خەسارناسی بنەماڵەی بارزانی لە ناو جەستەی گەلی کورد دا
Sunday, 12/07/2015, 20:56
5935 بینراوە
پارتی دێموکراتی کوردستانی ئێراق* زۆر زیاتر لە وەی کارکردی حیزبێکی سەردەمیانەی هەبێت، دەچێتە خانەی خانەدان و ئیمارەتە کوردیەکان کە تا سەدەی ١٩ بە نوێنەرایەتی ئیمپڕاتۆرەکانی سونەی عوسمانی و شیعەی ئێرانی حوکمی کوردستانیان دەکرد.
هەر یەک لەو ئیمارەتانە بە پێی هەڵکەوتەی جوغڕافیایی(دوری و نزیکی لەو دو ئیمپراتۆرە) گرێدراوی یەکێکیان بون. ئەرکی ئیمارەتەکان درێژە دان بە دەسەڵاتی دەوڵەتە داگیرکەرەکان، کۆ کردنەوە و هەناردەکردنی باج و خەراج و دابین کردنی ڕێژەیێکی دیاری کراوی شەڕکەر بۆ هاوکاری دەوڵەت بو.
رەوانشناسی سیاسی (Political Psychology) ** ئەم ئیمارەتانە لەو مەسەلە کوردیە دا پیناسە دەکرێ:
«شێری ناوماڵ و ڕێوی دەرەوە»
سیاسەتی ئیمارەت لە بەرانبەر خەڵک دا بە زەبری توند و تیژی بە ڕێوە دەچو. بەڵام لە بەرانبەر داگیرکەران دا خۆیان وەک ڕەعیەتی خاوەن شکۆ دەهێنا ژمار. زۆرترین شەڕ و شوریان لە بەرانبەر بنەماڵە و خێڵەکانی تر دا بو. بۆ شکاندنی لایەنی بەرانبەر لە هێزی سەربازی دەوڵەتی حاکمی خۆیان کەڵکیان وەردەگرت( بۆ نمونە بابانەکان لە ئیمپراتۆری عوسمانی و ئەردەڵانەکان لە ئێران).
بە ئاوڕێکی بچوک لە مێژووی بنە ماڵەی بارزانی بۆمان دەر دەکەوێ کە ئەم هێزە لە پێوەندی و هاو ژیانی لە گەڵ داگیرکەرانی کوردستان بۆ سەرکوتی شۆڕشگێڕانی بزوتنەوەی کوردەواری هەر چوار پارچەی کوردستان دەورێکی مەزنی گێڕاوە. بەڵام جاشی ئیدۆلۆژیک نەبوە و هەر بۆیە تا سەر لە هاوکاری یەک داگیرکەر دا نەماوەتەوە. بە پێی هەل و مەرجی ناوچە و نیازمەندی داگیرکەران هاوکاری و هاوژیانی خۆیان لە گەڵ یەک یان دو حکومەتی داگیرکەری کوردستان ڕێک خستوە.
تا ڕوخانی ڕژێمی پاشایەتی ئێران لە دژی وڵاتپارێزانی ڕؤژهەڵات هاوکاری تەواوی دەکرد. بەڵام هەر دوای ڕووخانی ڕژێم و هاتنە سەر کاری کۆماری ئیسلامی لە زۆترین کات دا بو بە چەکداری مەلاکان و لە پاکسازی ڕۆژهەڵات دەورێکی گرینگی گێڕا. ***
هاوکاری لە گەڵ حکومەتی تورکیا لە دژی پێ.کا.کا لە نەوەدەکانی سەدەی ڕابردو، هاوکاری لە گەڵ حکوموتی سەدام لە دژی دوشمنی هاوبەش(یەکیەتی) کە زەقترینیان ٣١ی ئابی ١٩٩٦ بو. داخستنی دەروازەی سنوری سیمالکا و لێدانی خەندەکی سەر سنوری کوردانی ڕۆژئاوا لە ٢٠١٤ و داسەپاندنی گەمارۆی ئابوری و ئاژاوەنانەوە بە دەستی حیزبە کارتۆنیەکانی موچە خۆری خۆی لەم دەڤەرە، بەشێکی بچوک لە کارنامەی پارتیە کە نیشان دەدا کە ئەم حیزبە پیناسە و ساختارێکی خێڵەکی بەستراو بە داگیرکەرانی کوردستانی هەیە و لە پێناو گەییشتن بە مەدینەی فازلەیان (ئیمارەتی خێڵی بارزانی بە سەر بەشێک لە کوردستان) لە جەستەی ماندوو و هیلاکی گەلی کورد هەمو بەهایەکی داوە و دەیدات.
