دەسەڵاتی بەڕێوەبردن لە كوردستان، لە كام لەو سێ جۆری بەڕێوەبردنەییە، كە ئەفلاتون پێناسەی كردووە؟

Wednesday, 13/01/2010, 12:00

3276 بینراوە

ئەفلاتون ده‌ڵێ: دەروون خاوەنی سێ لایەنە، لایەنی ئەخلاقی- لایەنی ئیرادی- لایەنی ڕەمەكی سیكسی، كەسێك كە لە لایەنی یەكەمدایە، دەرونێكی بە هێزی هەیەو ئەتوانێت پەی بە(ئایدیاكان) ببات، وچاكەو خراپەش لە یەكتری جودا بكاتەوە، بەدوای چاكە و خوازی و فەزیلەتدا بڕوات، بەڵام ئەوەی لایەنی ئیرادی بەهێزە، ئازایەو ئەتوانێت ببێت بە كەسێكی سەرباز، بەدوای بەدەست هێنانی شانازیدا بڕوات، چونكە لایەنی ئەقڵانیەكەی لاوازە و پێویستی بە ڕینمای هەییە. ئەم ڕینمایەش ئەبێ فەرمانڕەواكان بیكەن،.. بەڵام كەسێ دەرونە ئاژەڵیەكەی بەسەر دوو دەروونەكەی تردا زاڵبێت (بەشێكی تری خەڵكی لەم گروپەدان بەتایبەتی بازاڕیەكان)، ڕوو لە هیچ كردارێكی ناشرین و ڕەش ناگێڕنەوە. پێویستە زۆر بەووردی لەلایەن فەرمانڕەواكانەوە لە ژێر چاودێریدا بن، ئەگەر نا لەو بارودۆخەی خۆیاندا ببن ئەوا بارودۆخی فەرمانڕەوایی ئەو نەتەوەیە تووشی خەراپەو گەندەڵی ئەبێت و ئەكەونە بڕینی ڕێگایەكی نادیار، هەر لە بەر ئەمەش، سێ جۆر دەوڵەت لەوانەیە بوونیان هەبێت.
دەوڵەتێك كە بەدەستی مرۆڤە ئاقڵەكان بەڕێوە ئەچێت و دەوڵەتێك كە (بازاڕیەكان) ئەیگێڕن و دەوڵەتێک كە (سەربازیەكان) هەڵی ئەسوڕێنن.
لە ژێر سێبەری جۆری یەكەمدا، گەل لەوپەڕی خۆشبەختی و ئارامیدا ژیانی خۆی بەسەر ئەبات، سود لە ئاشتی و ئاسایش ئەبینن، وە لەژێر سێبەری دەوڵەتی جۆری دوومدا، یاسای دارستان ئەبێتە فەرمان ڕوایی نیوان خەڵكەكە. واتە هەركەسەو هەوڵ ئەدات زیاتر بدزێت، دەستی ئەو ئەو ئەبڕن و گوێی ئەو ئەو ئەقرتێنن، وە لە ڕێی بەدەست هێنانی پارەدا دەست لە هەر ئیشێكی ناشایستە و خراپ ئەدەن. دەوڵەتی سەربازیش، بارودۆخی كە دیارە، دەوڵەتێكی بەم شێوەیە، بەدەستی دیكتاتۆرێكی سەربازیەوە ڕێبەری ئەكرێت و خەڵكە داماوەكەش بەردەوام پەلكێشی شەڕ ئەكات. بە لەبەرچاو گرتنی ئەم دوو مەترسیە كە لە (ڕوحی بازاڕی) و (سەربازی) یەوە سەرچاوە ئەگرن، ئەفلاتون بە دڵنیایەكی تەواوەوە ئەڵێت: كە دوونیا ڕزگاری نابێت، مەگەر ئەوەی كە هەموو دەسەڵاتدارەكان ببن بە فەیلەسوف یان كە فەیلەسوفەكان ببن بە دەسەڵاتدار.. باشە، كاتێ كە دەسەڵاتداری ڕوو لە ئیش بكەن چی ئەنجام ئەدەن؟ یەكەمین ئیشێك كە ئەیكەن ئەوەیە كە بەیەكسانی (ژن و پیاو) پەروەردە بكەن. چونكە ژن و پیاو دووباڵی، باڵندەی مرۆڤایەتین، مافی ژن و پیاو یەكسانە، ژن ئەبێت لە هەموو ئەو سوودە یاساییانەی كە پیاوان بەهرە مەندن، ئەمانیش بەهرەمەند بن، ئەوكات دەوڵەمەندی و هەژاری لە ناو ئەچێت. چونكە هەژاری و دەوڵەمەندی هەردووكیان ئافاتن. ئەفلاتون زۆرتر لەسەر ئەو باسە دەڕوات، بۆیە نامەوێت لەوە زیاترمنیش درێژەی بەمێ، بەڵام یەك شتێكیتری ئەفلاتون دەنووسمەوە كە بەلای منەوە ئەوەش گرنگە.
ئەفلاتون هەرگیز گرنگیەكی زۆری بە (ڕەِمەكی سێكسی) نەداوە و وای ئەزانی كە هەر كەس زاڵ بێت بەسەر (ڕەمەكی سێكسی)دا، ئەوا ئەتوانێت لە ژیانی دادپەروەرانە و (فەزیلەت خوازی) دا بێت، بەڵام ئەوەی كە نەیتوانی زاڵبێت بەسەر (ڕەمەكی سێكسی) دا هەرگیز ناتوانێت دادپەروەر بێت.
