و: ناوم جاسم تۆفیق مستەفایە، لە سالی 1959 لە گوندی "خۆران"، لە بناری چیای سەفین هاتوومە دونیاوه‌، لە سەرەتای سالانی شەستەکان ماڵمان چۆتە هەولێر، لێرە قۆناغەکانی خوێندنم تەواو کردووە، لە هەولێر لە ئامادەیی کوردستان خوندومە. لە نەورۆزی 1981ه‌وه‌ لە ئیتالیا دەژیم. 

و: لە راستی من، وەک زۆربەی خەلکی کوردستان، لە سەردەمی مندالی تێکەلاوی بزوتنەوەی چەکداری یان شۆڕش بووین، لە سەرەتا مالمان لە گوند بوو، لە دوای ئەیلولی 1961 گوندەکەمان بۆردومانکرا، ناچار زۆربەی دانیشتوانەکەی رووی لە ئەشکەوتەکانکرد، وەک خەونی شەوانە هەندێکم ئێستاش لە بیر ماوە.

 به‌ پێی سەرچاوە مێژوویەکان  لە سالی ١٩٢٠ ناوچەکەمان بە سەرکردایەتی میرانی سالح بەگی خۆران لە دژی دەسەلاتی ئینگلیز راپەڕیوون، لەشکرێکیان بۆ کۆمەک و پالپشتی لە حکومەتەکەی شێخ مەحمود رەوانەی ناوچەی سلێمانی کردووە، بۆیە فرۆکەکانی ئینگلیز گوندی خۆرانیان بۆردومان کردووە. لە سالی ١٩٢٤ کاتێک سمکۆ ئاغای شکاک، بە خۆی لەشکرەکەی سەردانی کوردستانی باشور دەکات، دەلێن، ٢ شەو لە گوندی خۆران میوان بووە و پاشان لە ڕیگەی مەرگە و پشدەر گەڕاوەتەوە رۆژهەلات. دوایی کە مالمان هاتە هەولێر و چوونە قوتابخانە زۆربەی هاوینەکان دەگەڕاینەوە گوندەکەمان یان گوندی مالی دایکم، سوسێ، ئاشنایەتیمان لەگەل پێشمەرگە زوو بە زوو پەیداکرد، زۆربەی خزمەکانی دایکم پێشمەرگە بوون.  

لەگەل بەیانی ئازاری 1970 هەستی "کوردایەتی" لای من نەشونمایکرد، لە قۆناغی ناوەندی چوومە ریزی "یەکێتی قوتابیانی کوردستان" و دەستم بە خوێندنەوەی رۆژنامە و گۆڤار و کتێبکرد. لە گەل دەستپێکردنەوەی شەڕو پێکدادانی 1974 بۆ ماوەی 2 مانگ، ئازار و نیسان، لە گوندەکانی خۆمان لە خویندن دابڕام و تفەنگێکی بڕنۆی لە خۆم درێژترم بە شان بوو، پاشان بابم و خزمان ناچاریانکردم بگەڕێمەوە هەولێر. 

کە ئاشبەتالی 1975 رویدا کاریگەری گەورەی لەسەر من دروستکرد، دوای تەواوکردنی ئامادەیی ناوم لە "پەیمانگای تەندروستی موسل" دەرچوو، سەرەتای مانگی 11ی سالی 1978. گەڕامەوە هەولێر و پاش چەند رۆژێک پەیوەندیم بە هێزی پ. م. یەکێتی کرد، 2 خالم پێشمەرگەبوون، لە مەهابادێ مالی خالی دایکم و هەندێ لەو خزمانەی لە دوای ئاشبەتاڵ لە ئێران مابوونەوە، دوای روخان و نەمانی شا گەڕابوونەوە مەهاباد، خالێکم هاوسەرگیری لەگەل ژنێکی ماهابادی کردبوو. لە مەهاباد ئاشنایەتی و ناسینم لەگەل هێزە سیاسیە کوردی و ریكخراوە ئیرانیەکان پەیداکرد، دەرفەتی ئەوەم بۆ رەخسا بۆ ماوەی زیاتر لە دوو سەعات چاوپێکەوتن لەگەل شەهید قاسملۆ بکەم.  

چۆن و لەبەرچی سەنگەری خەباتی چەکداریم جێ هێشت؟ وەلامەکە دوورو درێژە و ئەوەندە دەتوانم بلێم من و هاوتەمەنەکانم، لە شار، بیرو بۆچوونەکی رۆمانسیمان بۆ شۆڕش هەبوو، باوەڕمان بە ئازادی رادەربڕین، پرنسیپی عەدالەت و دەستپاکی و راستگۆیی و خزمەتی چینی هەژار و.. هتد هەبوو بەداخەوە لە شاخ ئەوانە زۆر کەم بوون، ئەوکات شەڕی براکوژی نێوان یەکێتی و قیادەی موەقەتە، یەکێتی و حسک و ئەوانیتر لە ئارادابوو،  پاش نزیکەی 2 سال وازم لە پ.م هیێنا. بیریی ئەوەم دەکردەوەو ئەگەر بچمە ئەوروپا و هەول بدەم هەست و سۆزی رای گشتی و کۆمەلانی خەلکی ئەوروپا بۆ دۆزی کورد رابکێشم لەوانەیە لە خەباتی چەکداری باشتر بێت. ئەوەبوو دەرفەتێکم بۆ رەخسا و لە رێگەی تورکیا بەرەوە هەندەران کەوتمە رێگا، پاش سەردانیکردنی هەندی وولات لە سەرەتای 1981 لە ئیتالیا گیرسامەوە. 

و: لە راستی نە دەبوایە لە ئیتالیا بمێنمەوە، ئەوکات، بە یاسا، نە مافی پەناهەندەیی و نە سۆسیال هەبوو، ئیقامە وەرگرتن زۆر بە موشکیلە بوو، لەبەر ئەوە بڕیاری مانەوەم عەقلانی نەبوو. لەگەل ئەوەش، لە شاری پێروجا Perugia، دەستم بە خوێندنی زمان کرد، پێروجا شارێکی کۆمونیستی و چەپ بوو. پاشان لە کۆلێژی علومی سیاسی لە شاری پیزە Pisa وەرگیرام، تا کەوتنی رژێمی بەعس لە نیسانی 2003 تاکە کورد بووم لەم شارە.  

لە شاری پیزە زانستی سیاسی، بە شی "یاسا و سیاسەتی نێودەولەتی"م تەواوکرد. پاشان لە سالانی 1992 – 1995 لە زانکۆی پادۆڤە Padova کە 40 کم لە شاری ڤینیسیا دوورە دکتۆرام لە "دامەزراوەو تەکنیکەکانی پاراستنی مافی مرۆڤ" تەواو کرد. لە کۆتایی 1995 تا ناوەڕاستی 1998 گەڕامەوە شاری پیزە و خەریکی دکتۆرا بووم لە "پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان". 

لە سالی 1994 لە زانکۆی مەعریفەی رۆما La Sapienza، لە پێشبڕکێیەک سەرکەوتم و دەبوایە بۆ ماوەی 2 سال وەک توێژەر بمێنیتەوەو پاشان، ئەگەر مامۆستاکان رەزامەندیان دەربڕیبایە ئەوە دەبووی بە مامۆستای یاریدەدەر و پاشان رێچکەی زانستیت وەردەگرت و تا پڕۆفیسۆر. بەداخەوە ئەوکات من جنسیەی ئیتالیم نەبوو و قەبول نەکرام، ئەوکات وەرگرتنی وولاتینامەی ئیتالی زۆر بە گرفت بوو، ئێستاش هەر وایە.  

و:  لە راستی پێمخۆش بوو لە شاری فلۆڕانس بخوینم، کە پایتەختی هەرێمی تۆسکانا Toscana یە و رێنانسی ئیتالیا و هەموو ئەوروپا لێرە سەری هەلداوە، کۆمەلێک کوردی باشورو رۆژهەلات لەم شارە دەژیان و زۆریش چالاکبوون بەلام شارێک بوو بژێوی ژیانی گران بوو، بە تایبەتی خانو بۆ کرێ زۆر گران و بە زەحمەت دەست دەکەوت. شاری پیزەم هەلبژارد لەبەر دوو هۆ، ٨٠ کم لە فلۆڕانس دووربوو و، لە شاری پیزە لە کۆتایی سالانی ١٩٦٠ بزوتنەوەی خویندکارانی چەپ لێرە لە دایکبووەو گەشەی کردووە. هەروەها لە سالی ١٣٤٣زا بە فەرمی زانکۆی پیزا کراوەتەوە و رۆڵ و سەنگێکی تایبەتی هەیە. 

سەبارەت بە بەدەستهێنانی جنسیەی ئیتالی، ئەوکات و ئێستا، زۆر بە گرفتە، بە یاسا دیارینەکراوە کە پاش ئەوەندە سالە، تۆ مافی وەرگرتنت هەیە، زۆر کەس هەیە، لەوانە ژمارەیەک کوردی باشور، دوای ٢٠ – ٣٠ سال ولاتینامەی ئیتالیان وەرگتووە. لەبەر ئەوەی لە ئیتالیا جنسیە ماف نیە بەلکو "لێرە جنسیەت پێ دەبەخشن یان پێت دەدەن". لە سالی ١٩٩٢ یاسای ولاتینامە کە تاکو ئیستا دەستکاری و هەموار نەکراوە  

لە ئیتالیا وەزارەتی ناوخۆ بەرپرسی سەرەکی پێدانی ولاتینامەیە، داواکەت بە کۆمەلێک فلتەر دەڕوات و لە کۆتایی بە بڕیاری وەزیری ناوخۆ پێت دەبەخشن. 