لە تەبیعەت دا سێ جۆر هاوژیانی (Symbiosis) هەیە: ****
١- هاویاری (Mutualism) کە هەر دو لایەن قازانج دەکەن (وەک مێرولە و شەتە)
٢- ئەنگەلی (Parasitism) کە لایەک قازانج دەکات و لایەک زەرەر (وەک مرۆڤ و مێشولە یان مرۆڤ و کرمی ئاسکاریس)
٣- هاوسفرە بون کە لایەک قازانج ئەکات ولایەکیش نە قازانج ئەکات و نە زەرەر. ( وەک داڵاش و شێر). کە شێر ڕاو دەکات و تێر دەخوات و دوایەش بەرماوەکەی داڵاش دەیخوات.
پێوەندی ئیمارەتەکان لە گەڵ حکومەت لە نەوعی شمارە یەکە. واتە هاویاری. ئیمارەت حاکمیەتی دەوڵەت لە ناوچەی دیاری کراو زەمانەت دەکات و دەوڵەتیش دەسەڵات و سامانی ئیمارەت دەپاریزێ.
ڕابیتەی ئیمارەت و دەوڵەت پێکەوە لە بەرانبەر خەڵکی ژێر دەسەڵات، لە نەوعی شمارە دویە( ئەنگەلی) حاکمانی دەرەجە ٢ و ١ (ئیمارەت و دەوڵەت) وەک میشولە و کرمی ئاسکاریس خوێنی خەڵک دەمژن. نەخۆش و لاوازیان دەکەن.
چۆن ئەو کارە سەر دەگرێ؟
دو ئامزاز هەیە بۆ دابین کردنی ئەم سیستمە:
١-هێزی سەرکوتی چەکدار. ٢- هیزی گەوجاندنی ئیدئۆلۆژیک.
ئامرازی یەکەم ئاشکرایە و لە کاتی پێویست دا لە یەک یان هەردوک دەسەڵات( ئیمارەت و دەوڵەت) کەڵک وەردەگیرێت.
ئامرازی دوهەم بە پێی تایبەتمەنی و هەڵکەوتەی هزر و بیر و باوەڕی جەماوەر دیاری دەکرێت. وەک کەڵک وەرگرتن لە دین و مەزهەب، عەسەبیەتی خێل و هەستی نەتەوایەتی.
بۆ چارە ڕەشی گەلی کورد کە تا شەڕی جیهانی یەکەم دو داگیرکەری لە سەر بو، دوای ئەم شەڕە بو بە خاوەنی چوار داگیرکەر.
پارتی لە سەرەتای شەڕی داسەپاوی بە سەر یەکیەتی نیشتمانی دا لە ساڵی ١٩٩٤ هاوکاری عەسکەری و دارایی لە ئێران وەردەگرت. یەکیەتی بە ناچاری مەرجەکانی ئێرانی قەبوڵ کرد( وەک داخستنی ڕادیۆی حیزبی دێموکڕات و کەمپ نشین کردنی هێزە کانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان).لە بەرانبەر دا ئێرانیش دەستی لە یارمەتی دانی پارتی هەڵگرت. لەو حاڵە دا پارتی بۆ درێژە دان بە شەڕی یەکیەتی پەنای بۆ حکومەتە کانی سەدام و تورکیا هێنا. هەر دوک حکومەت پێویستیان پێی بو. تورکیا بۆ لێدانی پێ.کا.کا و و سەدامیش بۆ لێدانی یەکیەتی و هەرەس هێنانی دەسەڵاتی کوردی لە باشور.
بنەماڵە ستراتیژی مانەوەی خۆی لە دوا کەوتویی کۆمەڵگای کوردەواری، دابین کردنی ویستی داگیرکەران و قۆرغ کردنی سامانی نیشتمانی دا دیاری کردوە.
