دەستەڵاتی هەرێم کوردبوونی هاوڵاتیانی شەنگالی خستە ژێر پرسیارەوە

- نەپاراستنی سنور و یەکڕیزیی خیانەتە

- قبوڵنەکردنی ئاین و نەژادەکانی تر لێدانە لە ناسنامەی میللەتەکەمان

---------------------------------------

لە پێناسەی زانستی سیاسییدا دەوڵەت، حکومەت، دەستەڵات و سیاسەت چەمکی جیاوازن. بەڵام لە کردەوەدا پەیوەندیدار و تێکهەڵکێشراون. مارکس دەربارەی حکومەت دەڵێت کە حکومەت بەرزترین دەستەڵاتی بیرۆکراسییە. بەڵام فەیلەسوفی ئینگلیزیی "تۆماس هۆبس" رای وایە کە "ماف و ئەرک حکومەت دروستیان دەکات، بە بێ بوونی حکومەت شتێک نابێت ناوی ماف بێت." لە دیدی دونیای ئەمرۆدا دەوڵەت بە دابینکەری خۆشگوزەرانیی و ئاسایش وەسف دەکرێت. لەو دیدەوە دەوڵەت دەبێت سیمای بەرژەوەندیی گشتیی کۆمەڵگا بێت، ئەرکی سەرەکیی دەوڵەت یان دەستەڵاتی سیاسیی پاراستنی ئاسایش و ئارامیی، پارێزگاریکردن لە مافە سروشتییەکانی تاکەکانی کۆمەڵگا، پاراستنی تەبایی، یەکڕیزیی و دادی کۆمەڵایەتیی بێت. پرۆسەی بەرێوەبردنی ئەو فۆرمە بەو شێوەیە لە ئەستۆی حکومەتدایە لەگەڵ هەڵگرتنی لێپرسراوەتیی سیستەمی ئابوریی و رێکخستنی بودجە، دابینکردنی داهاتەکانی حکومەت لە سەرچاوە جۆر بە جۆرەکاندا. حکومەت کۆمەڵێک دامەزراوەیە کە جێبەجێکاری بڕیارەکانە. دەستەڵات ئامرازی دەستی حکومەتە بۆ بەرێوەبردنی ئەو پرۆسەیە.

لە عێراقدا زاراوەی "حکومەتی بنکە فراوان"ی هەرێم بۆ کوردستان وەکو بینایەکی سیاسیی دەستەڵات و بەرێوەبردن ناساندراوە بەبێ ئەوەی دەوڵەت بێت. یەکێک لە گرنگترین لێپرسراوەتیی ئەو حکومەتە دەبێت پاراستنی یەکرێزیی نەتەوەیی و سنوری جوگرافیای کوردستان بێت. خۆدزینەوە لەو لێپرسراوەتییە، خەیانەتێکی گەورەیە دەرهەق نەخشەی جوگرافیای وڵات. 

میللەت، بریتییە لە کۆمەڵە خەڵکیک بەرزتر لە هۆز، خێڵ، قەوم، عەشیرەت کە لە ژێر چەتری یەک سیستەمی سیاسییدا گوزەران دەکەن. لە حاڵەتی میللەت یان نەتەوەدا، هۆز، خێڵ، ...هتد رۆڵیان نامێنێت، دەوڵەت و دەزگاکانی جێگای ئیشەکانی ئەوان دەگرنەوە، زیاتر پەیوەندییەکە دەبێت بە پەیوەندیی تاک و دەوڵەت. میللەت لە چوارچێوەی وڵاتێکدا، لە ژێر دەستی یەک دەستەڵاتی سیاسییدا واتە حکومەت، بەرژەوەندیی هاوبەشی سیاسیی، ئابووریی و ئاسایش بە یەکتریان گرێ دەدات. چەند خاسیەتێکی سەرەکیی هەیە دەبێت لە میللەتەدا بوونی هەبێت:

یەکەم، بوونی یەک چەتری سیاسیی کە میللەت لە ژێریدا کۆبێتەوە. دووەم، فەرهەنگ و زمانی هاوبەش. سێیەم، مێژووی هاوبەش، رەنج و تێکۆشان، ئازارە هاوبەشەکان لە بۆنە میللی و نەتەوەییەکاندا. لە هەمووشی گرنگتر ویست و ئیرادەی پێکەوە ژیانی گروپە جیاوازەکانە لە ناو ئەو چوارچێوەیەدا.

میللەتی کورد هەموو ئەو خەسڵەتە سەرەکییانەی تیادا کۆبۆتەوە، بۆ ئەوەی بە زانستییانە ناسنامەی نەتەوەیی خۆی دیاری بکات و قبوڵی گروپی ئاینیی و نەژادەکانی تریش بکات کە بوونیان هەیە لە کوردستان. هەر شتێک بەدەر لە پاراستنی ئەو چوارچێوەیە خەیانەتە دەرهەق بە ناسنامەی میللەتەکەمان دەکرێت. 