من لە سەرەتای مانگی یەکی ١٩٩٤ داواکاریم پێشکەشکرد، لە سەرەتای مانگی ئابی ١٩٩٦ وەلامەکە بە نەگەتیڤ گەڕایەوە، زۆر زۆر پێی نیگەران بووم، بۆ ماوەی چەند رۆژێک لە مال دەرنەچووم و وەلامی تەلیفۆنیشم نە دەدایەوە. وەلامەکە، بە نووسین، دەلێ : 

"ناوبراو (جاسم) هەرچەندە هەرسێ مەرجە یاساییەکانی هەیە بەلام بە پێی راپۆرتێکی ئاسایش و هەوالدەری نیشتمانی رۆژی ....  پێدانی ولاتینامەی ئیتالی بە ناوبراو هەڕەشە بۆ سەر بەرژەوەندی گشتی  و ئاسایشی ئیتالیا دروست دەکات ... هتد". 

مانگی پێشو، تەموزی ١٩٩٦ زۆربەی کاتم لە شاری رۆما بەسەر برد،  بۆ یارمەتیدانی برادەرانی باکور بۆ بەستنی خولی پێنجەمی "پەرلەمانی کوردستان لە دەرەوەی ولات" و بەشداریکردن تێیدا، چاوپێکەوتنم لەگەل دەیان ئەندام پەرلەمان و رۆژنامەنوس ئەنجامدا.  مانگی ئاب لە ئیتالیا مانگی پشو و گەشت و گەڕانە، شەڕی ناوخۆی پارتی – یەکێتی  و، ٣١ ئاب، سەرباری هەموو شتێ بوو.  

بە هەرحال دوای هەفتەیەک پەیوەندیم بە هەندێ مامۆستای زانکۆ و کەسایەتی شاری پیزە کرد، هەموو بەیەکەوە کۆبووینەوەو بە چاوی خۆیان وەلامە نەگەتیڤەکەیان بینی و بە جارەک حەپەسان. بڕیاردرا واژۆی ژمارەیەک کەسایەتی ئەکادیمی و کولتوری و سیاسی و ئیداری کۆبکەنەوەو رەوانەی لای وەزیری ناوخۆی بکەن و چونکە تەنها ئەو دەیتوانی بڕیارەکە پوچەل بکاتەوە. خۆشبەختانە وەزیری ناوخۆی ئەوکات بەرێز جۆرجۆ ناپۆلیتانۆ-(١٩٢٥ - ٢٠٢٣) Giorgio Napolitano بوو. کەسایەتی سیاسی ناسراو بوو، لە سالانی ١٩٨٠ بەرپرسی پەیوەندیەکانی دەرەوەی "پارتی کۆمونیستی ئیتالیا"بوو، لە 2006 تا 2015 بووە سەرۆک کۆمار. پارتی کۆمونیست، ئەوکات، دووەم پارتی گەورەی ئیتالی بوو، من ٢ جار لەکاتی سەردانی مەکتەبی سیاسی ئەو حیزبە چاوم پێیکەوتبوو، جارێکیش، لە نیسانی 1991، بەڕێزان د، مەحمەد عوسمان و عەدنان موفتی بردە لای سکرتێری حیزبەکە و بەڕێز ناپۆلیتانۆ ئامادەبوو، هەر ئەوکات سەرۆکی پەرلەمانی ئیتالی سەر بە پارتی کۆمونیست بوو و پێشوازی لە وەفدێکی رەوەندی کورد لە ئیتالیا کرد و منیش یەکێک بووم لە بەشداربوەکان. 

مەبەستم ئەوەیە بلێم ئەوکات وەزیری ناوخۆ منی دەناسی، ئەوکاتەی بەرپرسی پارتی کۆمونیستی شاری پیزە، کە ناوەکەی ئەوکاتە گۆڕدرا بوو بۆ پارتی دیموکراتی چەپ، تەلیفۆنی بۆ وەزیر کرد و مەسەلەکەی بۆ باسکرد من لە تەنیشتی دانیشتبووم و گوێم لە گفتو گۆکە بوو، دیار بوو وەزیر نیگەران بوو و سلاوی بۆ ناردم و رای وابوو نامەکەی بە واژۆکانی بۆ بنێرن و لە هەمانکات سکالایەک ئاراستەی دادگا بکەن. ئەوە بوو نزیکەی ١٠٠ واژۆ، هی دەیان پەرلەمەنتار، سێناتۆر، سەرۆکی ٣ زانکۆ، سەرۆکی ٤ کۆلێژ، دەیان مامۆستای زانکۆ، رۆژنامەنوس، پارێزگاری شاری پیزە و .... تاد کۆکرایەوەو رەوانەکرا. لە هەمانکات جێگری پارێزگاری پیزە کە مامۆستای کۆلێژی یاسا و پارێزەریش بوو سکالاکەی پێشکەشکرد. 

بێجگە لەمە ١٠ ئەندامی پەرلەمان و سێنات، بە فەرمی، لە کاتی پرسیار و وەلام question time داوایان لە وەزیری نێوخۆ کردبوو، سەبارەت بە بڕیارەکە، رونکردنەوەی زیاتر بدات. بە بەشداری خۆم  لە ٤ پرۆگرامی تیڤی و ٢ بەرنامەی رادیۆ، باسی بڕیاری رەتکردنەوەکە کراو دەیان رۆژنامەی ئیتالی وتاریان لەسەر نووسیووە. ئەو دۆکۆمێنتانەی باسم کردن هەموو لە ئەرشیڤەکەی خۆم پاراستراون. ئەوە یەکەمجار بوو مەسەلەی "رەتکردنەوەی رەگەزنامەی ئیتالیا" ئەو دەنگە بداتەوەو بگەوێتە ئەو شوێنانەی باسم کردوون.  

من دەمزانی پۆلیسی نهینی ئیتالی چاوەدێری چالاکیەکانی من و زۆر کەسیتری دەکرد، لە سالی ١٩٨٤، بە فەرمی بانگیانکردم و هەندێ پرسیاریان کرد و منیش وەلامی هەمووم دایەوە. ئەوە بوو پۆلیسی شاری پیزە، دوای ئەو دەنگدانەوەو ناڕەزایەتیە بانگیانکردم و پێیان راگەیاندم کە ئەوان "راپۆرتێکی پۆزەتیڤیان" بۆ وەزارەتی ناوخۆ رەوانەکردووەو سەریان سوڕماوە کە بە نەگەیڤ وەلامت بۆ هاتۆتەوە. منیش داوای کۆپیەکی راپۆرتەکەمکرد، هەرچەندە ئەم راپۆرتانە "نهێنی"ین بەلام لە کۆتایی گوتیان داوایەک بە فەرمی بنووسە، لە کۆتایی هەموو مەلەفەکەیان خستە بەردەستم کە بە کورتی ئاماژەیان بەم خالانەکردبوو: ١. زمانی ئیتالی زۆر باش دەزانی و پێی دەنووسێ، ٢. رەفتارو سلوکی نایابە، ٣. هیچ جۆرە تاوانێکی ئەنجام نەداوەو پەڕاوەکەی سپیە، ٤. کوردی عێراقە، ٥. یەکێکە لە چالاکوانەکانی خوێندکارانی کورد لە ئیتالی KSEE، ٦. بەرپرسی کۆمیتەی یەکێتی نیشتمانی کوردستانە لە ئیتالیا و ئەندامێکی چالاکی ئەوروپایە، ٧. هەولی ناساندنی دۆزی کورد دەدات لە ئیتالیا لە رێگەی وتار و کتێب نووسین (ناوی ٤ کتێبیان نووسیبوو)، دیبەیت و کۆنفڕانس و خۆپیشاندان ئامادە دەکات و بەشداری چالاکانەشی تیا دەکات، ٨. لە پیزە زانکۆی تەواو کردووە و دکتۆرای وەرگرتووە ... هتد. 

لە کۆتایی راپۆرتەکەی پۆلیسی پیزە هاتووە "بە را و بۆچوونی ئێمە ناوبراو هیچ جۆرە هەڕەشە و مەترسیەک بۆسەر بەرژەوەندی و ئاسایشی ئیتالیا دروست ناکات". کۆپیەکی ئەم راپۆرتەم لای خۆم پاراستووە. لە لایەک دڵم بەو راپۆرتەی پۆلیسی شاری پیزا خۆش بوو و لە لایەکیتریش ئەوەندەیتر نیگەران بووم. شانازی بەوە دەکەم کە لە ئەرشیڤی ئیتالیا بەو شێوەیە باسمکراوە. 

لە راستی من لە سالی یەکەم لە ١٩٨١ لە لایەن پۆلیس چاودێریم خرابووە سەر بەبێ ئەوەی هەستی پێ بکەم. لە 1 ئابی ١٩٨١ "یەکێتی لاوانی شۆڕشگێڕی کوردستان"مان بە بەیان راگەیاند، پاشان "پەیڕەوپرۆگرامی ناوخۆ" بلاو کردەوە. 