ئەم هێزە نە پارتە، نە دێموکڕاتە، نە ناسیۆناڵیستە. پارت ڕێکخراوێکی سەردەمیانەیە و ناکرێ دەسەڵاتێکی بنەماڵەیی بێت.مەلا مستەفا ساڵی ١٩٦٤ لە ڕێگای کودتای سەربازی ئەندامانی مەکتەبی سیاسی لە پارتی دەرپەڕاند و هێندێک پیاوی نەفس نزم و هەلپەرەستی لە جێگەیان دانا. لەو زەمانەوە پارتی دێموکراتی کوردستانی ئێراق بو بە ڕێکخراوەیێکی بنەمالەیی. دێموکڕاسی و پارتی دو دژ بە یەکن و بە هیچ جۆرێک ناتوانن لە گەڵ یەک بونیان هەبێت. چوار چێوە و ساختاری (Structure) پارتی لە بیر و ڕوانگەی خێڵ و بنەماڵەی سەر بە داگیرکەران دا قەتیس ماوەتەوە. ئەم چوارچێوەیە تەواو ناکۆکە لە گەڵ پانتایی بیری نەتەوەیی. هەر وەک چۆن ناکرێ تانکێڕیک ئاو لە ئافتاوەیێک دا جێگا بکرێتەوە، هەر ئاواش ناکرێ بنەماڵەی بارزانی نوێنەر و هەڵگری بیری نەتەویی بێت.
ئەم هێزە تەناتەت لە چوار چێوەی خێڵ و بنەماڵەی ڕەسەنی کوردیش دا جێ ناگرێت. لە ناو خێڵ و عشێرە و بنەماڵەی ڕەسەنی کوردی دا هێندێک ڕەوشت و نەریت و یاسای بەرزی مرۆڤایەتی پەیڕەو دەکرا: وەک خاوەنداری کردن لە گیان و کەرامەتی میوان، وەفاداری بە عەهد و پەیمان، دوری لە درۆ و پابەند بون بە ڕاستی و کرداری چاک. مێژووی بنەماڵەی بارزانی پڕە لە میوان کوشتن و ڕادەست کردنەوەی پەنابەران بە داگیرکەران و وەعدەی درۆ و تیرۆر و کۆمەڵکوژی کوردانی شوڕشگێڕ لە پێناو بەرژوەندی هاوبەشی خۆیان و ئاغاکانیان.*
ئەم مۆتەکەیە (خەیانەتەکانی بنەماڵەی بارزانی لە ژێر ناوی کوردایەتی دا) چلۆن کۆتایی پێ دێت؟
لە زانستی پزیشکی دا خاڵێکی گرینگی سەلمێندراو هەیە کە دەڵێت: «ئەگەر نەخۆشی ناسرا عیلاج کردنی ئاسان دەبێتەوە»
تا ئێرە نەخۆشیەکە، هۆیەکانی و ئاکامەکانی باسکران.
بۆ ڕوبەڕو بونەوە لە گەڵ هەر بونەوەرێک دەبێ ساختاری بونەوەرەکە، ستڕاتژی و تاکتیکەکانی بناسین. پارتی ساختاری بنەماڵەیێکی کوردەواری بەستراوە بە داگیرکەرانی کوردستانی هەیە. هێزی سەرەتایی خۆی لە عەسەبیەتی عەشیرەکەی وەر گرتوە و توانیویەتی قەبارەکەی لە بادینان گەورەتر لە عەشیرەتی خۆی بکات و لە ناو سۆرانیەکانیش پەرەی پێ بدات. بە یارمەتی داگیرکەران و گەوجاندنی کۆمەڵگا تەنانەت نفوزی خۆی گەیاندۆتە سێ پارچەکەی دیکەی کوردستانیش. تا ئەو ڕادەیەی کە حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران و بەشێکی زۆری حیزبەکانی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاو و باکوریشی کردۆتە موچە خۆر و پاشەرۆکی خۆی. ئەمە لە حاڵێک دایە کە بە سەدان کادر و پێشمەرگانەی ئەم حیزبانە بە دەستی پارتی لە ناو چون یان ڕادەستی داگیرکەران کراونەتەوە. پارتی لە ڕاپەڕینی باشور(١٩٩١) ڕۆڵیکی ئەوتۆی تێدا نەبو(ڕاپەڕین زیاتر لە سەر دەستی جەماوەری یەکیەتی نیشتمانی بەرپابو). بەڵام بنەماڵە هەر زوو سیاسەتی قۆرغ کردنی دەسەڵات و سامانی کوردستانی گرتە پێش. هاوزەمان لە گەڵ سەپاندنی شەڕی براکوژی بە یارمەتی ئێران، تورکیا و سەدام، گومرکی برایم خەلیل گەورەترین داهاتی کوردستانی بۆ خۆی قۆرغ کرد. دوای ساڵی ٢٠٠٣ توانی بە تەزویر و تۆقاندن و کڕینی خەڵکانێکی زۆر لە عەشایر و کۆنە جاش و تەنانەت کەسایەتیە خاوەن ڕابردوی خاوێنیش زیاتر لە ٨٠٪ی دەسەڵات و داهاتی باشور بخاتە ژێر دەستی خۆی.