دابەشکردنی کوردستان لە سەرەتای سەدەی رابردوودا لە لایەن ئینگلیز و فەرەنساوە، بەجێهێشتنی هەر پارچەیەک لە ژێر رەحمەتی دەسەڵاتدارێکی دیکتاتۆردا، بەهێزترین چەپۆک بوو کێشرا بە دۆزی رەوای میللەتی کورددا. راستەوخۆ کاردانەوەی نێگەتیڤی هەبوو لەسەر یەکڕیزیی میللەتی کورد. لە دەرئەنجامدا بوو بەهۆی دواخستنی تەقەلای ئەو میللەتە لە کاروانی خەباتی میللەتانی تر بۆ گەیشتن بە ئازادیی و سەربەخۆیی. لە دوای راپەرینی ساڵی ١٩٩١، هەل رەخسا بۆ دروستکردنی فشار لەسەر کۆمەڵگای نێونەتەوەیی بۆ پێداگرتن لەسەر دامەزراندنی کیانی سەربەخۆ لە باشوور، بەڵام نەکرا. لە دوای روخاندنی سەدام ساڵی ٢٠٠٣ لەلایەن ئەمریکاوە، دامەزراندنی حکومەتی بنکە فراوان، بە پێچەوانەی ئەوەی لێی چاوەرێ دەکرا، دەستەڵاتی پارتەکان هەر بەردەوام بوو لەوەدا کە هۆکارێکی سەرەکیی بێت لە دابەشبوونی زیاتری ئەو میللەتە:

یەکەم، دروستبوونی پارچەیەک بە ناوی ناوچە دابڕاوەکان، یان ناوچە کێشە لەسەرەکان. دووەم، شەری براکوژیی. سێهەم، بەفەرمی هاندانی گیانی دوو ئیدارەیی. چوارەم، بوونی دووهێزی پێشمەرگەی سەر بە دوو پارتی دەستەڵاتدار ینک و پدک.

لە دوای ‌هێرشەکانی داعشەوە بۆ سەر کوردستان، کەلتورو رۆحی دابەشکردنی زیاتری کوردستان، دروستکردنی بۆشایی لە نێوان پەیوەندییەکانی میللەتی کورددا لە لایەن حکومەتی بنکە فراوانی هەرێم و میدیای سەقەتەوە زیاتر لە پەرەسەندندایە. نموونەی ئەوەش بەکارهێنانی زاراوەی وەکو یەزیدییەکان، کاکەییەکان، شبەکەکان، کریستیانەکان و فەیلییەکان. جیاکردنەوەیان لە میللەتی کورد و ناساندیان بە دونیا وەکو کەمینەیەکی ئێجگار بچووک. بۆ نموونە سایتی "سبەی" دەنوسێت: "ئێزیدیه‌كان له‌ناو هۆڵی‌ په‌رله‌مانی ئه‌وروپا داوای‌ ئۆتۆنۆمی ده‌كه‌ن و ئه‌و داوایه‌شیان ئاراسته‌ی‌ ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا كرد". جێگری سەرۆکی پەرلەمان دەنووسێت: "بەجدی کار لەسەر دۆسیەی کچان و ژنانی ئیزیدی دەکەین." جێگری‌ لیوای‌ ٩ی‌ هێزه‌كانی‌ پێشمه‌رگه‌ ئاشكرای ده‌كات: "به‌مزوانه‌ سێ فه‌وج بۆ كاكه‌یبه‌كان له‌ سنوره‌كانی كه‌ركوك و موسڵ و خانه‌قین دروستده‌كرێت و راسته‌وخۆ له‌ژێر فه‌رمانی‌ وه‌زاره‌تی‌ پێشمه‌رگه‌ كارده‌كه‌ن بۆ پاراستنی‌ ناوچه‌كانی‌ خۆیان." جارێکی کە: "هێشتا پێنج هه‌زار ژن و منداڵی ئێزدی لای داعش دەستبەسەرن(٣٥٠)یان ئازاد كراون." هەمان سایت دووبارە دەنوسێت: "خۆبه‌خشانی ئێزدی دو هێرشی داعش تێكده‌شكێن." رووداو دەڵێت: "ئێزدییەکانی کوردستان بە چەند خۆپیشاندانێک سەرکۆنەی رەفتارەکانی چەکدارانی داعشیان کرد."