من و سەلاح رێبوار سەرپەرشتی ئەو رێکخراوە نوێیەمان دەکرد، بڕیارماندا کۆمەلە کتێب بە کوردی و عەرەبی پەیدا بکەین و بەسەر خوێندکارە کوردەکان دابەشیان بکەین و هانیان بدەین بخوێننەوە و کتێبیان خۆش بوێت.  

بەوەش رانەوەستاین، لە کۆتایی سالی ١٩٨١ تابیعەیەکی عەرەبی زۆر باش، بۆ ئەوکات، کڕی، ٢٠٠ دۆلاریشمان، لە رێگەی دۆستێکی عێراقی سەر بە قیادەی مەرکەزی رەوانەی مۆسکۆ کرد و پاش مانگێک دونیایەک کتێبمان بەدەست گەیشت، هەموو کتێبەکانی مارکس و لینین و ماوتسی تونگ  و ... هتد، بە چاپێکی زۆر جوان، گەیشتنە ئەدرێسەکەی من و نەمدەزانی لە کوێیان دابنێم. لە شاری پێروجاش جگە لە کۆرسی زمان، ماوەیەک، من خەریکی کارکردن بووم، دوای قۆناغی زمان لە شاری پێروجا روومکردە شاری پیزە، لێرە بۆ ماوەیەک وەک دۆم هەر شەوە لە شوێنێک بووم، کوردی تیا نەبوو. 

لە پیزە بارودۆخم بەرەو باشی چوو، لە شارۆچکەیەک، بە ناوی کالچی Calci کە ١٢ کم دوور لە شار پیزە خانوێکم بەکرێگرت، لە ماوەیەکی کەم هەموویان منیان دەناسی و ئەمنیش زۆربەیانم دەناسی، و ئەوکات لە ئیتالیا بێگانە و کۆچبەر نەبوو. لێرە لە لایەک خەریکی زانکۆ، کار کردن بۆ بژێوی ژیان و لە لایەکیش سەرپەرشتیکردنی "یەکێتی لاوانی شۆڕشگێڕ"بووم. زوو زوو سەردانی ئەو شارانەم دەکرد کە کوردی تیا بوو، ئەوکات کوردی هەموو پارچەکان هەر ٢٠٠ کەس دەبووین. 

گۆڤاڕێکمان بە ناوی "دووڕیانی شۆڕشگێڕی" بلاوکردەوە، لە کۆتایی ١٩٨٢ سەلاحی هاوڕێ و مامۆستای دێرینم بە ناچاری ئیتالیای بەرەو سوید جێهێشت و بە تەنیا مامەوە. لەبەر ئەوە لەگەل هاوڕێکانیتر بڕیارماندا، لە سالی ١٩٨٣، بەبێ بەیان دەرکردن، چالاکیەکانی "یەکێتی لاوانی شۆڕشگێری کوردستان" رابگرین. ئەوە بوو هەموومان چووینە ناوی یەکێتی خویندکارانی کوردستان لە دەرەوەی ولات - ئاکسا AKSA ی سەر بە یەکێتی نیشتمانی  و تەنانەت ناو کۆمیتەی ینک - ئیتالیا. لەو کاتەوە هەموو چالاکیە مەیدانیەکان بە ناوی (ئاکسا) ئەنجام دەدران، زۆر بە کەمی بە ناوی یەکێتی، هەموو یەکێتیەکان لە ئاکسا بوون بەلام هەموو ئاکساکان یەکێتی نەبوون.  

لە نیسانی 1982 هەندێ لە هاورێکانمان لە زانکۆی پادۆڤا، لە لایەن تەلەبە بەعسیە عیراقی و عەرەبەکان، گەفیان لێکرا بوو و لە 2-3 کەسیش درابوو.  ئێمە "بۆسە"مان داناوە، بە کورتی زۆر زۆرمان لێدان و بە قسەی رۆژنامەکان 4 دانەیان بە ئەمبولانس بۆ تەواری چوون. بەلام ئێمە هەر دەست و برد رامانکرد و پێشوەختە بڕیارماندابوو بەرەو وێستگەی قیتار بڕۆین و لێرەش بەرەو شاری ڤینیسیا برۆین، ئەوکات زیاد لە 30 خوێندکاری کورد لێرە دەیانخوێند. من بۆ خۆم هیچ شارەزای شاری پادۆڤا نەبووم.  

ئەم لێدان و دەستوەشاندنە بووە هۆی ئەوەی لە چێشتخانەی زانکۆی شاری تۆرینۆ و فڵۆڕانس، کە بەشداربووم، دووبارە ببێتەوەو بەعسیەکان بەیەکجاری چاو ترسا بوون و ‌هیچ جۆرە چالاکی و بەیان دەرکردنیان نەما و قەیسەریان لێ بووبووە کونە مشک. 

ئەو چالاکیانە وایکردبوو کە من و هاوڕێ کوردەکان بکەوینە ژێر چاوەدێری پۆلیس، من دڵنیام جگە لە سەفارەتی عێراق سەفارەتی تورکیاش زۆر فشاری خستبووە سەر حکومەتی ئیتالیا تا چالاکیەکانمان قەدەغە بکرێن. لەبەر ئەم هۆیانە پۆلیسی نهێنی ئیتالی راپۆرتی نەگەتیڤی لەسەر داواکاری من بۆ پێدانی جنسیەی ئیتالی نووسیبوو. بە هەرحال ئەوەبوو، لەسەر داواکاری و فەرمانی وەزیری ناوخۆی ئەوکات، لە نیسانی 1997 جنسیەی ئیتالیم وەرگرت.  

و: تا شەڕی کوەیت و راپەڕینی ١٩٩١ دۆزی کورد، بە گشتی، لە هەموو ئەوروپا زۆر بە کەمی ناسرابوو، لە ئیتالیا لەبەر ئەوەی مافی پەناهەندەیی و سۆسیال نەبوو لەبەر ئەوە پێش ١٩٨٠ بە دەگمەن کود رووی لە ئیتالیا دەکرد، بە پێی بە دواداچوونەکانی من پێش ئەو بەروارە، ئەوپەڕی، ٢٠ کورد لە ئیتالیا وجودی هەبووەو وەک پێویستیش رێکخراو نەبوون. لەبەر ئەوە لە ناوەندە ئەکادیمی و سیاسیەکان و بواری میدیایی کورد نەناسراو بوو.  

بە هاتنی یەکەم لێشاوی کورد لە سالانی ١٩٧٩ –  ١٩٨٢ بە نیازی خوێندن، لە گەل هەلگیرسانی شەڕی عێراق و ئیران لە سێپتەمبەری ١٩٨٠ نزیکەی ١٥٠ خوێندکاری کوردی باشور و ژمارەیەکی بچووکیش لە رۆژهەلات و رۆژئاوا، بە نیازی خوێندن، روویان لە ئیتالیا کرد.  

سەرەڕای هەول و ماندووبوونی ئەو خوێندکارە کوردانە بۆ ناساندنی دۆزی گەل و نیشتمانەکەیان تا راپەڕین و کۆڕەوەکەی ١٩٩١ زۆر بە کەمی باسی کوردکراوە. بەلام ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژوو ئەوە دەبینین ئیتالیەکان رۆلێکی بالایان هەبوو لە ناساندنی کوردو زمان و مێژووەکەی.  بۆ نمونە یەکەم رێزمان و قاموسی کوردی – ئیتالی لە سالی ١٧٨٧ لە لایەن قەشەیەکی ئیتالی بە ناوی مەوریتسیۆ گەرسۆنی Maurizio Garzoni   نووسراوەو چاپکراوە، لە سالی 2015 لە فێستیڤالی بەدرخان لە ئیتالیا جارێکیتر ئەو فەرهەنگە چاپکرایەوەو من پێشەکیەکەم لە ئیتالی کردۆتە کوردی و، سەرپەرشتی فیستیڤالەکەم کرد. لە سالی 1818 قەشەیەکیتر، بە ناوی جۆزێپێ کەمپەنیلێ Giuseppe Campanile، کتێبێێکی  بە ناوی "مێژووی هەرێمی کوردستان و ئاینزاکانی" بە چاپ گەیاندووە. ئەم قەشەیە بە زۆربەی ناوچەکانی کوردستان، بە تایبەتی میرنشینی بابان، گەڕاوە، بەرای من، زانیاری و دەنگو باسی گرنگی بۆمان تۆمار کردووەو هیوادارم لە ماوەی ئەمسال وەرگێرانەکە، بۆ سەر زمانی کوردی، تەواو بکەم.   

نابێ ئەوەشمان لەبیر بچێ کە مارکۆ پۆلۆ Marco Polo ، لە کتێبەکەی، بە ناوی "ملیۆنەک" لە سەدەی 14 زا باسی "کوردستان" دەکات.  

زۆر بازرگان و گەریدەو کەسایەتی ئایینی ئیتالی لە سەدەکانی ١٢ تا ١٩ زا کە رێیان کەوتۆتە کوردستان لە نووسین و یاداشتەکانیان باسی کوردستانیان کردووە و، پێویستە ئەم سەرمایە مێژووییە کۆبکرێنەوەو بکرێنە کوردی و هەلسەنگاندنیان بۆ بکرێ. 

لە سەدەی بیستەم وەک پێویست ناوەندە ئەکادیمی و سیاسیەکان گرنگیان بە کورد و دۆزەکەی نەداوە، هەرچەندە شەریف پاشای خەندان لە دوای پەیمانی لۆزان روودەکاتە ئیتالیا و هەر لێرەش، لە سالی ١٩٥١، دەمرێ. بە داخەوە، بە پێی زانیاریەکانی من، توێژینەوەو بەدو داچوون،سەبارەت بە ژیان و چالاکیەکانی ئەو کەسایەتیە لە ئیتالیا نەکراوە.  

