تڕەمپ و چاوەڕوانی بۆ جیهانێکی نوێ

ترەمپ دامەزراوەکانی سیاسەتی امریکی پشگیریان نەکرد ، بەڵام پشگیریەکی جەماوەری گەورەی هەبو لە لە لادێکان و شارە بچوکەکان و ناوەندی امریکا ، سەیر ئەوەبو  ترەمپ توانی دەنگی سێ شار( پنسلڤانیا ، ویسکۆنسین و میشیگان ) سێ ولایەتی پیشەسازی گەورە لە باکور بەدەس بێنێ ، یەکەم جارە دەنگ بە کاندیدێکی کۆماری  بەن .. 

دەرچونی ترەمپ سەیر بو ...

 شکستی هیلاری ، کە ٨ ساڵ خانمی یەکەمی کۆشکی سپی بو ، وە ٤ ساڵ وەزیری دەرەوە بو ، ٣٠ ساڵە کاری سیاسی ئەکات ، ئەندامی کۆنگرێس بوە ، نە تەنیا لە لایەن حزبەکەیەوە پشتگیری کراوە ، هەمو دامەزراوەی سیاسەتی امریکا بە هەمو ناکۆکیاکانەوە پشتگیری بوە ....

شکستی هیلاری کارەسات بو بۆی ، هەرگیز چاوەڕێی نەئەکرد ، هەر بۆیە وتاری شکستەکەی ٦ کاژێر دوا کەوت ..

 لە بەرامبەر ترەمپ ، کە حزبەکەی خۆیشی پشتگیری تەواویان نەکرد .. ١٥٠ ئەندامی ڕایان گەیاند  ، دەنگ بە هیلاری ئەدەن ، تەنانەت جێگرەکەی خۆی لەگەڵ  بانگەشەکەی نەبو  ، لەو بڕگەیا پەیوەندە بە ئافرەتەوە .. ترەمپ هێرشی ئەکردە سەر دامەزراوەکانی امریکا :  ڕاگەیاندن ، پڕوپاگەندە ، هۆلیود وە زۆربەی دامەزراوەکانی حکومەتی امریکی .. 

لە هەمو هەڵبژاردنێکا ، بەرنامەی ئابوری گرنگترین خاڵی بانگەشەی هەڵبژاردن بوە ، کاندیدەکان پشتیان پێ بەستوە ، ئۆباما بوژانەوەی ئابوری بەرنامەی سەرەکیی بو ، هەنگاوی گەورەی نا ، پێنج ملیۆن بێئیشی دامەزراند ، پێنج ملیۆنی تر جاوەڕێی دەسکەوتنی کار ئەکەن ..ئەبێ هیوایان بە ترەمپ دا هەڵواسن  ؟..

لەگەڵ ئەو لێکدانەوانەی تا ئیستا بۆسیاسەتی امریکی کراوە ، دەرچونی ترەمپ هۆکارێکی گەورەتری لە پشتەوەیە ، گۆڕانێکە لە هەمو سیاسەتی جیهانیا .. بە ڕای فۆکۆیاما بیریاری امریکی بە رەگەز ژاپۆنی ، وەک ڕوداوی بریکسیت ( دەرچونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا ) سەیری ئەکات و هەمان هۆکاری هەیە ، ئەویش زاڵبونی نەتەوە پەرستی و پاشەکشەی سیستمی لیبڕاڵی ، لە ریفراندۆمی  بریکسیت دا ، خەڵکی ناوچەکانی سەروی بەریتانیا و لادێکان و شارە بچوکەکان دەنگیان پێدا ، دانیشتوانی لندن دەنگیان پێنەدا ، واتە توێژی ڕۆشنبیر دەنگیان پێنەدا ، هەر وەک شارە گەورەکانی کەنارەکانی دەریا دەنگیان بە ترەمپ نەدا .. ڕێکەوت نیە ( نایجیل فاراج ) سەرکردەی حزبی سەربەخۆیی بەریتانیا پشتگیری گەورەی ترەمپ بو .. قۆناغێکی ڕەگەز پەرستی و میلەت گەرایی بەڕێوەیە ، جیهانی بون و کاڵبونەوەی سنورەکان بەسەر ئەچێ .. ئەگر ئەوە ڕوبات لەبەردەم گۆڕانێکی گەورەی چارەنوس سازداین ، وەک کاتی ڕوخانی دیواری بەرلین لە ١٩٨٩ دا  .. هەمان دیاردە لە فرنسا ڕوی دا ، چینی کرێکار لە هەمو هەڵبژاردنێکا دەنگیان بە حزبە شیۆعیەکان و سۆشیالیستەکان داوە ، لەم دواییەدا دەنگیان بە  جەبهەی قەومی دا ، بە سەرۆکایەتی ( ماری لۆبان ) . ئەم خانمە یەکەم کەس بو پیرۆزبایی لە ترەمپ کرد ...