دەرئەنجامی ئەو لێدوانانە دەریدەخات کە حکومەتی بنکە فراوان و سەرۆکی پەرلەمانەکەی، دەستەڵاتەکانیان بەو شێوەیە دەجوڵێنن کە کورد لە خێل، دین، باوەڕی جیاوازدا شێوە بگرێت. ئەمەش دورە لەوەوە کە زەمینەی لەدایکبوون و گەشەکردنی هێزێکی یەکگرتووی نەتەوەیی ئامانج بێت. 

کوردانی هەڵگرانی باوەڕی یەزیدیی، نیشتەجێی باشوورن، لە سوریا، جۆرجیا ئەرمینیاش هەن. بڕوای ئاینییان لە ژێر کارێگەریی زەردەشتدایە. لە مێژوودا هاتووە دوای سەرکەوتنی فتوحاتی ئیسلامیی، کەمینەیەک لە کورد ماونەتەوە کە بڕوای ئاینیی خۆیان نەگۆریووەو نەبوونەتە ئیسلام. هەر سوور بوون لەسەر پارێزگاریی دینی باوک و باپیرانیان. لە ئەنجامدا ئەمە هۆکارێک بووە بۆ هاندانی دەوروبەر بۆ دژایەتیی کردنیان. لە مێژووی کۆن و نوێدا توشی دەستدرێژیی، کوشتن و سوکایەتیپێکردن بوون. بۆ نموونە د.عبدالواحید نکوڵیی لە کوردبوونیان دەکات. لە مێژووی تازەدا هاتووە لەلایەن رژێمی بەعس و توندڕەوە سونییەکانی ناوچەکەوە دووچاری هەمان چارەنووس بوون. تازەترین نموونە گرتنی شەنگالە لە لایەن هێزی توندڕەوی ئیسلامیی داعشەوە، جینۆسایدکردنیان و بەتاڵانبردنی ژنان و کچەکانیان. لە ئاکامی ئەمەدا کوردانی باوەڕ بە یەزیدیی تووشی دوورە پەرێزیی و گۆشەگیریی بوون لە کۆمەڵگای کوردی ئیسلام و کۆمەڵگای ئیسلامی ناوچەکە. ئەمەش ئەوە دەردەخات کە کۆمەڵگاگە نەبووە بە کۆمەڵگایەک لەسەر بناغەی نەتەوەیی تا باوەڕەکان هەموویان تیایدا پێکهێنەر بن.

کوردانی باوەڕ بە یەزیدیی لە نەوەتەکانی سەدەی رابردودا، دەستیان بە کۆچکردن کردووە بەرەو هەندەران. واتە ئەو ماوە مێژووییەی کە بینای دەستەڵاتداریی کوردیی لە باشوور باڵادەست بووە. ئەو راستییە ئەوە دەسەلمێنێت حکومەتی پەنجا بە پەنجا، دواتریش بنکەفراوان کەمتەرخەم بووە بەرامبەر خۆیان و ناوچەکانیان و پشتگوێ خراون. لە ئاکامدا ئەوە بوو بە یەکێک لە هۆکارەکان کە رێکخراوی تیرۆرستی داعش لەو ناوچانە زووتر گەشە بکات، دەست بکات بە جینۆسایدیان لە شەنگال و ناوچەکانی دەوروبەری، حکومەتی بنکە فراوانی هەرێم و حکومەتی ناوەند تەنیا تەماشاکەر بوون. سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە ڕایان کردو لێپرسراوەتی پاراستنی ئەو ناوچانەو، خەڵکەکەیان لە ئەستۆ نەگرت، لەگەڵ ئەوەشدا لە میدیا لۆکاڵییەکان و جیهانییەکاندا کوردبوونی کوردانی شەنگال لە ئاستی کۆمەڵگای کوردیی، ناوچەکە وکۆمەڵگای نێو دەوڵەتییدا کەوتە ژێر پرسیارەوە. 

1) زانستی سیاسی، د.حسین بشیریە

2) بۆ زیاتر لەم باریەوە تەماشای ئەم لینکە بکە: ناسر حەفید، بە دانیشتوانی شەنگاڵ مەڵێن "یەزیدییەکان"!

3) The Beginning of the Universe3-February 22, 2006 by Michael J.Totten's

"the executive committee of the bourgeoisie MARXIST THEORY; A brief Introductio-Ted Trainer3.2010

4) Thomas Hobbes (Leviathan)- Penguinclassics)

Wikipedia The free Encyclopedia

5) سایتی سبەی

6)

رووداو، ٤/٨/ ٢٠١٤،ئێزدییەکان بە خۆپیشاندان سەرکۆنەی رەفتارەکانی داعش دەکەن 

7)

د. عبدالواحيد پەیامی کوشتن و لەناوبردنی یەزیدییەکان دەردەکات