ئێستا بنەماڵەی بارزانی لە ئاکامی سیاسەتی سەرکەوتوانەیان بونەتە خاوەنی دەیان میلیارد دۆڵار لە سەر خوانی گەلی کورد. جەماوەری دواکەوتوی خۆیان هەیە کە بۆ جاشایەتی و پێشمەرگایەتی هەر لە گەڵی بون. جەماوەرێکی زۆری دیکەشیان کردۆتە موچە خۆری خۆیان. چەک و جبەخانەیێکی زۆریان کۆ کردۆتەوە.
هەمو کاتێک ئامادەن ئەم تواناییانە بۆ بەرژوەندی خۆیان نەک لە دژی داگیرکەران، بەڵکە لە دژی هێزە کوردیە ڕەسەن و نیشتمانپەروەر و پێشکەوتن خوازەکان دەکار بێنن.
بەڵام ئێستا کۆمەڵگای کوردی گۆڕانێکی زۆری بە سەر دا هاتوە.
پارتی لە ئاستی جەماوەری دا لە سایەی تەکنۆلۆجیای سەردەم و بڵاو بونەوەی تۆوی وشیاری لە ناو کۆمەڵگا جێگەی پێ لێژ بوە. دوای هەڵاتنی ١٠٠٠٠ پێشمەرگەیان لە بەرانبەر ٩٠٠ چەکداری داعش لە ٣ی ئابی ٢٠١٤ و بە دەستەوە دانی شەنگال و ژن و منداڵی ئیزەدیەکان و ڕاکردنیان لە مەیدانەکانی شەڕی گوێر و موخمور و ئامادە کاری بۆ ڕاکردن لە هەولێر و بادینان ڕیسواییەکی گەورە بۆ بنەماڵە تۆمار کرا( ئەگەر یەکیەتی و پێ.کا.کا نە گەییشتبانە هەولێر بنەماڵە و لەشکرە زەبالاحەکەیان و ٣٠٠٠٠فیداییەکەی بارزانی بادینانیشیان بە جێ دە‌هێشت)
بنە ماڵەی بارزانی لە دو سەرچاوە هێز وەر دەگرێ:
١-جەماوری سەر بە پارتی دێموکڕات
٢- دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردستان
جەماوەرەکەیان پێکهاتەیێکی ناکۆکن کە بریتین لە عەشیرەتەکەیان، بەشێکی زۆری خەڵکی بادینان، نزیک بە نیوەی هەولێر، بەشیکی کەمی سۆرانیەکانی زۆنی سەوز، بەشێکی بەر چاو لە خوێندەوارەکانی نەفس نزمی چاو لە موچە و نانی خوساو،بەشێک لە کەمینەکانی کوردستان کە بە ١٠٠٠ دەنگ دەیانکاتە پارلمانتار، ژمارەیێکی زۆر کوردانی سێ پارچەکەی تری کوردستان کە هەویەی بۆ ساز کردون و لە نێو ئەوانیش دا بەشێکی بە شێوازی جۆراوجۆر کردونەتە موچەخۆر، حیزبە کلاسیکەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان(حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران بە دەرەجەی یەکەم و دوای ئەویش حیزبی دێموکڕاتی کوردستان و هەر دو کۆمەڵەکەی عەبدوڵای مۆهتەدی و عومەری ئێلخانیزادە) بە پێی وابەستە بونیان موچەی لێ وەر دەگرن و کردونی بە بەشێک لە کلکی خۆی و حێزبە کارتۆنیە کانی ڕۆژئاوا و ئەم دواییانەش حیزبە تازەسازەکانی باکور کە بە هاوکاری ئا.کە.پە دامەزراون بەشێکی دیکەن لە جەماوەری بنەماڵە.
