کاری سەرانی پارتی و یەکێتی بۆ ئیران، دوای ڕۆیشتنی ئەمریکا!

لە ئەنجامی گۆڕانی بارودۆخی دنیا و گۆڕانی هاوکێشەی هێز، هەنووکە لە ئەجێندای ئەمریکادا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پلە یەک نەماوە. ئەمە ئاماژەیەکە کە هەڵوێستی ئەمریکا بەرامبەر بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانی بنەڕەتی بەسەردا هاتووە، وەک سێ دەیە لەوە پێش نەماوە، بۆیە پەلەشی کرد لە بەجێهێشتنی ئەفغانستان.

ئیدارەی بایدن درێژە بە سیاسەتەکانی ترامپ دەدات کە دژی چین بوو ، چین چەند جارێک هۆشداری داوە بە ئەمریکا کە دەبێت درێژە بەو سیاسەتە نەدات. یانگ وەزیری دەرەوەی چین گوتی: " نابێت ئیدارەی بایدن هەمان سیاسەتە ‌هەڵەکانی ترامپ بەرامبەر چین پەیڕەو بکات". بەهێزبوونی چین وەک جەمسەرێک بەرامبەر بە ئەمریکا لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بووە بەهۆی نیگەرانی ئەمریکا. ئاشکرایە کە ئەمریکا دەرک بەوە دەکات کە لەم بارودۆخەی ئێستا بەهێزبوونی هیچ وڵاتیک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تا ئەو ڕادەیە نابێت، کە کاردانەوەی لەسەر پێگە و شکۆی ئەمریکا لە دنیادا هەبێت یان لە ئایندەدا لەگەڵی بەرابەر بێت. وەزیری دەرەوەی چین لە مانگی چواری ئەم ساڵدا بە میدیای دنیای ڕاگەیاند: " ئەمڕۆ ئێمە هاوشانی ئەمریکاین لەو کەمتر نین". کەواتە چین ئەو مەترسیەی لەسەر ئەمریکا دروست کردوە، لەبەرئەوە ئەمریکا لەمەودوا زێتر تواناکانی بۆ مەسەلەی دژایەتی چین تەرخان دەکات، بەڵام ڕوون نییە کە ئەم کارە چەند ساڵێک یان دەیەیک دەبات. 

مێژوو پێمان دەڵێت کە گۆڕانی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکان و ئاراستەکردنی جۆری سیاسەتەکانی زلهزێزەکانی دنیا و پشت لە کورد کردن، ئامرازێکی کوشندە بووە بۆ جوڵانەوە سیاسییەکان و پرسی کورد. ئێستا پەیوەندیی نێوان ئەمریکا و چین زۆر خراپە، گەیشتۆتە ڕادەیەک کە لە میدیا جیهانییەکاندا دژایەتی یەکدی دەکەن، ئەمریکا لە هەوڵی دروستکردنی هاوپەیمانەتییە دژی ئەو وڵاتە. کەواتە سەرقاڵ بوونی ئەمریکا بە گرفتی چین، مانای ئەوەیە کە ئەمریکا ئیدی خەمسارد دەبێت  بەرامبەر بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.  کشانەوەی هێزە شەڕکەرەکانی ئەمریکا لەو ناوچەیەدا، کاردانەوەی لەسەر عیراق و هەرێمیش دەبێت، وەک چۆن کاردانەوەی لەسەر دۆخی سیاسی ئەفغانستان هەبوو، کە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی گۆڕانی هاوکێشە سیاسییەکان، کە بێگومان دەسەڵاتدارانی هەرێم و عیراق دەرکیان بەوە کردووە و خۆیان بۆ ڕوودانی ئەو ئەگەرە ئامادە کردوە، ئاشکرایە کە پێشوەخت بەربەستێکیان بۆ پاراستنی، بەرژەوەندیی تایبەتی خۆیان و ماڵومنداڵیان و پاراستنی کورسیەکانیان دروست کردوە، کە میللەتی عیراق و گەلی کوردی لێ بێ ئاگایە.   

