دوو ڕوویی ئەردۆغان و سیاسەتی دوو فاقی تورکیا

Sunday, 27/11/2011, 12:00

1439 بینراوە

ئەمە مێژووە ،بەڵام لە رەشترین و ناهەموارترین بەشێ یەوە .ئەمە یەکێکە لەو تاوانانەی کە کورد بە درێژای مێژوو ، ئەژێت تیایەو پێی خۆشەکراوە ،بەداخەوە هێندە کارەسات وتاڵی وناهەمواریمان بینیوە ، مەزنی ئەم کارەساتانە جار وایە لە لای خۆمان کەم بایەخ،یان بچووك دەنوێنێ ،كەچی بچوكترین ناسازی ونەشیاوی بەرامبەر مرۆڤ و مرۆڤایەتی مەحکومە بە نارەزایی و پەسەند نەکردن لە هەموو دنیا .
ئەمە یەكێكە لە قێزەونترین چیرۆكەكانی مرۆڤایەتی لە سەر رووی زەمین ، یەكێکیشە لەو هەزارەها تاوانەی کە تورك بە درێژایی مێژوو بەرامبەر مرۆڤایەتی کوردویەتی و بە تایبەتیش بەرامبەر کورد وە بەردەوامیش دەبن تا یەکدەنگی و یەکبوونی سەرتاسەری لە نێوو کورد جێگیر نەبێ .