٢- دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان.مێژوو نیشانی داوە کە پارتی تەنیا بۆ یەک ڕۆژیش نەیتوانیە بە سەربەخۆیی لە سەر قاچی خۆی ڕاوەستێ.بۆ مانەوەی لە خزمەتی یەک یان هاو زەمان دو داگیرکەر دا بوە. بۆ ڕازی کردنی دڵی داگیرکەران شەڕی بە کوردە شۆڕشگێڕەکانی هەر چوار پارچە فرۆشتوە و لە سەرکوت کردنی شۆڕشەکانی کورد دا پشکی شێری وەبەر کەوتوە. ئەوش بۆتە هۆکار بۆ ئەوەی داگیرکەرانی کوردستان زۆرترین یارمەتی دارایی، عەسکەری و دیپلۆماتیکی بۆ دابین بکەن و بیکەن بە یەکەم هێزی خاوەن دەسەڵات لە باشوری کوردستان.
جەماوەر و لایەنگرانی پارتی بە ژمارە زۆرن، بەڵام بەشی هەرە زۆریان بێ باوەڕ و هەلپەرەست و موچەخۆری بن سێبەرێن. ئەمانە تا سەر وەک ڕەشە لەشکری بنەماڵە نامێننەوە.ئەگەر ئاڵ و گۆڕێک لە هاوسەنگی هێزەکان بێتە پێش، بەشە زۆرەکەی پشتی تێدەکەن. شەنگال وەک نمونە لە بەر چاومانە دوای ترسنۆکی لەشکرەکەی بازانی و خەیانەتی ٣ی ئابی ٢٠١٤ بۆ هەمیشە پارتی جەماوەری خۆی لەم ناوچەیە لە دەست دا. دوای بە دەستەوە دانی شەنگال و مەخمور و گوێرلە لایەن پارتیەوە، ئەگەر یەکیەتی و پێ.کا.کا هێزیان نەناردبایە هەولێر لە ماوەی چەند ڕۆژ دا هەولێر و هەمو بادینان دەکەوتە دەستی داعش.زۆنی زەرد توشی خەسارەت و وێرانی دەبو. بەڵام دوایە لە ماوەیێکی کەم دا بە هێزی گەل و حیزبە شۆڕشگێڕەکان ئەم دەڤەرە لە داعش پاک دەکرایەوە. داعش سەرەتانێکی دەرەکیە و نەیدەتوانی لە ناو کورد دا ڕیشە داکوتێت. لە ئاکام دا لە گەڵ ڕاماڵینی داعش جەماوەری بنەماڵە هەرەسی دەهێنا و کورد لە هەر دو سەرەتانی دەرەکی(داعش) و سەرەتانی نێوخۆیی(بنەماڵە) ڕزگار دەبو. پیم وانیە عەقڵی سەلیم بە ڕەوای بزانێت گەریلا و پێشمەرگەی یەکیەتی و هێزە نیشتمانیەکان پارێزگاری لە زۆنی زەرد بکەن و خوێنیان بڕێژن تا گەورەترین مافیای کورد درێژە بە تاڵانی سامانی گەل بدات.
