهەرێمى کوردستان کە لەدواى زیاتر لەسەدەیەک پەیرەوى دەکەین بۆ  کۆنترۆڵ کردنى ئابورى و نەبوونى داهات .

مووچە لەهەموو کۆمەڵگاکان بەبەهاى هێزى کار دادەنرێت کە مرۆڤ نمایشى دەکات ،چەندایەتیەکى دیاریکراوەلەبەرانبەر پارە کار دەکەیت.ئەگەر لەمێژووى جیهانى سەرمایەدارى هێز کار لەبەرامبەر شمەک و یان کاڵا بەراورد کاربێت ئەمرۆ بەراودکاریەکى لەبەرامبەر پارەدایە .

مارکس لە کتێبى سەرمایە خەمڵاندنى بەرجەستەبوونى هێزى کارى لەبەرامبەر بەهاى شمەک بەم جۆرە کردوە دەڵێت:  ئەگەر ئاڵوگۆرى ڕاستەوخۆ لە نێوان پارە واتە کارى بەرجەستەبووو کارى زیندو ئەنجام دەدرێت. مەبەست لە مارکس فرۆشتنى شمەک و هێزى کارە کە کرێکارێک کارى خۆى هەبوو ژیانێکى سەربەخۆى هەبێت ئەوا شمەکى دەفرۆشت نەک کار.

هەرێمى کوردستان بەسیستەمێکى ئابورى خراپدا تێدەپەرێت کە ناتوانێت داهات کۆبکاتەوە و مووچەى فەرمانبەران و مووچە خۆرانى دابین بکات لەلایەکى ترەوە بەهۆى ئازدکردنى کەرەتى تایبەت و هێنانى کۆمپانیاى بیانى بەناوى وەبەرهێن تووشى قەرزدارێکى زۆر بووە کە دەرئەنجامەکەى بەزیانى خەڵک دەشکێتەوە ، پەیرەوکردنى سیستەمى پاشەکەوت پەیرەوکردنێکى دەسەڵاتى سەرمایەداریە لەبەرامبەر هێزى کاردا کە فەرمانبەرانە بەپێ یاساى خزمەتى مەدەنى ساڵى 1961 کرێکار بووە بە فەرمانبەر. لە دامودەزگاکانى حکومەتدا هێزى کار کەم بووەتەوە بۆ یەک لەسەر سێ هێزى کارى پێشتر کە فەرمانبەرێک لەدامودەزگاکان 30 کاتژمێر لەهەفتەیەکدا کارى دەکرد بەڵام ئێستا هێزى کارى فەرمانبەرێک لە هەفتەیەکدا 8 کاتژمێرە  ، لەروانگەى مارکس بۆ مووچە و هێزى کار حکومەت لە یەک مانگدا کە پێویستى بە 132 کاتژمێر هێزى کارى فەرمانبەرێک هەیە بەکارى بهێنێت لەبەرامبەر بڕە پارەیەک کە مانگانەیە پێ دەوترێت مووچە ،بەڵام لەئێستادا بەهۆى سیستەمى پاشەکەوت فەرمانبەرێک تەنها 40 کاتژمێر تواناى خۆى بەکاردەهێنێت. کەئەمەش جگە لەزیانى ئابورى بە فەرمانبەر زیانى خزمەتگوزاى بۆ کۆى کۆمەڵگا هەیە کە دەسەڵاتى بەرێوەبردن دەخاتە ژێر پرسیارەوە .

لە حکومەتێک کەرتى گشتى بکاتە قوربانى کەرتى تایبەت بۆ بەرژەوەندى بورژوازى چەند کەسێک ، بە کەرتى گشتى داهاتى کەرتى تایبەت زیاد بکات و بازرگانى بکات  چارەنوسى  شکستێکى گەورەیە بۆ دەسەڵاتى بەرێوەبردن.

مارکس پێوایە (گۆڕینى بەهاى هێزى کار و نرخى یەکسانى ئەوە بە مووچە )گۆرَینى بەهاى هێزى کار  یەکسان بکەین  بەمووچەى فەرمانبەران  ئەوا نرخى یەکسانى بەدى ناکرێت لە پێدانى مووچە و بەهاى هێزى کاردا، چونکە سیستەمى بەرێوەبردن سیستەمێکى سۆسیالیستى نیە بەڵکو ئەوەى هەرێمى کوردستان کارى لەسەر دەکات سیستەمى کەپیتاڵە لەلایەن چەند کۆمپانیایەکەوە .

 گۆرینى نرخى بەهاى دۆلار بە بەهاى دینارى عێراقى لە بانکى کوردستان بە 118 هەزار دینار لەبەرامبەر 100 دۆلار لەکاتێکدا بەهاى دۆلار لەبازاردا بەرامبەر بە 128 هەزار دینارە بۆ هەر 100 دۆلارێک بانکى کوردستان کە خاوەنداریەکەى بۆ هێزێکى دەسەڵاتدار دەگەرێتەوە 10 هەزار دینار قازانج دەکات  واتە کەرتى تایبەت لە ئالۆگۆڕى بەهاى دۆلار بە دینار رۆژانە بە ملیۆنان دۆلار قازانج دەکات ،ئەم قازانجە نابێتە داهات  بۆ حکومەت بۆ کەرتى گشتى بەکارنایەیت بەڵکو قازانجێکە بۆ سەرمایەداران .