ئەگەر پێشوەخت ڕێککەوتنی ژێربەژێر لەنێوان تورکیا و ئیران و ئەمریکادا سەبارەت بە دیاریکردنی چارەنووسی عیراق نەبێت، وەک ئەو ڕێککەوتنەی کە بایدن لەگەڵ تورکیادا سەبارەت بە پاراستنی فڕۆکەخانەی کابول لەلایەن تورکیاوە کردی، ئەوا بێگومان بە دوورکەوتنەوەی ئەمریکا لە عیراق چاوەڕوان دەکرێت کە  تورکیا و ئێران بەبێ ئەوەش خۆیان بە وەریسی عیراق دابنێن و شەڕ لەسەر پشک لە عیراق بکەن.

 ڕووداوەکان و سروشتی دەسەڵاتە سیاسییەکانی دوای ڕووخانی سەدام، دەریدەخەن کە کلیلی کۆنتڕۆڵکردنی عیراق زێتر کەوتۆتە دەستی تاران و لە بەغداد حوکم دەکات. سەرەڕای خراپی دۆخی ناوەوەی ئیران، کێشەی ئابووریی و خۆپیشاندانی خەڵک دژی دەسەڵاتدارانی تاران لەگەڵ ئەوەشدا کۆنتڕۆڵ کردنی عیراق دەمێکە پلە یەکی ئەجێندای ئیرانە، بۆیە چاوەڕوان دەکرێت  عیراق و هەرێم پێ بنێنە قۆناغێکی دی لە پەیوەندییان لەگەڵ تاران. 

ئێران هەمیشە ئەجێندا و ستراتیژیەتی دوور و نزیکی خۆی لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و ئیقلیمیەکاندا، پێشوەخت لەسەر بناغەی گۆڕانی هاوکێشەی سیاسیی و سەربازیی و  هێز و هاوپەیمانییە نێو دەوڵەتییەکان و ناوچەییەکاندا دادەڕێژێت، ئامانجە سیاسیی و ئابووریی و سەربازییەکانی دیاری دەکات . لەگەڵ ئەوەی لە قۆناغە مێژووییە جیاوازەکاندا دەسەڵاتی سیاسی و حوکمڕانی لە تاران  گۆڕانی بەسەردا هاتووە، بەڵام هەموو ئەوانەی دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست بە عیلمانی و ئیسلامییەکانەوە، جۆری مامەڵەیان لەگەڵ حزبەکانی باشووری کوردستان و پرسی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا گۆڕانی بەسەردا نەهاتووە، هەر لەسەر یەک وەتیرەدا ڕۆیشتووە. هەموویان زانستییانە و بەخوێندنەوەی ورد، دەزگە هەواڵگریەکانیان بەگڕ دەخست، بۆ ئەوەی کار لەسەر تێکشکاندنی پرسی کورد لەهەر چوار پارچەی کوردستاندا بکەن، هەروها هەڵوێستی سەرانی ینک و پدکیش بە گۆڕانی دەسەڵاتی سیاسی لە تاران گۆڕانی بەسەردا نەهاتووە، دەسەڵات دوای دەسەڵات هاتبێت ئەوان هەر بە جاش و ئەڵقە لەگوێ تاران ماون و جوڵانەوە سیاسی و چەکدارییەکانیان لە خزمەت ئەواندا بەکارهێناوە. 

 خوێندنەوەی ڕووداوە مێژووییەکان پێمان دەڵێن، کە ئیران ئەجێندا و ستراتیژیەتی دە ساڵ یان زێتر پێش وەخت بۆ ڕووداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی بۆ بەکارهێنانی سەرانی پارتەکانی باشووری کوردستان و لێدانی پرسی کورد دادەڕێژێت. لە شەستەکانی سەدەی ڕابردوودا کاتێک کە ڕەزا شا مامەڵەی لەگەڵ بنەماڵەی بارزانی دەکرد، دەزگەی ساواک بەتەواوەتی خۆی لێیان نزیک کردبووەوە، شۆڕشی کوردیان لە باشووری کوردستاندا خستبووە ژێر ڕکێفی خۆیان، لەو سات و کاتانەدا کە ئەو پەیوەندییە لە قۆناغی زێرییندا بوو، ئینجاش ئێران ئەجێندا و ستراتیژیەتی ئامادەکراو و داڕێژراوی هەبوو، ژێربەژیر کاری بۆ ئەوە دەکرد کە لە ئایندەیەکی نزیک یان دوور ئەگەر هەلێک هاتە پێشێ لەگەڵ  عیراق  لەسەر مەسەلەی کەنداو و هەندێک ئەرز ڕێکبکەوێت، ئینجا سەرانی شۆڕشی کورد بانگێشت بکات بۆ تاران، پێیان ڕابگەیەنێت، کە دەبێت ئاشبەتاڵ بکەن، تا ئەو کاتەی جارێکی دی کارمان پێتان دەبێتەوە، بچن لە ئەمریکا دابنیشن وەک ئاشبەتاڵی ساڵی ١٩٧٤.