٢- دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردستان
ئێستا ئێراق و سوریە بە دەردی داعش گرفتار بون. ئەگەربیان هەوێت ناتوانن لە یارمەتی پارتی دا دەوریان هەبێت. ئێران سەرقاڵی یارمەتی سوریە و ئێراقە و وەک هەشتاکان و نەوەدەکانی سەدەی ڕابردو بۆ سەرکوتی کوردانی ڕؤژهەڵات پێویستی پێ نە ماون. تەنیا تورکیا ماوە کە لە بوارەکانی ئابوری،عەسکەری و ژئۆپۆلیتیکی(جوغرافیای سیاسی) مانەوەی بنەماڵەی بۆ گرینگە. بەڵام ئێستا وەک ساڵانی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوو نیە. سێ ساڵە تورکیا دەیهەوێت لە باکوری سوریا هەرێمێکی ژێر دەستی خۆی پێک بێنێ. بە ڵام دونیا ڕێگای پێ نادات. حیزبی ئا.کە.پە لە هەڵبژاردنەکانی ٧ی مانگی ٦ی ٢٠١٥ داچۆڕا و لە بەرانبەر دا حیزبی هە.دە.پەی کورد و چەپ بۆ یەکەمین جار لە مێژوو دا توانی ٨٠ کورسی پارلمان وە دەست بێنێ. کورد بۆ یەکەمین جار توانیویەتی بە ڕێبەرایەتی حیزبێکی پێشکەوتنخواز(پارتی یەکیەتی دێموکڕاتیک) لە ڕۆژئاوای کوردستان سێ کانتۆن پێک بێنی و بە دامەزراندنی سیستمیکی پێشکەوتو و ڕێکخستنی کۆمەڵگا و خۆڕاگری لە بەرانبەر داعش و بەرەی نوسرە و پیلانەکانی تورکیا بۆتە جێگای متمانەی گەل و هێزەکانی کوردستان و جیهان.
ئەگەر هێزە کوردە پێشکەوتنخوازەکان ستراتژیەکی دروست بگرنە پێش، کیش و مات کردنی گەورەترین هێزی داگیرکەران کە بە ناوی کوردایەتی دەرخواردی گەل و نیشتمان دراوە، دەببێتە ئه‌مری واقیع.
***************************
*كورته مێژوی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی له ١٦ خاڵ دا:
1 ـ بەكارهێنانی زەبری هێز بۆ دەرپەڕاندنی ( حەمزە عەبدوڵڵا )، یەكەم سكرتێری پارتی دیموكرات لەلایەنی مستەفا بارزانیەوە لەساڵی 1959دا .
2 ـ بەكارهێنانی هێز لەلایەنی مستەفا بارزانیەوە بۆ یەكلایكردنەوەی ناكۆكی نێوان ئیبراهیم ئەحمەد و مەكتەبی سیاسی لەگەڵ مستەفا بارزانی لەساڵی 1964دا .(کۆدەتای سەربازی)
3 ـ بەكارهێنانی هێز لەلایەنی مستەفا بارزانیەوە بۆ سەركوتكردنی جوڵانەوەی رۆژهەڵات لەساڵی 1967دا بە پێشەنگایەتی سلێمان موعینی، مەلا ئاوارە و ئیسمائیل شەریف زادە .
4 ـ لەناوبردنی رێبەرانی پارتی دیموكراتی كوردستانی باكوور سەعید ئەلچی و سەعید قرمزی لەساڵی 1972دا .
5 ـ لەناوبردنی فاخر مێرگەسووری و بنەماڵەكەی كە كەسێكی چەپ و سەركردەیەكی دیار بوو لە ساڵی 1975دا .
6 ـ دژایەتی شۆڕشی گەلی كوردستان لەباشوور لەساڵی ( 1976 ـ 1998 ) و شەهیدكردنی دەیان سەركردەی وەكو عەلی عەسكەری ، د . خالید سەعید ، ئیبراهیم عەزۆ ، حسێن بابا شێخ .
7 ـ هاوكاریكردنی ئێران بۆ تێكشكانی شۆڕشی كوردستان لە رۆژهەڵات لەساڵی 1979 و 1982دا
8 ـ هاوكاریكردنی دەوڵەتی توركیا بۆ لێدانی PKK لە ساڵانی، 1992، 1995، 1997، 2000.
9 ـ داگیركردنی هەولێر بەهاوكاری رژێمی بەعس لە 31/8/1996دا .
10 ـ لەناوبردنی چەندین كەسایەتی پێشەنگی وەكو ( سادق عمر، رەئوف ئاكرەیی، هاوڕێ رێناس، د. سیروان )لە ساڵانی 1992 هەتا 1996.
11 ـ هێرشكردنە سەر بنكەی یەنەدەكە و رۆژنامەی وڵات و چەندین رێكخراوی مەدەنی لە 16/5/1997دا و شەهیدكردنی زیاتر لە ( 14 ) رۆژنامەنووس و ( 80 ) چالاكی سیاسی ومەدەنی و شوێنبزركردنیان كە هەتا ئێستاش چارەنووسیان دیار نییە .