لە ڕوسیا ( فلادیمیر پۆتین ) لە شارە گەورەکانی وەک مۆسکۆ و سانپترسبورگ ، واتە لە ناو ناوەندی ڕۆشنبیرا جەماوەری نیە ، دەنگ ناهێنێ ، بەڵام لە شارە بچوکەکان و لادێکانا لایەنگری زۆری هەیە .. بە پێی ڕاپرسیەکی تازە جەماوەری پۆتین زۆر زیادی کردوە  ...

ئۆردوگانیش هەمان شت ، لە ناو چینی ناوەندی پارێزگارەکانا ، جەماوەرێکی زۆری هەیە .. هەمان شت ( فکتۆر ئۆربان ) سەرۆک وەزیرانی مجر تەنیا لە بۆداپست دا جەماوەری نیە ..

ئەمانەی باسکرا بەڕێکەوت نیە ، هەستی نەتەوایەتی و ڕەگەزپەرستی  ئەگەڕێتەوە ...  

کە باسی سیستمی جیهانیی لیبڕاڵی ئەکەین ، باسی سیستمی بازرگانی و وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی ئەکەین ، کەلە سەر هەندێ یاسا و ڕیسایەک دروست بوە ، ئەوەتا  کۆمپانیای ئەپڵ ( ئایفۆن ) لە چین دروست ئەکات و لەوێوە باری ئەکات بۆ بازاڕەکانی امریکا و ئەوروپا .. ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی ملیۆنەها کەسی لە وڵاتانی چین و هیند و امریکای لاتین و افریکا ، لە هەژاری رزگار کردوە .. 

لەلایەکی ترەوە ملیۆنان کەس کۆچ ئەکەن بۆ وڵاتانی ئەوروپا و امریکا ، بۆ ژایانی باشتر ، ئەمەش ئەبێتە هۆی زۆربون و هەرزان بونی دەستی کار لەوڵاتانەدا ، ئەم هۆکارانە وای کردوە کرێکاری ڕەسەنی وڵاتانی لیبڕاڵی  دیموکراتی  ( خۆراوا )  کارەکانیان لە کیس بچێ و بە زەحمەت کاریان بۆ پەیدا ببێ ... ئەوە وایان لێئەکات ڕوبکەنەوە رەگەز پەرستی و میلەت گەرایی...

سیستمی سیاسی امریکا ئەتوانین بڵێین توشی شکستی سیاسی بو ، نەیتوانی نوێنەری چێنە تەقلیدیەکەی کرێکاران بێت  ، حزبی کۆماری لەژێر گوشاری دامەزراوە بازرگانیەکانی امریکا و شەریکەکانیدا بو ، کە قازانجێکی زۆریان لەم سیستەمە جیهانیە کرد ، بەڵام بە زیانی چینی کرێکار شکایەوە ..

لەو لاوە حزبی دیموکرات بوە حزبی سیاسەتی پێناسە : وەک ئافرەتان ، هاوڕەگەزبازی ، امریکیە افریکیەکان ، امریکیە لاتینیەکان ، ژینگە .... و بەم جۆرە گرنگی بە ئابوری نەئەدا ..

هۆی ئەمانەیە ئیستا راسترەوەکانی امریکا سۆزیان بۆ پێناسەی امریکی هەیە ، سەیر ئەکەن وڵاتەکەیان لێ زەوت ئەکرێ لە لایەن کۆچبەرانەوە ، نەک تەنیا ئەوانەی لە گڵۆبالیزم زەرەرمەند بون ، لەناو دەوڵەمەند و ڕۆشنبیرانیشدا ئەو هەستە پەیدا بوە ، بۆیە سەیر نیە ترامپ بە سەرۆک هەڵبژێرن ، هەمان هۆکار بو  بەریتانیای لە یەکیتی ئەوروپا هینایە دەرەوە ..

وتاری سیایسی ترەمپ بە وردی دراسە کراوە ، لە بارەی سیاسەتی ئابوری و سیستمی  سیاسەتی جیهانی کەسیکی قەومی یە بێ دودڵی .. بە ئاشکرا ڕایئەگەیەنێ هەوڵ بۆ پیاچونەوە بە گرێبەستە بازرگانیە کان ئەکا وەک ( نافتا ) ، ( رێخراوی بازرگانی جیهانی ) .. ئەگەر نەتوانێ بیانگۆڕێ ، ئەتوانێ لێیان بێتە دەرەوە ..