ڵەگەل جولانەوەو شۆڕشی ئەیلول ناوە ناوە رۆژنامەکان وتاریان لەسەر ئەم راپەرینە بلاوکردۆتەوە، بە پێی بەلگەکانی بەردەستی من فڕانز مەرییا دەزارۆ (١٩٢٥ – ٢٠٠٤)، Franz Maria D’Asaro، لە دوای ١٤ تەموزی ١٩٥٨  دەگەوێتە عێراق و تا ئاشبەتالیەکەی ١٩٧٥ بە بەردەوامی وتاری لەسەر کورد و سەرکردەکەی، مەلا مستەفا بارزانی، نووسیەوە و لە ١٩٧٦ کتێبەک لەسەر "مەلا مستەفا بارزانی و شۆڕشی ئەیلول" بلاو دەکاتەوە. 

لە سالی ١٩٦٣ ئافرەتێکی بەناوبانگی ئیتالیا و ئەوروپا، جۆیس لوسو Joyce Lussu (١٩١٢ – ١٩٩٨)، بە مەبەستی ئاشنا بوون لەگەل بزوتتنەوەی کورد روو دەکاتە عێراق، دەچیتە ناوچەکانی ژێردەستی شۆڕش و بۆ ماوەک لەناو هێزی پێشمەرگە، بە میوانی لای مام جەلال و مەلا مستەفا، دەمینێتەوە، کە دەگەرێتەوە ئیتالیا کۆمەلێک وتار بلاو دەکاتەوە،  

پڕۆفیسۆر میرێللا گەللێتی Mirella Galletti (١٩٤٩ – ٢٠١٢)، بە پێی زانیاریەکانی من، یەکەم کەسە بە شێوەیەکی ئەکادیمی کاری لەسەر دۆزی کردووە، بۆ ماوەی زیاتر لە ٤٠ سال خزمەتی مێژوو، زمان و کولتوری کوردی کردووە، نزیکەی ١٠ کتێب و دەیان توێژینەوەو سەدان وتاری جۆر بەجۆری لەسەر کورد و کوردستان نووسیووە کەچی بە داخەوە دوای مردنی لە باشور قوتابخانەیەکی بەناو نەکراوە. پێمخۆشە ناوی خاتوون لاورا شڕادەر Laura Schrader (١٩٣٨ - ) بهێنم، ئەم خاتوونە رۆژنامەنوس و مێژوونووسە وەک پڕۆفیسۆر گەللێتی دەیان کتێبی لەسەر دۆزی کورد نووسیووە و زیاد لە نیو سەدەی خزمەتی کوردو کوردستان دەکات، لە کۆتایی ئەمسال، ٢٠٢٣> کتێبێکی بەناوی "بەرخۆدان" بە چاپ گەیاندوە.  

لە دوای راپەڕینی ١٩٩١، هاتنی عەبدولا ئۆجالان بۆ ئیتالیا  لە نۆڤەمبەری ١٩٩٨، کەوتنی رژێمی سەدام حوسین لە ٢٠٠٣ و سەر هەلدانی داعش رۆژ بە رۆژ مەسەلەی کورد لە هەموو بوارەکانی سیاسی و ئەکادیمی و رای گشتی بەرەو پێشەوە دەچێت. لە هەندێک لە زانکۆکان کۆرسی زمان و دۆزی کورد، بۆ ماوەی ١ – ٢ سال کراونەتەوە، بە پێ زانیاریەکانی بەردەستی من زیاتر لە سەدان تێزی زانکۆ و ماستەر و دکتۆرا لەسەر کورد و کوردستان کراون، ئیستا نزیکەی ١٠٠ کتێب، بە زمانی ئیتالی دەست دەکەن و زۆربەشیان لە لایەن ئیتالیەکان نووسراون و ئەوانیتریش لە زمانەکانیتر کراونەتە ئیتالی، ئێستا هەندێ ئەکادیمیستی لاوی ئیتالی پەیدابوون و فێری زمانی کوردی، بە تایبەتی شێوەزاری کرمانجی، بوون و دەستیان بە وەرگێران لە کوردی بۆ ئیتالی کردووە.  

بە کورتی و بە کوردی لە ئیتالیا زەمینەیەکی باشی پەرەپێدانی دیراساتی کوردی، لە ئارادایە و پێویستە دامەزراوە کوردیەکان، بە تایبەت هی باشور، سود لەم دەرفەتە وەربگرن و پەرە بە پەیوەندیە ئەکادیمیەکان بەدەن. ئێستا بە بەردەوامی، رۆژ بە رۆژ، هەوال و زانیاریەکانی کوردستان دەگەونە ئیتالیا و بە زمانی ئیتالیش بلاو دەکرێنەوە، هەفتە نیە لە شارێکی ئیتالیا کۆڕ و سێمینار لە سەر دۆزی کورد، بە تایبەتی هی باکور و رۆژاڤا، نەگیرێ. بەلام بە داخەوە ئەو هەموو چالاکیانە، وەک پێویست، بە بەرنامە و پڕۆژەیەکی یەکگرتووی ئەنجام نادرێن.

و: من و هاوڕێ کوردەکان کە گەیشتینە ئیتالیا کێشەی گەورەمان بریتی بوو لە نەبوونی قاموس و کتیبی رێزمان نەک هەر بە زمانی کوردی تەنانەت، ئەوکات، بە زمانی عەرەبیش نەبوو، لە بەر ئەوە ئاسان نەبوو بتوانی بە باشی فێری ئەو زمانە بیت، بە تایبەتی بە نووسین و بەشێوەیەکی ئەکادیمی. سەرەڕای ئەوەش هەولمدا ناوە ناوە، لە شارەکەی خۆم، پیزە، کورتە وتار بۆ بلاوکراوەکانی زانکۆ رۆژنامەکانی محەلی بنووسم. لە بەهاری ١٩٨٩ نامیلکەیەکم، بە زمانی ئیتالی نووسی و ئەوەش یەکەمجار بوو نامیلکەیەک بەو ژمارە زۆرە بلاوبکرێتەوە. بە کورتی ئەم نامیلکە و کتێبانەم بە زمانی ئیتالی نووسیووەو چاپکراون: 

 I Kurdi: in popolo in cerca di solidarietà, Pisa, 1989; 2° ed. Treviso (Movimento per la dignità-  umana), 1991, pp. 27. کوردەکان: گەلێک بە دوای هاوکاری دەگەڕێن،  

 Il genocidio die Kurdi è un affare interno?, in “Pace, diritti dell’uomo, diritti dei popoli”, n. 3/1990, pp. 125-131، جینۆسایدی کورد کێشەیەکی ناوخۆیی نیە 

 Le radici del problema kurdo, Pisa, Pacini editore, 1991, pp. 63 ، رەگەکانی کێشەی کورد 

 Il rispetto dei diritti umani nella costituzione turca: il caso dei kurdi (Tipografia della Provincia di Pisa), 1993, pp. 25 ، رێزگرتنی مافی مرۆڤ لە دەستوری تورکیا، حالەتی کوردەکان 

 Parlamento Europeo e la questione kurda, in “Pace, diritti dell’uomo, diritti dei popoli”, n. 1/1994, pp. 117-143 ، پەرلەمانی ئەوروپا و دۆزی کورد (دەقی بڕیارەکانی پەرلەمانی ئەوروپی، سەبارەت بە دۆزی کورد، لە سالی 1978 تا 1993)،  

 Kurdi: il dramma di un popolo e la comunità internazionali, Pisa, BFS, 1994, pp. 350  

 مەسەلەی کورد و یاسای نێودەولەتان، سلێمانی، سەنتەری لێکۆلینەوەی ستراتیجی کوردستان، ٢٠٠٢، سلێمانی، لل ٥١٢   

 Diritti e condizioni dei bambini kurdi in Turchia (Tipografia della Provincia di Pisa), 1994, pp. 22  

 ماف و بارودۆخی منالانی کورد لە تورکیا، پیزە، ١٩٩٤ 

 Turchia: tortura e trattamenti inumani e degradanti (Tipografia della Provincia di Pisa), 1994, pp. 30 ، تورکیا: ئەشکەنجە و رەفتارە نامرۆییەکان 

 Kurdistan: uno sviluppo bloccato dalla guerra e dalla repressione etnica (Tipografia della Provincia di Pisa), 1994, pp. 23 ، کوردستان: جەنگ و سەرکوتکاری پێشکەوتنیان راگرتووە. 

 Il problema del popolo kurdo e il diritto all’autodeterminazione, (Tipografia della Provincia di Pisa), 1994, pp. 25 ، کێشەی گەلی کورد و مافی چارەی خۆنووسین 

 L'ingerenza umanitaria: profilo storico- giuridico, il caso dei kurdi, Pisa, BFS, pp. 110. 

 دەخالەتی مرۆڤانە لە کوردستان، هەولێر، 2004، دەزگای ئاراس، لل 150 

 Immigrati nella Provincia di Pisa: diritti e problematiche concernenti l'integrazione socio-culturale e prospettive (la ricerca e stata sponsorizzata dalla Provincia di Pisa), 1997, pp. 120. 