12ـ هێرشكردنە سەر خۆپیشاندانی 17ی شوبات و رۆژانی دوایی و تیرۆركردنی چەندین رۆژنامەنوس و كەسایەتی لەژێر سێبەری ئەم پارتەدا لەم ساڵانەی دواییدا.
13ـ ناردنی دۆسیە بەناوی وەزارەتی دادی هەرێمەوە بۆ دادگای توركیاو دەزگا ئەوروپیەكان لە ساڵی 1999دا بۆ تۆمەتباركردنی بەرێز عەبدوڵڵا ئۆجالان و PKKوەكو تیرۆر .
14ـ دژایەتی راستەوخۆ و ناراستەوخۆی شۆڕشی رۆژئاوا وپێشەنگەكەی كەPYDیە لەساڵی 2011وە هەتا ئێستا.
١٥- ڒاده‌ست كردنی شه‌نگال و زومار و ڒه‌بیعه له گه‌ڵ هه‌مو گوند و ناوچه‌كانیان به چه‌ته‌كانی داعش له ٣ی ئابی ٢٠١٤ كه بۆ هۆی كوژرانی ٥٠٠٠ كوردى بێ چه‌ك و بە کۆیلەچونی هەزاران کچ و ژنی ئیزەدی و ئاواره بونی 5٠٠ هه‌زار کەس و له ده‌ست چونی ٢٥٪ی خاكی كوردستان.
١٦- سی و یەکی ئابێكی تر به‌ڒێوه‌یه. هه‌ر له مانگی ئابی ٢٠١٤ دا بنه‌ماڵه له زمان ڒێبوار كه‌ریم وه‌لی له ته‌له‌وزیونی ڒوداو هه‌ڒشه‌ی ٣١ی ئابێكی تری كرد. بنه‌ماڵه به ڒاگه‌یاندنی ئه‌م هه‌ڒه‌شه‌یه له زمان ئه‌م كه‌سه ویستی بزانێ كاردانه‌وه‌ی له ناو جه‌ماوه‌ر چۆن ده‌بێت. پێشبینی ده‌كرێت له ئه‌گه‌ری وشیار نه‌بونی كۆمه‌ڵگا و هێزه نیشتمانیه‌كان ئه‌مجاره له جیاتی حه‌ره‌س جومهوری و تانكه‌كانی سه‌دام ته‌یاره و تانك و ئه‌رته‌شی فاشیستی تورك بێنێته كوردستانی باشور و ڒۆژئاوا. هێزه نیشتمانیه‌كان وه‌ك یه‌كیه‌تی و پ.ك.ك و په‌یه‌ده و... بكاته ئامانجی له ناو بردن و كۆمه‌ڵكوژیه‌كی گه‌وره له ناو كوردان وه‌گه‌ڒ خات و خه‌ونی ٩٠ ساڵه‌ی ڒه‌گه‌زپه‌ره‌ستانی تورك به لكاندنه‌وه‌ی ویلایه‌تی موسڵ به ڒوبه‌رێكی زیاتره‌وه كه هه‌مو باشور و ڒۊژئاوای كودستان بگرێته‌وه وه‌دی بێنێت. له هه‌نگاوی یه‌كه‌م دا به ڒواڵه‌ت ئه‌م هه‌رێمانه وه‌ك ده‌وڵه‌تۆكێك یان ئیماره‌تێكی بنه‌ماڵه‌ی بارزانی سه‌ر به كۆماری توركیا به دونیا بناسێنێت. له هه‌نگاوی دوهه‌م دا له ژێر دروشمی یه‌كپارچه‌یی توركیا دا به تێپه‌ڒاندنی یاسایه‌ك له پارلمانی توركیا دا ئیماره‌ته‌كه به ته‌واوی به توركیای بلكێنن.
بۆ زانیاری زیاتر لە سەر بنەماڵەی بارزانی ئەم دو وتارە بخوێنەوە:
سەرچاوەکان:
** کتاب دانش نامه در علم سیاست، نوشته علی رحیق اعضان، با همکاری مارک گلی، انتشارات فرهنگی صبا، 1384.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