 ئیران لە مەمەڵەکردنی لەگەڵ گرفت و ڕووداوەکانی دەورەوبەری نەفەس درێژە، بۆیە دەبینین بۆ پێکانی ئەو مەبەسەتەی ١٤ ساڵی خایاند، لە سەرەتاکانی ١٩٦٠کان تا ١٩٧٤. 

کاتێک کە گۆڕانکاری بەسەر دەسەڵاتی سیاسی ئیران هات و ڕەزا لە دەسەڵات نەما، لە ساڵی ١٩٧٩دا ئەو دەسەڵاتەی ئەمڕۆی تاران دەستبەکار بوو، ئەو کاتانە بوو کە گۆڕان  بەسەر جوڵانەوەی کوردیش لە باشووردا هاتبوو، وەک جاران یەک حزب و یەک سەرکردایەتی نەبوو، چەند حزبێکی دی جیا لە پارتی دیموکراتی کوردستان لە گۆڕەپانەکەدا پەیدا ببوون، ئیتر ئیران سوودمەند بوو لەو دۆخەش، مەرجەکانی قورستر کرد و هەڵبژاردەی زێتری لەبەردەستدا بوو، ئەمڕۆ ئاسا هاڤرکێی خستە نێو سەرانی ئەو حزبانە، کە کامیان زێتر ببێت بە جاشی ئەو، بۆ ئەجێندای ئەو کار بکات، لە تاقیکردنەوەی ئەواندا سەرکەوتوو بێت، ئەوجا دەبێتە هەڵبژاردەی تاران و پارە وەردەگرێت. ئەو کات بنەماڵەی بارزانی لەو تاقیکردنەوەیەدا پلەی یەکەمیان هێنا، تا ساڵی ١٩٨٤یش تەنیا ئەوان جاشی پلە یەکی دەسەڵاتدارانی تاران بوون، لە دوای ساڵی ١٩٨٤دا پاش هەوڵدانێکی زۆری سەرانی یەکێتی  و حسک بۆ ئەوەی ئیران بە جاشیان قبوڵ بکات، ئەوجا ئێران ئاوڕێکی لێدانەوە و خزاندیانیە نێو گەمە پیسەکە، ئەوانیش وەک بنەماڵەی بارزانی هێزی یەکەتیی و حسکیان کرد بە نۆکەر و میلیشیای  ئیران لەژێر دروشمی بریقەداردا ئەو هێزەو جەماوەرییان هەڵخەڵەتاند.

دەسەڵاتی ئیسلامیی ئیران، پێشوەخت خوێندنەوەی بۆ دۆخی سیاسی ناوچەکە بەتایبەتی عیراق هەبوو، ئەو ئەجێندای تایبەتی بۆ قۆناغی جەنگ و دوای جەنگی هەشت ساڵە لەگەڵ عیراقدا ئامادەکردبوو، لە ڕێگەی دەزگەی هەواڵگری عیراقی، زانیاریی هەبوو کە سەدام دەیەوێت گۆڵمەزەیەک بۆ کوێت بخوڵقێنێت، هەروها بە وردی خوێندنەوەیان بۆ هەڵوێستی کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بەرامبەر ئەو هەڵوێستەی سەدام هەبوو. دەزگەی هەواڵگری ئیران لەنێو شیعەی عیراقدا کاریان دەکرد لە ڕێگەی سەرانی حزبەکانی باشووریش بەتایبەتی ینک، پدک و حسک جڵەوی جوڵانەوەی کوردیان توند بەدەسستەوە بوو، بۆیە دوای ڕاوەستانی جەنگی "عیراق و ئیران"، ئەو کات جەلال تاڵەبانی لە ١٩٨٨وە لە ڕێگەی تارانەوە بۆ دەرەوەی وڵات نەجاتیان دابوو، بەڵام ئەوانی تر لە سەرانی یەکێتی و بنەمەڵەی بارزانی لەنێو شارەکانی ئیران بوون. 