 کوچبەران لە پارێزگای پیزە – ئیتالیا،  

 Kurdistan: una terra antica in cerca di libertà ed il ruolo della comunità internazionale per una soluzione politica, in (Federalismo & Libertà), Bologna, ed. il Fenicottero, n. 1/1998, pp. 190-203; n. 2/1998, pp. 151-192. 

 کوردستان: نیشتمانێکی دێرین بە دوای ئازادی و رۆلی کۆمەلگای نێودەولەتی بۆ چارەسەرێکی بە ئاشتیانە. بە دوو بەش، بە 55 لاپەڕە، بلاوکراوەتەوە 

 La questione kurda, in Lo STRANIERO, n 7- 1999, pp. 143 – 157، دۆزی کورد 

 I curdi nel caos iracheno, in La crisi irachena, cause ed effetti di una storia che non insegna, a cura Osservatorio Iraq, 2014, Roma.، کوردەکان لە گێژاوی عێراق  

 Kurdistan dal 1920 ad oggi: Le Istituzioni e Partiti politici. In La questione Kurda: un popolo e una storia, pubblicazione della Regione Emilia – Romagna, ottobre 2018. 

 کوردستان لە سالی ١٩٢٠ تا ئێستا: دەمەزراوەو پارتە سیاسیەکان 

 لەسالی ١٩٨٧ کتێبی "میرێللا گەللێتی، کورد و کوردستان لە نووسراوەکانی ئیتالیا لە سەدەی ١٣ – ١٩ زا) لە ئییالی کردۆتە کوردی و لە ستۆکهۆلم،لە بنکەی هەنگاو، بلاوکراوەتەوە. 

 کۆمەلە وتار و بابەتی هەمه‌جۆر لە سایتی کوردستانپۆست بلاوکردۆتەوە، بۆ دیتن و خوێندنەوە بڕۆ سەر ئەم لینکە :  https://www.kurdistanpost.nu/?mod=news&authorid=2412 

و: لە راستی هەموو خوێندن و توێژینەوەکانم لە ئیتالیا ئەنجامداوە، پێش وەرگرتنی جنسیەی ئیتالی لە بەهاری ١٩٩٧ بۆ من زۆر زەحمەتبوو، بەو ئیقامەی هەمبوو، ڤیزەی ولاتانی تری ئەوروپی بەدەست بێنم. لە ئیتالیا لە دیسەمبەری ١٩٨٢، بۆ یەکەمجار، بەشداریم لە کۆڕیک کرد لە زانکۆ، بە بەشداری ٢ پرۆفیسۆری بەناوبانگی ئیتالی لەسەر دۆز و خەباتی گەلانی چەوساوە، ئەوەبوو بۆ من دەرگایەکی گەورە کرایەوە، لەو کاتەوە تا کەوتنی رژێمی سەدام حوسێن بە بەردەوامی، لە زۆربەی شار و زانکۆکانی ئیتالیا، بەشداری کۆڕو کۆنفرانسی جەماوەری و تیڤی کردووە. بە دەیان پێشنیار و پرۆژەم لەسەر دۆزی کورد پێشکەشی پەرلەمانی ئیتالیا، ٢٠ پەرلەمانی هەرێمەکان و زۆربەی ئەنجومەنی پارێزگاکانی ئیتالیا کردووە. بە تەنهاش چاوم بە ژمارەیەکی زۆر ئەندام پەرلەمان و سێناتۆر، رۆژنامەنوس، سکرتێر و کەسایەتی حیزبە سیاسی و کولتوریەکان کەوتووە. لە سالی ١٩٨٧ نامە و راپۆرتێکم بۆ قەداسەتی پاپای ئەوکات رەوانە کرد و وەلامی دایەوە کە "قەداسەتی پاپا دوعا و نزای خێر بۆ گەلەکەت دەکات و ...هتد" . بەشداری دەیان کۆنفرانسی جۆر بەجۆرم کردووە کە کەم و زۆر پەیوەندی بە مافی مرۆڤ و مافی گەلان هەبووە. لە ئازاری ٢٠٢١، پێش سەردانی قەداستی پاپا فڕانسیسکۆ بۆ کوردستان راپۆرت و دۆسیەیەکی تێرو تەسەلم لەسەر بەرتەسکبوونەوەی ئازادی رادەربڕین و زیندانیانی بادینان، بە ناوەکان، بۆ ڤاتیکان رەوانەکرد و پاپا و ڤاتیکان زۆر باش ئاگاداری بارودۆخی مافی مرۆڤن لە هەریمی کوردستان. 

لەم شارەی لێی دەژیم، لە سالی ١٩٨٢، هەر چەندە تەنها من کورد بووم، چالاکیەکی زۆر لەسەر کورد ئەنجامدراوە، چەند جار ئاهەنگی نەورۆز ئامادەکراوە، لە سالی ١٩٨٧  بۆ ماوەی ١٠ رۆژ پێشانگەیەکی گەورەو دەوڵەمەند لەسە دۆز و کولتوری کورد، لە بەناوبانگترین بالەخانەی شارەکە و چەند مێزگرتیەک، بە بەشداری رەوانشاد د. کەمال فواد، بەسترا، لە کۆتایی لە هۆلی وەرزش، کە جێگەی ٥ هەزار کەس دەبووەوە، بە ئاهەنگی مۆسیقا و هەلپەرکێی کوردی کۆتایی هات. لە کاتی کیمیابارانی هەلەبجە سەرۆکی زانکۆ و دەیان پرۆفیسۆر نامەیەکی ناڕەزاییان بۆ سەرۆک کۆمار، سەرۆک وەزیران و وەزیری دەرەوەی ئیتالیا و سکرتێری نەتەوە یەکگرتوەکان رەوانە کرد و داوای ئیدانەکردنی ئەو کۆمەلکوژیەیان کرد و لە زۆر رۆژنامەکانی ولات بلاوبووەوە.  

لە نۆڤەمبەری ١٩٨٩ لەسەر پێشنیار و ئامادەکردنی من پرۆژەیەک بە واژۆی ٥٠ ئەندام پەرلەمان ئاراستەی سەرۆک وەزیران و وەزیری دەرەوە کرا. چەند جاریک شاندی خوێندکاران و رەوەندی کوردی لە لایەن سەرۆکی فراکسیۆن و سەرۆکی پەرلەمان پێشوازیان لێکراوە. من بۆ خۆم، تا کەوتنی رژێمی بەعس، لەگەل ٥ سەرۆک وەزیران، ٤ وەزیری دەرەوە و٣ بریکاری وەزیری دەرەوە گفتوگۆم کردووە.  

لە نەورۆزی ١٩٩٠ کۆنفرانسەکی گەورەمان، بە ئامادەبوونی دەیان ئەندام پەرلەمان، پرۆفیسۆری زانکۆ، رۆژنامەنوس و کەسایەتی کولتوری ئیتالیا و دەیان کەسایەتی سیاسی و رۆشنبیری کورد کە لە دەیان ولاتی ئەوروپی هاتبوون، لە پەرلەمانی هەرێمی تۆسکانا، لە شاری فلۆڕانس بۆ ماوەی ٣ رۆژ بەست. بۆ ئەوکات و بۆ ئێمەی کورد سەرکەوتنێکی هێجگار گەورە بوو. لەگەل داگیرکردنی کوەیت پرۆژەیەکی ١٠ لاپه‌ڕه‌ییم بە زمانی ئیتالی نووسی و رەوانەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران، وەزیری دەرەوە، سەرۆکایەتی و فراکسیۆنەکانی پەرلەمان و سێناتی ئیتالی، بە کوررتی بۆ ٧٠٠ لایان و کەسایەتی ئیتالی، رەوانەکرد. پرۆژەکە بە ناوی یەکێتی نیشتمانی و بە واژۆی من  و کاک نەجات فەخری نووسراوە، بۆ مێژوو دەلێم، بە ئاگاداری من، لە هیچ ولاتێکیتری ئەوروپی پڕؤژەی ئەوها، لە لایەن رێکخستن و چالاکوانانی یەکێتی، نە نووسراوە و، هەر بە هەول و پرۆژەی ئێمە لە ئەیلولی ١٩٩٠ پەرلەمانی ئیتالی بڕیاری ئیلزامی پەسەندکرد تاکو حکومەت شاندێکی سەرکردایەتی بەرەی کوردستانی داوەتبکات و گوێ لە داخوازی و بۆچوونەکانیان بگرێت. 

لە دوای راپەڕین هەولماندا ئۆفیسەک لە شاری رۆما، بە ناوی بەرەی کوردستانی، بکەینەوە و کردیشمانەوەو بەلام بە داخەوە کەس، لە ناوەوە، گرنگی پێ نەدا و بە ناچاری دامانخست و لە وتارێک باسمکردووە.  

 لە سالی ١٩٩٠ - ١٩٩٤، وەک رەوەندی کورد لە ئیتالیا، ئەوکات بە زۆری هی باشور بووین، "گۆڤاری هەتاو" مان بە زمانی ئیتالی دەرکرد و بابەتی زۆر باش و ئەکادیمی تیا بلاوکرایەوە، بە رای خۆم یەکێک لە باشترین ئەو گۆڤارانەبوو کە لە دەرەوە بە زمانەکی ئەوروپی چاپکرابێ. 