هەروەک سەرسامی خۆی بۆ سەرکردە بەهێزەکان ڕاگەیاند وەک ( پۆتین ) کە هەرچێکیان بوێ ئەیکەن .. گرنگی بە دۆستە تەقلیدیەکانی امریکا نادا وەک ناتۆ ، کۆریای خوارو ، یابان .. وایان ئەبینێ سواری کۆڵی امریکا بون و مشەخۆری سەر هێز و نفوزی امریکان ..

بێگومان ئەم تێزەی ترەمپ مەترسی بۆ ئابوری جیهانی و سیستمی ئاسایشی دەوڵەتی هەیە ، لە جیهانێکا پڕە لە ئابوری نەتەوەیی .. مانەوەو بەردەوامیی بازرگانی و وەبەرهێنانی بێسنور ، پشت بە هێز و کاریگەری امریکا ئەبەستێ ، ئەگەر امریکا بە تەنیا یەکلایەنە دەسکاری ئەو گرێبەستانە بکات ، ئەوانەی توشی زیان ئەبن ( بەهێزەکان ) ڕەنگە هەوڵی تۆڵە کردنەوە بەن ، ئەوەش دور نیە کارەساتێکی ئابوریی لێبکەوێتەوە وەک ئەوەی لە سیەکانی سەدەی بیست دا ڕوی دا ... 

ئایا ترمپ ئەتوانێ لەم تاقیکردنەوەیە دەرچێ ....  ئەتوانێ هەردو حزبی کۆماری  و دیموکراتی دڵنیا کاتەوە ، لەگەڵ سەرجەم وڵاتانا پەیوەندیی پتەو کات ؟ یا شکست ئەهێنێ و بەدەردی ئەو سەرۆکانە ئەچێ کە دامەزراوەکانی سیاسەتی امریکی پشتگیری نەکردن ، تەنیا بنکەی جەماوەری فراوانیان هەبو ، 

ئەو سەرۆکانە ، زۆر کەمن   وەک ترەمپ ناوەندەکانی سیاسەی امریکی پشگیری نەکردون ، تەنیا بە پشتی جەماوەر دەرچون ، دوایی کێچەڵێکیان بۆ دروست کردون .. جۆن کنیدی سەرۆکێکی جەماوەری بو ، لەناو گەنجانا پشگیری زۆری هەبو ، وتەکانی ببونە سرود و گۆرانی ، لە تکساس تیرۆر کرا ، تا ئیستا ڕون نیە کێ لە پشت تیرۆر کردنیەوە بوە ، پروپاگەندە ئەکرێ گوایە ناوەندەکانی سیاسەتی امریکا هەستاوە بەو  کارە  ، لەبەر ئەوەی لە سنوری خۆی دەرچوە ، نیکسۆن هێڵی سوری بەزاند ، لە پەیوەندیی لەگەڵ چێن دا ، روداوی ( وتر گێت ) یان بۆ دروست کرد .. گاری هارت لە کۆلۆڕادۆ وەهاتبو ، دژی سیایەتی امریکی ئەدوا و خۆی بە سەربەخۆ ئەزانی ، گۆبەنێکیان بۆ نایەوە  ( بە پەیوەندی سکسی لەگەڵ  دۆنا رایس ) کۆتایی بە ژیانی سیاسیی هات .. تەنیا ڕۆزفلت  پشتی بە جەماوەر بەستبو ، بە سەلامەت دەرچو ، ئەویش سەرۆکێکی کاریزمی بو ، سێ جار هەڵبژێررایەوە لە سەردەمی جەنگی جیهانی دوەما ...

لەمانەوە ئەگەینە ئەو ئەنجامەی ڕۆژی هەڵبژاردنی ترەمپ ، ڕۆژی گۆڕانێکی گەورە بو لە لێبڕاڵی جیهانیەوە بۆ میلەتگەرایی و نەتەوە پەرستی .. 

ئەو تەنگژە سیاسیەی  توشی سیستمی لیبڕاڵی دیموکراتی دێ ، لە دەسەڵاتە دیکتاتۆرە تاکڕەویەکانەوە ( وەک چین و کۆریای باکور ) نیە ، بەقەد ئەوەی لە ناوخۆی ڕۆژاوادایە ...

فرانسس فۆکۆیاما : امریکا ترامپ و النظام العالمی الجدید ..فاننشیال تایمز

د . یوسف مکی : یوم غیر مالوف فی التاریخ الامریکی ..

واشنتۆن پۆست  : ترامپ اول  رئیس مستقل للولایات المتحدة الامریکة  ریم عبدالحمید