تاران کە جەنگی لەگەڵ عیراق تەواو بوو، جارێکی دی سەرانی ئەو هێزانەی بانگێشت کرد، پێیانی ڕاگەیاند کە قۆناغی هەشتاکان تێپەڕی، جەنگ ڕاوەستا، گۆڕانکاری لە هاوکێشەی هێز و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا ڕوویداوە، کە وای کردوە  گۆڕانی بنەڕەتی بەسەر بارودۆخی ناوچەکەدا هاتووە، ئێستا ئەوان ئەجێندایەکی دیان ئامادەیە بۆ کارکردن لەسەری و هەردوو سەرۆکی پارتی و یەکێتی  دەبێت سروشتی هێزەکانیان بگۆڕن، هەر یەکە ١٥٠٠ تا ٢٠٠٠ پێشمەرگەیان هەبێت، کە لە ئایندەیەکی نزیکدا کاریان پێیان دەبێت، ئەوە بوو دووبارە هەردوو هێز نیمچە ئاشبەتاڵێکیان ئەنجام دا و بۆ ئەجێندای ئیران کاریان کرد کە ئەو کات تاران خۆی ئامادە دەکرد بۆ ئەوەی فتیلەی ڕاپەڕین لەسەرتان سەری عیراقدا بتەقێنتەوە، ئەوەبوو کە لەسەرەتای نەوتەکاندا لە ساڵی ١٩٩١دا ئیران رێبەری ئەو ڕاپەڕینە بوو لەسەرتانسەری عیراق و جڵەوی جوڵانەوە سیاسیی و چەکداریی و جەماوەرییەکانی لە ڕێگەی حزبە عەرەبیی و کوردییەکاندا لەدەست بوو. لە کۆتاییدا دیسان سەرانی یەکێتی و پارتی، هەوڵدانی دە ساڵی دیکەی میللەتی کوردیان کرد بە قوربانی ئەجێندای ئێران، واتە لە سەرەتایی هەشتاکانەوە تا سەرەتای نەوەتەکان.

لەسەرەتای نەوەتەکانەوە تا ڕووخانی سەدام قۆناغێکی دی بوو بۆ جوڵانەوەی میللەتی کورد، گەلێک هەلی مێژووی هەڵکەوت، لەسەر ئاستی نێونەتەوەیی دوای کۆڕەو کورد پشتیوانیەکی بێهاوتای هەبوو، ئەمریکا جڵەوی بۆ شۆڕکرد، بەڵام وابەستەبوونی سەرانی ینک و پدک بۆ بەرژەوەندیی تایبەتی خۆیان بە ئەجێندای ئیران، ڕێگربوون لەبەردەم سوودوەرگرتن لەو هەلە مێژوویانە.  لە سەرەتای نەوەتەکانی سەدەی ڕابردووەوە تا ئەمڕۆ کە دەکات چارەکە سەدەیەک، سەرانی ینک و پدک جاشایەتی خۆیان بۆ ئیران دووپات دەکەنەوە، هەروها بەدرێژایی ئەو سی ساڵە گەلێک لە کادیری سەربازیی و ئەندام پەرلەمان و ئەوانەی دی کە لە پۆستی هەستیاردان لەنێو پارتی و حکومەتی هەرێم بەتایبەتی لەنێو هێزی یەکێتی بوون بە ئەڵقە لە گوێ ئیران و دەزگەی ئیتیلاعات دەستی گەیشتۆتە جەماوەریی ئەو دەڤەرەش، ئێستا کە خەریکە ئەمریکا وەک جاران لە ناوچەکەدا نامێنێت و غەمی گەورەی ئەمریکا ئەمڕۆ بەهێزبوونی "چین"ە کە دەبێت بەرەنگاری بێت، بۆیە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئەجێندای ئەمڕۆی ئەمریکادا پلە یەک و وەک سی ساڵی ڕابردوو نەماوە. 

بەدڵنیاییەوە ئیران بۆ قۆناغی دوای ئەمریکا، وەک ساڵانی شەستەکان تا ئێستا چۆن ئەجێندای پێشوەختی ئامادە بوو، هەنووکەش ئەجێندای ئامادەی هەیە، کە سەرانی ینک و پدک دەبێت ملکەچی ببن و جاران ئەگەر توانای ئەوەیان هەبووبێ کە تەنیا هێزەکانی خۆیانیان بخەنە خزمەت، ئەمڕۆ دەبێت هەرێمێک بەهەموو دەرامەتی سامانە سروشتییەکانی و بە شەش میلیۆن کوردەوە بخەنە خزمەت ئەجێندای ئیران.