و: لە راستی من، وەک زۆربەی هاوڕێ و هاوتەمەنەکانم، عاشقی کتێب و خوێندنەوەم بووم، لەبەر ئەوە لە سالی یەکەمی زانکۆ، لە ١٩٨٢، هەر کتێبەکم  بە ئیتالی دەخوێندوەوە یەکسەر حەزم دەکرد بیکەمە کوردی، بێ پڕۆگرام دەستم بە  وەرگێرانی ژمارەیەک کتێب، لە بوارە جیاوەزاکان، کرد بەلام گرفتی بژێوی ژیان و خوێندنی زانکۆ و چالاکیە کوردستانیەکان رێگەیان لێگرتم و خۆشم قەناعەتم بەوە هێنا کە مەسەلەی تەرجەمەکردن بۆ قۆناغێکیتر دابنیم.  

لە سالی ١٩٨٧ نامیلکەیەکم لە ئیتالی، بە ناوی "کورد و کوردستان لە نووسراوە ئیتالیەکان لە سەدەی ١٣ – ١٩ زا"، لە نووسینی پڕۆفیسۆر میرێللا گەللێتی، کردە کوردی و لە هەمان سال لە ستۆکهۆلم چاپکرا. پاشان کۆمە وتاری ئیتالیم کردە کوردی بەلام کە دەستمکرد بە نووسینی تێزی زانکۆ کات و توانام بۆ ئەوە تەرخانکرد کە پاش تەواو بوون، وەک کتێبیكی ٣٥٠ لاپه‌ڕه‌ بە زمانی ئیتالی چاپکرا. هەمان شت کە دەستم بە خوێندنی ٢ دکتۆرا کرد و بەوانە خەریک بووم و کاری تەرجەمەم واز لێ هێنا.  سالی پار، ٢٠٢٢ کتێبەکم بە ناوی "مەلا مستەفا بارزانی و شۆڕشی ئەیلول"، لە نووسینی رۆژنامەنووسێکی ئیتالی کە لە سالی ١٩٧٦ چاپکراوە و یەکەم کتێبی ئیتالیە لەسەر کورد، بۆ سەر زمانی کوردی وەرگێڕا و بە شێوەی پی دی ئێف بە ٤٥٠ لاپه‌ڕه‌ بلاوکردەوە. ئێستاش کتێبێکم لەبەر دەستە کە سالی ١٨١٨ لە ئیتالیا چاپکراوەو هیوادارم ئەمسال تەواوی بکەم. لە راستی من تاکو ئێستا نەمتوانیووە نیوەی کتێب و نووسینەکانی خۆم کە بە ئیتالی نووسیوومن بکەمە کوردی و لە هەولی بەردەوامم کە ناوە ناوە بیانکەمە کوردی. 

 و: لە راستی من بۆ ناو و پۆست ئەم کارانەم ئەنجام نەداوەو نایدەم، ئەوەی خۆم حەزم پێیکردووەو قەناعەتم پێی هەبوو کە لە خزمەتی کورد و کوردستانە کردوومە، منەت بەسەر کەس ناکەم و ئەو قسە و زانیاریانەی ئەم چاوپێکەوتنە تەنها بۆ بە ئەرشیفکردن و پاراستنی چالاکی و دۆکومێنتەکانی خوێندکارانی کورد و رەوندی کوردستانیە لە ئیتالیا کە لە نزیکەوە ئاگاداریم هەیە.  

سەبارەت بە ناسین، لەوانەیە پەیوەندی بەوەوە هەبێت کە من زوو بە زوو دانوم لەگەل یەکێتی و پارتی نەکوڵا و نەبووم بە لایەنگر، وەک دەلێن قەلەمەکەم نەخستە خزمەتی ئەوان. با شتێکت بۆ باس بکەم، لە سالی ١٩٩٨ لەسەر پێشنیارو پێداگری من د. عیسام داود، خەلکی کەرکوکە لە سالی ١٩٧١ لە ئیتالیا دەژی، چالاکوانێکی زۆر دڵسۆزی کورد و یەکێتی بوو، لەسەر لیستی "سەوزەکانی ئیتالیا" بۆ پەرلەمانی ئەوروپی کاندید بوو، چاوپێکەوتێکی دوور و درێژم، بە کوردی، لەگەل کرد و بۆ کوردستانی نوێ رەوانەکرد و بە تەلیفۆنیش قسەم لەگەلیانکرد، ئەوکات من بەرپرسی کۆمیتەی ئیتالیا بووم، کەچی بلاویان نەکردەوە. پاشان پەیوەندیم بە خوالێخۆشبوو زاهیر رۆژبەیانی کرد و بە خۆشحالی لە برایەتی، هی پارتی، بلاویکردەوە. 

من لە سالی ١٩٩٧ کاندید بووم بۆ هەلبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای شاری پیزە، ئەوە یەکەمجار بوو کوردێک بەشداری هەلبژاردن بکات و سەرکەوتنێکی گەورەشم بەدەست هێنا و لیستەکەمان بردیەوە، ئەو هەوالەم بۆ هیچ لایەک رەوانە نەکرد. 

من بێ بەلگە هیچ شتێک نانووسم و بە ناو و ئەدرێسی خۆم بلاویان دەکەمەوە. تاکو ئێستاش نەمزانیووە و نەمبیستووە کەسێک یان نووسەرێکی ئەکادیمی بەرپەچ یا رەخنەی لە نووسینەکانم گرتبێ، هەلبەتە ناوە ناوە کەسیک، کۆیلەیەک، بۆ خۆ بردنە پێش بە ناوی خوازراو بە ناڕەوا پەلامارم دەدا، زۆرجار وەلام نادەمەوە. ئەگەر باسی ئیتالیا بکەم، ئەوە بەبی زیادەڕۆی، تا کەوتنی رژێمی سەدام حوسین لە ٢٠٠٣ لەوانەیە لە ناوەندەکانی توێژینەوەو ئەکادیمیە ئیتالیەکان، مەکتەبی سیاسی حیزبەکان، فڕاکسیۆنەکانی پەڕلەمان،  سەندیکا سەرەکیەکان، ئەمنستی ئینتەرناشنال – ئیتالیا، رۆژ نامەنوسەکان، زانکۆ و.. هتد  زۆر ناسراوبووم بە رادەیەک کە ئێواران دەگەڕامەوە مالەوە تەلیفۆنی نۆڕمالم دەردەهێنا تا وەلام نەدەمەوە، نە کات و نە وزەم هەبوو ئەو هەموو وەلامە بدەمەوە و بەشداری کۆڕ و سێمینار بکەم. لە سالی شوباتی ٢٠١١ وتاریكی درێژم لەسەر "کام خەلاتی  ناتۆ بۆ سەرۆکی هەرێم مەسعود بارزانی" بە زمانێکی ئەکادیمی نووسی و ڕاستییه‌کانم ئاشکرا کرد، که‌ ئه‌و خه‌ڵاته‌ به‌ پاره‌ رێکخراوه‌ و دروستکراوه‌. زۆربه‌ی شوێنه‌کان بڵاویان نه‌کرده‌وه‌، پاشان لە "کوردستانپۆست" بلاوکرایەوەو دەنگ و سەدایەکی زۆری دایەوەو خودی گۆڤاری لڤین چەندەها جار پەیوەندیان پێوەکردم. من بێ بەلگە هیچ شتێک نانووسم و بە ناو و ئەدرێسی خۆم بلاویان دەکەمەوە. تاکو ئێستاش نەمزانیووە و نەمبیستووە کەسێک یان نووسەرێکی ئەکادیمی بەرپەچ یا رەخنەی لە نووسینەکانم گرتبێ. 

لە سالی ١٩٩٤ مام جەلال هاتە ئیتالیا و وەک کۆمیتەی ئیتالیا بردمانە لای سەرۆک کۆمارو چەند وەزیرێک، لە دوای کەوتنی رژێمی سەدام حوسین، لە تەموزی ٢٠٠٣ جاریكیتر گەڕایەوە ئیتالیا و داوای لە هەموو برادەرانی کۆمیتەی یەکێتی لە یتالیا کرد بەگەڕێینەوە وولات و گوتی کوردستان پێویستی بە هەمووتانەوە هەیە. لەگەل من زیاتر قسەیکرد و داوای سیڤی لێکردم، منیش هەر ئەوکات لە هۆتێلەکە  سیڤیەکم بە کوردی و عەربی و ئینگلیزی چاپکرد و دامە دەستی.  پآشان لە دیسەمبەری هەمان سال گەڕامەوە کوردستان و ماوەیەکی زۆر لە سلێمانی مامەوە بەلام کەس بەکەس نەبوو، ناچار گەڕامەوە ئیتالیا. 