رەشەکوژییەکەی دەرسیم کە لە کۆتایی ساڵەکانی سی سەدەی رابوردوو رویداوە یەکێ کە لەو رەشە کوژییانەی کە عوسمانەکان و دەواتریش دەوڵەتی تورکی پێ ی گەشەیان کردووەو بە کرداری مانەوەشیان ئەژماردیان کردووە. هەموو مێژووی تورك پراو پرە لەو جۆرە کردارانە . ئەوان داهێنەری جینۆسایدن و مۆراڵی کوشتن و ئەشكەنجەو ئازار بەقەد باڵای عەقلیەتی رەگەزپەرستی توركی براوە.
دیارە دەوڵەتی توركی بە بەرنامە ئەو کارانە دەكات و كردویەتی پێش ئەو کارەساتە کاربەدەستانی دەوڵەتە پێشکەوتوەکەی ئەتاتورك دەیان وسەدان راپۆرتیان دەربارەی دەرسیم و گرووتینی کوردایەتی نوسی بوو وە بەسەدان پێشنیار درابوو بە حوکومەت تا سیاسەتی پاكتاوی نەژادی وکۆمەڵکوژی و کۆچی بەزۆری فەرمانبەرەکوردەکان بگرنە بەر بۆ ئەو مەبەستەش ئەتاتورك بەتایبەتی عیسمەت ئینۆنۆ وەك نوێنەری خۆی دەنێرێ تاکو بەکۆی کوردستانی باکوردا ،گەشت بکات وتێروانینی فاشستیانەی خۆی بەراپۆرت بەرزکاتەوە،کەدواجاش وەك پلانێکی رەگەز پەرستی بەرفراوان بۆ خۆی وەك سەرەك وەزیرانی تورکیا پیادەی کرد و پراکتیزەی کرد .هەروەها بۆ نمونە حەمدی بەگێ لە ساڵی ١٩٢٦ لە راپۆرتێكدا ئەڵێ (دەرسیم رۆژ بەرۆژ بەرەو کوردایەتی دەڕوا، مەترسیەکە گەورەتر دەبێت، دەرسیم جۆشێکە بۆ جمهوریەت. بۆ ئەوەی ئاکامێکی تاڵی لێنەکەوێتەوە، دەبێ هەرچی زووتر ئۆپەراسۆنێك لە سەر ئەو جۆشە بکرێت) واتا پەلاماری چەكدار بدرێ*، ئەم جمو جۆڵەی سەید رەزا لە دەرسیم لە خۆرا نەبوو(وەك نوسەرە رەگەز پەرستەکانی تورك باسی لێدەکەن وئەیانەوێ بیکەنە ناکۆکی یەکی مەزهەبی لە نێوان سونەو شیعە)*بەڵکو لە دوای دەستبەکار بوونی عسمت ئینۆنۆ بووە وەك سەرۆك وەزیران و لەسەروبەندی دامرکاندنەوەی شۆرشەکەی شێخ سەعیدی پیرانەوە بووە ،بە تایبەتی کاتێ پلانی ریفۆرمی رۆژهەڵات * پیادەدەکرێ لەساڵانی دوای ١٩٢٥ کە بەهۆی ئەو پلانە کورد لە تورکیا زۆر زەرەر مەند دەبێ و سەرتاسەری كێشەکانی کورد دەست پێدەکات ئەمرۆشی لە گەڵدابێت.چەنکە بە پێی ئەو پلانە سەر جەم ناوچە کورد نشینەکان دیموگرافیایان دەسکاری دەکرێ وناویان دەگۆردرێ وسیاسەتی ئاڵوگۆری نیشتەجێبوون و قەدەغەکردنی زمانی دایك وپەراوێزکردنی لە دامەزراوەو ئیدارەدا،ئەگردرێتە بەر هەروەها زۆر خاڵی تری دژ بەکوردی تیا بەرجەستەبوو بوو کە بووە هۆی ئەوەی دەیان جار کوردان سەرهەڵدانی چەکداری وەك تاكە رێگا بگرنە بەر ،دواجاش بەو پەری دڵرەقی یەوە وبەبەکارهێنانی بۆمبی گازی وسوتاندنی مرۆڤ بەزندووی لە دەرسیم بە کۆتاهات .
ئەم داوای لێبوردنەی ئەردۆغان کە تەنها بۆ دژایەتی پارتی كۆماری گەل بوو لە وە زۆر بێماناتربوو کە کەسێ بە مۆراڵی مرۆڤایەتی یەوە بێت وداوای لێبووردن لە گەلێك بکات کە تەنانەت تاکو ئێستاش ژمارەی قوربانیان بەراستی دەستنیشان نەكردووە،ئەو ئەڵێ ١٣٨٠٦ کەس بووە ، کەچی ،دووقات و سێ قاتی ئەو ژمارەیە قوربانی هەبووە.ئەم داوای لێبووردنە لە رقێك وتۆڵەیەکی مناڵانە ئەچێت ،نەك زیاتر.
لە کاتێکدا لە ساڵانی ١٩٣٦/ ١٩٣٨ لە شۆرشەکەی سید رزا دا ئەلپ دۆگان* بۆمبا بارانی شاری دەرسیمی کردووە وبەچەکی کیمیایی لە شۆرشگێران وخەڵکی سڤیلی داوە ، لە ئەشکەوتێکدا کە خەڵكی لە ترسی بۆمبا باران خۆیان حەشاردابوو بە زندووی سوتێندران ، لە سایەی حکومەتی تەیب ئەردۆغان قەندیل بۆمبا باران دەکرێ و بەچەكی کیمیایی لە شۆرشگێران دەدرێ و خەلكی سڤیل دەكوژرێ .
لە کاتێكدا ئەردۆغان پێشوازی لە بەهاری عەرەبی دەکات و بە وڵاتە عەرەبی یەکان دەڵێ بە میانرەوی وبە ئاشتیانە مامەڵە لە گەڵ خۆپیشاندەران بکەن کەچی بۆ خۆی بە و پەری وەحشیانە ودڵرقانە بەرامبەر خۆپیشاندەرە کوردەکان دەبێتەوە وئازارو ئەشكەنجەیان ئەدات .بە دەوڵەتێکی وەك ئەڵمانیا دەڵێت ئەگەر ئەتانەوێ فێری بەرەنگاری خۆپیشاندان ببنەوە وەرن ئێمە راتاندەهێنین چۆن بەرنگاری ئەو کارانە ببنەوە.
لە کاتێکدا ئەردۆغان رەخنە لە ئیسرائیل دەگرێ بەرامبەر سیاسەتی رەگەز پەرستی بەرامبەر فەلەستینیەکان ،بۆ خۆشی درندەترین سیاسەت بەرامبەر کورد دەنوێنێ ووەحشیانە پەلاماری کورد دەدات ونە خۆپیشاندان ونە بڵاوکراوەو نە چاپەمەنی ونە بەژداری سیاسی ونە چوونە شاخیش رەوایە ،ئەمە سیاسەتی دوو رووی ئەردۆغانە .
ئەو کە ئەزانێ کەسێ نی یە داوای مافی خەڵكی بکات وداوای گەرانەوەو قەرەبوو کردنەوەی زەرەرمەندان ولێقەوماوان وداوای خوێنی شەهیدان بکات ،بۆ یە بەدەمیا دێت داوای لێبووردن دەکات ،دە نا گەر بەراستێتی با ئەرشیفی دەوڵەت بۆ دادگای نێو دەوڵەتی واڵا بکات وئوسا با بزانین چ کۆمەڵکوژیەك رووی داوەو چ تراجیدیایەك لە ئارادایە .ئەم هەڵوێستانەی سیاسەتمەدارانی تورك زیاتر بانگەشە وهەوڵی بەجەماوەری بوونە وهیچی تر ،ئەم هەڵوێستانە زۆر نامۆ نی یە لە تورکە رەگەز پەرستەکان ،پێشی ئەمیش لە هەشتاکانی سەدەی رابردوو یەکێ لە پارتی کۆماری گەل کە ئەتاتۆرك دایمەزراندووەو تاکە پارتی پەرپرسیاریشە لە کۆمەڵ کوژی یەکەی دەرسیم ، بانگەشەی ناساندنی رەچەڵەکی کوردی کردوو زۆرێك لە کوردان بە دۆستی کورد ئەژماردیان دەکرد ودواجاش دەرکەوت کە خاوەن دەیان هەڵوێستی قێزەون بووە.


سەرچاوەکان
*ناوه‌ندی نووچه‌ و شڕۆڤه‌ی رۆژ
*مستەفا کەماڵ و کێشەی کورد
پلانی ئیێلاحی شەرق
*SDE - Stratejik Dşnce Enstits - Institute Of Strategic Thinkin