ئەزموونی تاڵی میللەت لەگەڵ سەرانی پارتی و یەکێتی، میللەتی تووشی گومان کردوە، کە ئایا  ئەگەر ئەمریکا بەتەواوی دەست لە عیراق هەڵبگرێت و لە گۆڕانی قۆناغی سیاسی داهاتوودا، ئاخۆ سەرانی ینک و پدک، وەک پیشەی هەمیشەییان بۆ ئەجێندای ئیران جارێکی دی پاشەکشە بە جوڵانەوەی نەتەوەیی کورد دەکەن، یان ئەو جارە، ئەگەر ئەو دەسەڵاتەی ئیران بمێنیت یان بڕوخێت، ئەوا وەک جاران سەرانی پارتی و یەکێتی هەمان گەمەی ڕابردوو بە پرسی کورد دەکەن، بە ئەسپایی لەسەر هەمان وەتیرەی جاران کار دەکەن، دووبارە پرسی میللەتی کورد بەرەو هەڵدێر دەبن! 

ئەم جارەیان ئەگەر سەرانی ینک و پدک بۆ ئەجێندای ئیران هەموو سنوورێک ببەزێنن، تەنیا ئەوان خەتابار نین، لەبەرئەوەی ئەوەی لە سی ساڵی ڕابردوودا لە هەرێم دەگوزەرێت، وەک جاران نییە کە هێزەکەیان و جەماوەریی لێ بێئاگا بێت، لە ئەشکەوتەکان و سەر میزی ئیتیلاعات بەنهێنی و بەبێ ئاگای هێزی پێشمەرگەی جاران، ئەندامی جارانی حزب و جەماوەریی جاران، سنوور ببڕن و بەدزیەوە هەموو هێزەکان بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بخەنە خزمەتی دەسەڵاتدارانی تاران. ٢٨ ساڵ  بە بەرچاوی جەماوەر، لایەنگران و دۆستی حزبەکنیان، قاسم سلێمانیان کرد بە دەسەڵاتداری یەکەمی کوردستان، بۆیە ئەوجارە لە شکەستهێنان بە پرسی کورد، مێژوو تەنیا بەرۆکی ئەوان ناگرێت، بەڵکو بەرۆکی هەموو میللەتی کورد لە باشوور دەگرێت. 

لەدەرئەنجامدا دەردەکەوێت، کە بە درێژایی مێژووی ئەو قۆناغانە، ئەم کەینوبەیەنە بۆ ئێران کات بەفیڕۆدان نەبووە، توانیویەتی کارا بۆ مەرام و ئەجێندای خۆی کار بکات، بەڵام بۆ تەمەنی شۆڕشی میللەتێکی چەوساوە، قۆناغێکی مێژوویی درێژە کە تێیدا هەزاران هەزار شەهیدی داوە، کیمیاباران کراوە، ئەنفال و کۆمەڵکوژ کراوە، لەسەر خاکی خۆیدا دەرکراوە، لە هەمووشی گرنگتر دەیان هەلی مێژووی لەدەستداوە، جگە لە کاردانەوەی سایکۆلۆلۆژی کە میللەتێکی ژیردەست تێکدەشکێت، تەسلیم بە قەدەر دەبێت، لەژێر ڕەحمەتی دەستی داگیرکەراندا سەرکز دەکات، ئەوە بێگومان بۆ ساڵانێکی درێژ ئەو گەلە بێ متمانەبەخۆ دەبێت، هەڵسانەوەی ئاسان نابێت، هەر بەدیلیکی سیاسی کە دروست دەبێت، ئەوا ئەو هەوڵدەدات تروکسایەکی تێیدا ببینێت ئەگەر ئەو بەدیلە تروسکایشی تێیدا نەمابێت و هەمان پارت و سەرکردە دۆڕاوە ئێکسپایەربووەکان دووبارە بۆ گیرفان پڕکردن بەکاریان بهێنن وەک ئەوەی بەدرێژای ئەو قۆناغانە ڕوویانداوە.