بە بێ پۆلیمیک و شەڕی ئایدیۆلۆژی کە باوی نەماوە کورد پڕۆژەی دیبلۆماسی درێژ و کورت خایەنی نەبووەو نیە، راستە لەگەل دەرچوونی "رۆژنامەی کوردستان لە ٢٢ نیسانی ١٨٩٨" چالاکوانی دۆزی کوردمان، لە دەرەوەی کوردستان، هەبووەو هەیە، ئەوانەش خزمەتێکی گەورەیان بە زمان و کولتور و دۆزی کورد کردووە، دەتوانین ئەوانە بە دیبلۆماتکاری چالاکی کورد لە قەلەم بدەین.  ئەو کەس و کەسایەتیانە وزەیەکەی زۆریان خستە گەر و ئەو بەرهەمەیان نەچنیەوەو کە دەیانخواست. بۆ نموونە لە پەیمانی ئاشتی پاریس لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم شەریف پاشای خەندان، کە لە سلکی دیبلۆماسی ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی کاری کردبوو و زمانە سەرەکیەکانی ئەوروپیشی دەزانی، هەولدەدات زلهێزەکان رازیبکات کیانێک بۆ کورد مسۆگەر بکەن، کەچی دەبینین لەبەر ئەوەی کورد وشیاری و رێکخستنێکی نەتەوەیی پتەوی نەبوو هەر زوو بە زوو رووبەڕوی ناڕەزایی کوردەکان بووەوەو وایلێهات سەری خۆی هەلگرێ و روو دەکاتە ئیتالیا و هەتا رۆژی مردنی، ١٩٥١، بێدەنگی هەلدەبژێرێ، هیوادارم بیرەوەریەکانی خۆی نووسیبێتەوە. لەبەر ئەوەی هەولەکانی تاکە کەسی بووەو لەبەر ئەوە نە سەرکەوتنی بەدەست هێنا و نە بیرەوەریەکانی دیارن و، بە بێکەسی و لە دوورە ولات، لە ئیتالیا، کۆچی دوایی کرد و تا ئێستا گۆڕ و مەزارەکەی وونە. لە راستی دەبی وینەی کێلی قەبرەکەی ئیتالیام هەبێ و لەناو ئەڕشیڤەکەم پارستوومە.  

دەتوانین ئاماژە بۆدامەزراندنی پارتی "خۆیبوون لە ١٩٢٧"، شۆڕشێ ئاڕارات، هەولەکانی میر جەلادەت بەردخان و دەرکردنی گۆڤاری هاوار لە ١٩٣٢، حیزبی هیوا لە ١٩٣٩، کۆماری کوردستان – مەهاباد لە ١٩٤٥ - ١٩٤٦، دروستبوونی پارتی دیموکراتی کوردستان و شۆڕشی ئەیلول لە ١٩٦١ – ١٩٧٥ و دروستببونی پەڕلەمان و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ١٩٩٢ تاکو ئێستا شتێک نیە بەناوی دیبلۆماسیەتی کوردستانی  

لە بەر ئەوە ئەوەی بەناوی دیبلۆماسی کوردستانی هەیە، تاکو ئێستا، ئەوە بەرهەمی تاکە کەساکانە، بە بێ بوونی پڕۆژە وپرۆگرامێکی دیاریکراو و بڕیار لەسەر دراو، هاتۆتە بەرهەم. ئەوەتە لەگەل درستبوونی "کۆمەلەی خوێندکارانی کورد لە ئەوروپا لە سالی ١٩٥٦" دەبینین کوردەکان، ئەوکات ژمارەیان زۆر زۆر کەم بوو، دەست بە جموجۆلی کولتوری و سیاسی دەکەن. لەگەل هەلگیرسانی شۆڕشێ ئەیلول ئەو کۆمەلەیە رۆلێکی زۆر پۆزەتیڤ دەگێڕێ، بە تایبەتی لە فەڕەنسا، ئینگلتەڕا، ئەلمانیا، نەمسا و سویسرا بەلام پڕۆژە و جەدوەلی کارکردنیان نەبووە. رۆژ بە رۆژ کورد لە ئەوروپا، چی بۆ خویندن و چی بۆ کارکردن، ژمارەیان روو لە زیادی دەکات. بە پێی هەندی زانیاری و داتا ئێستا ژمارەی کوردەکانی ئەوروپا خۆی لە زیاد لە ملیۆنەک دەدات. بە داخەوە تاکو ئێستا وەک پێویست سوود لەو هەموو کوردە وەرنەگیراوە و کۆکردنەوەشیان لەژێر چەترێک ئاسان نیە.  

لە سالی ١٩٨٣ لە فەڕەنسا "ئەنستیتوی کورد لە پاریس" دامەزرا و لە سەرەتاوە کوردی دیاسپۆرا هیوایەکی زۆری پێ هەبوو، هەرچەندە کاری ئەدەبی و کولتوری و سیاسی باشی کردووە بەلام لە ئاستی خواست و هیواکان نەبووە. 

بە دروستبوونی پارتی کرێکارانی کوردستان لە باکور لە سالی ١٩٧٨ و دەستپێکردنی خەباتی چەکداری لە ١٩٨٤ بە بۆچوونی من تەکانێکیان بە "جولەی دیبلۆماسی"دا، لە ناوەوەو دەرەوەی کوردستان دەستیان بە دروستکردنی رێکخستن و سەندیکای کرێکاران و ژنان و لاوان کرد. ئەوە سەرەتایەکی بچووک بوو بۆ دروستکردن و پێگەیاندنی کادیری بواری دیبلۆماسی.  پ.ک.ک. لە سالی ١٩٩٥ کەنالی ئاسمانی "مێد تیڤ" دەکاتەوە، بەو هەنگاوەش، بۆ یەکەمجار، هاولاتیانی هەموو بەشەکانی کوردستان، بە لەبەر چاوگرتنی ئاستەنگ و گرفتە دارایی و تەکنیکی و سیاسیەکان، توانیان هەندێ لە هەوالەکان بە کوردی ببیستن و دەنگی کورد بگەویتە دەرەوە، بە تایبەتی وولاتانی ئەوروپا. بە رای من ئەوە خزمەتێکی گەورەی بە "رەوتی دیبلۆماسی کورد"ی کرد  

پکک، پاشان، دەستی بە دروستکرنی "پەرلەمانی کوردستان لە دەرەوە" کرد، رۆلێکی باشی بینی لە چاوپێکەوتن و را گۆڕینەوە لەگەل پەرلەمانی ولاتان، زۆرجار کۆبوونەوەی سالانەی لە ناو پەرلەمانی وولاتانی ئەوروپا دەبەست. لە زۆربەی  وولاتانیش مەکتەبێکی بەردەوامی بە ناوی "ئوفیسی ئینفۆرماسیۆنی کوردستان" کردەوە.  

دیبلوماسی کورد، لە دوای رۆخانی رژێمی سەدام حوسێن لە نیسانی ٢٠٠٣، دەکرا تەکانێکی گەورە بدات، لەم کاتەوە تاکو ئێستا وەزیری دەرەوەی عێراق کوردە، بە سەدان سەفیر و قونسل کوردن، کورد لە پەرلەمانی بەغدا بە ٦٠ – ٨٠ ئەندام بەشدارە، بەرپرسیارەتی چەندەها لیژنەیی پەرلەمانی دەکات، لە شاندە پەرلەمانیەک بۆ دەرەوەی وولات بەشدارە و بۆ ماوەی ١٠ – ١٤ سال کورد ئەکتەری سەرەکی حکومەت و دیبلۆماسی عیراق بوو بەلام بە داخەوە هیچی نەکرد یان زۆر زۆر کەم جولە و دەستکەوتی هەبووە.  

لە ٢٠٠٥ حکومەتی هەرێم لە زۆر وولاتانی ئەوروپی و ناوچەکە "مەکتەبی نوێنەرایەتی حکومەتی کوردستان" ی کردۆتەوە بەلام بە داخەوە بە هۆی عەقلی حیزبی و بنەمالە بەڕێوە چووەو دەچێ، نوێنەرەکان لە سەر ئەساسی دڵسۆزی و گوێ رایەلیان بۆ حیزب و بنەمالە دەستنیشانکراون هیچ سوودیان نەبووە یان شایانی ئەوە نیە باس بکرێن. 

و: بارۆدۆخی کورد لە دەرەوە زۆر ئالۆز و پڕ کێشمە کێشە، لەبەر ئەوە هەسانگاندن و پێشنیار ئاسان نیە، لێرەدا پێویستە باسی زۆر خال و بابەت بکەین بە هیوایەی سوودیان هەبێ.  

ئێمه‌ دەزانین بارو دۆخی جیهان و نێودەولەتی، لە چاو ٤٠ – ٥٠ سال پێش ئێستا، گۆڕانی بنەڕەتی بەسەرداهاتووە، بەمشێوەیە دیبلۆماسیش گۆڕاوە. لە کۆنەوە دیپلۆماتکار و نێردە دیبلۆماسیەکان دەبوایە کەسانی زمانزان، بە ئەزموون، شارەزا لە کاروباری سیاسی و کولتوری ئەوە ولاتە بن که‌ بۆی دەچوون، دیاری دەکران، ئیستاش ئەو پێوەرانە بە شێوەیەکی کەمتر، لەبەرچاو دەگیرێن. تەکنۆلۆجی سەردەم پەیوەندیەکانیان ئاسان کردووە، رێگاکانیان کورت کردووە و زانیاریەکانیان زۆر کردووە. 

وەک لە پێشەوە ئاماژەم پێدا تا کۆتایی سالانی ١٩٧٠ زا هەموو هەولەکان تاکە کەسی بوون، لەبەر هەلکەوتەی جوگرافی و سەختی بارودۆخی سیاسی و هۆیەکانی پەیوەندیکردن لە نێوان ناوەوەو دەرەوەی ولات پەیوەندیەکان لەسەر ئاستی خزم و یەکترن ناسینن بوون.  

من وا هەست دەکەم لە کاتی شۆرشی ئەیلول، ١٩٦١ – ١٩٧٥ بەرپرسێکی لێهاتوو و شایستە بۆ پەیوەندیەکانی دەرەوە وجودی نەبووە، باوەڕ ناکەم راپۆرتێک یان رێنمایی لە ناوەو بۆ دەرەوە، سەبارەت بە چۆنیەتی کار کردن و داواکاری کورد، رەوانەی دەرەوە کرابێت یان بە پێچەوانەوە. ئەوە مانای وانیە کە لە دەرەوە کەسی چالاک و بە توانا نەبووبێ، بە دڵنیایەوە هەبوون بەلام وەک پێویست گوێیان لێنەگیراوە، ئەوەش لەبەر ئەوەی لە بنەڕەت حیزب و شۆڕش لەسەر عەقلیەتی فیودالی و خێلگەرایی دروست بوو بوون. 

لە سەرەتای سالانی ١٩٨٠ کورد زیاتر روو لە ئەوروپا دەکات، جۆرە هەول و جموجۆلیەکی دەستەجەمعی دروست دەبێت بەلام لە سەر ئاستی حیزبی، پ.د.ک، ی.ن.ک و پ.ک.ک، حیزبی دینوکراتی کوردستان و کۆمەلەی زەحمەتکێشانی، هەر کەس و لایەنە بۆ خۆی، پەیوەندی و هەماهەنگی لە نێوانیان نەبوو یان زۆر کەم بوو. رەوەندی کورد لە دەرەوە بوو بە ٣-٤ بەش، جموجۆلی و چالاکیەکان زۆرتر بوون، دەست بە سەردان و پەیوەندیکردن بە حیزب و فڕاکسیۆنەکانی پەرلەمانی ولاتانی جۆربەجۆر کران بەلام دیسان بە شێوەیەکی بێ بەرنامە و پڕۆگرام. جاری وا هەبووە، لە ماوەی یەک مانگ، نوێنەری پارتی و یەکێتی سەردانی حیزبێک یان فراکسیۆنی پەرلەمانی وولاتێکیان کردووەو هەریەکە بە دژی یەکتر قسەیان کردووە! من بۆ خۆم زیاد لە ٣ جار راپۆرت و دۆسیەم لەسەر بارودۆخی ئیتالیا، هیزە سیاسیەکان، رای گشتی، پەیوەندی نێوانی عێراق و ئیتالیا، بۆ یەکێتی رەوانە کردووە و کەس بە یەک وشە وەلامی نەداوەتەوە. تۆ ئەگەر بە باشی زمان نەزانی، شارەزایی مێژوو، کولتوری ولاتێک نەبی ناتوانی پەیوەندی ببەستی و دروست بکەی یان سەرکەوتوو نابیت. ئەمە بۆ نوێنەر و نێردەی دەولتانیش هەر وایە. 

ئێستا کورد لەهەموو ولاتانی ئەوروپا و ئەمەریکای باکور ژمارەیان زۆرە و دەتوانن خۆیان رێک بخەن، دەزانم ئەوە هەر بە قسە خۆش و ئاسانە، بەلێ گرفت زۆرە بەلام کەسانی بە توانا و زمانزان هەیە، ئیمکاناتی ماددیش هەیە. کەواتە نوێنەرەکان، جگە لە دڵسۆزی و دەست پاکی و ناو و ناوبانگ، دەبی زمان و کولتوری دەولەتەکان باش بزانن، توانا و ئاستی کولتوری و ئەکادیمیان بەرز بێت. 

نوێنەر و مەکتەبەکان بە بەردەوامی هەوال و زانیاری بۆ ناوەوە و رەوانە بکەن و بە پێجەوانەوە و وەربگرن، پیویستە زۆر بە وریایی رەفتار بکەن یان هەلوێستێک دەربڕن یان وتارێک بە زمانی ولاتەکە بلاو بکەنەوە. دەتوانم زۆر نموونە بێنمەوە کە هەندێ سەرکردەی کورد هاتوونەتە ئیتالیا و وەک پێویست رەفتاریان نەکردووە.  

مەسعود و نیچیروان بەرزانی، لە دوای روخانی رژێمی سەدام حوسێن بە دەیان جار سەردانی ئیتالیایان کردووە و بەلام ئامادە نەبونە بەشداری کۆڕ و کۆبوونەوەیەک بکەن کە تیایا پرسیاریان لێبکرێ، لەبەر ئەوە هیچ رۆژنامە و کەنالی تیڤی چاوپێکەوتنیان لەگەل نەکردوون. بە هەمان شیوە بۆ سەرۆک کۆمار، لە مام جەلالەوە تا د. لەتیف رەشید، ئەوانە بە حوکمی پۆستەکانیان دەیانتوانی لە سەردانەکانیان رۆل و پێگەی کورد پیشان بدەن و بەهێزی بکەن. 

بۆ کوردانی باکور باسەکەمان کەمێک جیاوازە، لە کۆتایی سالانی هەشتاکانی سەدەی رابردوو رۆژنامەنوس و مامۆستای زانکۆ سەردانی لوبنانیان کردووەو، لە دۆلی بیقاع، چاوپێکەوتنیان لەگەل بەڕێز عەبدولا ئۆجالان کردووە و بلاویشکراونەتەوەو لە ئەرشیڤەکەم پاراستووم و ناوەڕۆکەکان رێک و پێکن. هەندێ نوینەرو کادیری پکک، پێش هاتنی ئۆجالان بۆ ئیتالیا ناوەو ناوە چاوپێکەوتنیان لەگەل رۆژنامە و هەندێ حیزب و پەرلەمەنتاری ئیتالی کردووە. بە پێی 

ئاگاداری من، لە سالی ١٩٩٣ تاکو ئێستا، ٥ نوینەری کوردانی باکور لە ئیتالیا ئالوگۆڕیان پێکراوە، هەر ٤ – ٥ سال جارێک نوینەرەکانیان دەگۆڕن. بەرای من ئەو ئالگۆرکردنە کارێکی زۆر باشە. 

بە پێی زانیاریەکانی من ئێستا تەنها کوردانی باکور نوینەرایەتی و سەنتەری کولتوریان لە زۆربەی ولاتانی ئەوروپا هەیە، نوینەرایەتیەکانی حکومەتی کوردستان بە زۆری هی پارتین. لەم کات و ساتە نوێنەرایەتیەکی هاوبەش نیە و ئاسان نیە لە ئایندەیەکی نزیک هەبێ. نوێنەرایەتیەکانی حکومەتی هەرێم لە خزمەت دۆزی کورد نین و نابن و جێگەی متمانەش نین، ئەوە حکومەتی هەرێمە بۆتە ماشەی دەولەتی تورکیا و بە دژی بەرژەوەندیەکانی کورد، لە پێشەوەی هەموان هی باشور، دەجولێتەوە، سەرەڕای ئەو هەموو ئالگۆڕی بازرگانی و ریكەوتنی ٥٠ سالەی نەوت بە خۆڕایی تورکیا رێگە نادات نوینەرایەتی حکومەتی هەرێم لە ئەنقەرە بکرێتەوە. ئەگەر باسی ئیتالیا بکەم لە مەکتەبی حکومەت لە ٥ تا ٧ کارمەندی کورد و ئیتالی کار دەکه‌ن، بە کرێی بالەخانەکە و موچەی کارمەندەکان سالانە نیو ملیۆن دۆلار سەرف دەکرێ، ئەوە بێجگە لەو پارەیەی، وەک خۆیان دەلێن، بۆ بە لۆبیکردن تەرخانکراوە. ئەوە لە کاتێکدایە کە پارتی و یەکێتی نوێنەری خۆیان هەیە و موچەشیان بۆ دابینکراوە. ئەوەندەی من ئاگاداربم نە بە یەکەوەو نە بە تەنها شتێکی وا نەکراوە شایان باسکردن بێت. هەموو هەولێکیان بریتیە، لە ناو رەوەندی کورددا لایەنگری خۆیان زیاد بکەن. 

هەرێمی کوردستان لە دوای کەوتنی رژێمی سەدام حوسێن، بە تایبەت لە کاتی پەلامار و هێرشەکانی داعش، هەلێکی زێڕینی بۆ رەخسا پەرە بە دیبلۆماسێتیەکی نیشتمانی بدات بەلام بە داخەوە، وەک ئاشکرایە، هەمووی کردە قوربانی بەرژەوەندی خێلگەرایی و بنەمالەی بارزانی و تالەبانی. ئەوەش بووە هۆی شکستێکی "کەمەرشکێن" و رۆژ بە دوای رۆژ زیانەکان زۆرتر دەبن. 

لەبەر ئەوە ناکری باسی "دیبلۆماسی کورد" بکەین، ئەوەی هەیە هی پارتە سیاسیەکانە وتاکو ئێستا شکستیان هێناوە، بەرهەمەکەی لە باشورر بۆتە مەسەلەی هاتن و نەهاتنی "موچە"، لە رۆژهەلات "ئاشبەتال"ی سەرگەردانی، لە باکور و رۆژئاوا لە لایەن تورکیا و پارتی گەمارۆدراون. 

کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان – کنک"، سەرەڕای تێکۆشان و چالاکیەکانی، وەک پێویست، هەولی کۆکردنەوەو رێکخستنی کوردانی دەرەوەی نەداوە و هیوادارم لە ئیستاوە خەمێکی جدی لەم مەسەلەیە بخوات و کەسانی رۆشنبیر و  ئەکادیمی کوردیش رۆلی خۆیان بگێڕن و بەشداری ئەم خەباتە نیشتمانیە بکەن.