لێرەوە مەبەستی من لە نوسینەوەی قسەكانی ئەفلاتون كە لە كتێبی (قوتابخانە فەلسەفیەكان) وەرم گرتووە، ئەوەیە كە لێرەوە بپرسین، ئایە كە حكومەتی یەكێتی و پارتی كە 19 ساڵە حكوم دەكەن؟ كام لەو سێ جۆرە دەسەڵاتەیە كە ئەفلاتون پێناسەی كردووە. ئایە حكومەتی هەرێمی كوردستان كە یەكێتی و پارتی بەڕێوەی دەبەن، حكومەتێكی ئەقڵانیە؟ یان حكومەتێكی بازاڕیە؟ یان حكومەتێكی سەربازییە؟ ئایا بەسەر ڕەمەكی سێكسی دا زاڵن؟
من لای خۆمەوە ئەتوانم بڵێم كە حكومەتی هەرێم هەم حكومەتێكی بازاڕیە و هه‌مدیسانیش سەربازییە، هەروەها زاڵیش نین بەسەر (ڕەمەكی سێكسی) دا، چونكە بە گوێرەی ئەو پێناسانەی ئەفلاتۆن كردوێتی، ئەوە حكومەتی هەرێم بەزیادیشەوە خاڵ بە خاڵی جۆری بەڕێوەبردنی حكومەتی (بازاڕی و سەربازی) ئەنجامداوە. چونكە زۆریەك لە بەڕێوەبەرانی حوكم لە كوردستانی باشوردا، خەڵكانی نا ئەقڵانین ،جەلاد و مرۆڤ كوژن، خائین و جاشن، شەرواڵ پیسن، سەرجادەی و بازاڕین، ژن كوژن، دەست پیسن، بێ ئەخلاق و بێ مۆراڵن، شەڕخواز و چەقۆكێشن، دزوو جەردەن، سەربازی و دیكتاتۆرن، هتد......
سەرەڕای ئەوەش یاساكانیان یاسای دارستانە و بە كەیفی خۆیان یاسا وەكو لاستیك چۆنیان بوێت گرژێكەنەوە، كێشی دێننەوە، ئیتر هەمووی بە دەستی خۆیانە.
زۆرجار خەڵك دەپرسن ئایە ئەو هەموو نوسینەی ئێوە چی كاریگەریەكی هەیە كە ئەنووسن؟ بۆ بۆخۆتان ئاقڵ دانانیشن؟ بۆ دەست بە كڵاوی خۆتانەوە ناگرن؟ ئێوەش شینی پارەتانە و پارەتان بدەنێ بێدەنگ دەبن؟ ئەم حكومەتە بە ئێوە چارەسەر ناكرێت؟ ئەوانە دەیان پرسیاری تر ڕۆژانە خەڵكانی جۆربەجۆر ئاراستەمان دەكەن. دیارە خەڵك ناهەقی نییە كە ئەو هەموو پرسیارە دەكەن، چونكە ڕۆژنامەنووسی و ڕۆشنبیرێكی زۆر هەیە كە لە بەرامبەر پارەدا چۆكی داداوەو پیشەكەی خۆیان ناشرین كردووە و ئامادەیە بۆ پارە هەمووشتێكی نامرۆڤانەو نا ئەخلاقیانە بكات. ئەوەش وای كردووە تەڕو وشك پێكەوە بسوتێن، بەڵام ڕۆژنامەنووسان و ڕۆشنبیرانی ڕاستەقینە ئەیانەوێت بەڕێوەبەرایەتی حكوم لە كوردستاندا لە ژێر چنگی دەسەڵاتی (بازاڕی و سەربازی) ئەمڕۆی كوردستان دەربهێنن. بۆ ئەوەی دەسەڵات بگەڕێتەوە ژێر دەستی خەڵكانی ئەقڵانی و بە ئەخلاق، دیار ڕاكێشانی بەڕەی حكومڕانی لە ژێر چنگی دەسەڵاتی (سەربازی، بازاڕی)دا خەباتێكی ژیرانەوە ئەقڵمەندانەی ئەوێت، تاوەكو ئەو بەڕەیە بخرێتەوە ژێر خەڵكانی (ئەقڵانی، بە ئەخلاق)، بۆ ئەوەی خەڵكیش بتوانن بە ئازادی و یەكسانی بژێت، ئەوە ئەركی ڕاستەقینەی ڕۆشنبیران و ڕۆژنامەنووسانی بوێرە كە خەڵكی كوردستان هوشیار بكەنەوە، بۆ ئەوەی چیتر هیچ كەسێكی بازاڕی و سەربازی حكومی وەڵاتەكەمان نەكەن و كوردستان بەرەو سەردەمەكانی تاریكی و جەهل و نەزانین نەبەن. ئەوەی مایەی خۆشبەختیە بەلای منەوە كە كۆمەڵێك ڕۆژنامەنووس و ڕۆشنبری بوێر نەترسانە گیانی خۆیان خستوەتە مەترسیەوە لە ناو ئەو یاسا دارستانەویەی كوردستاندا، بۆ ئەوەی گەلەكەمان بە ئازادی و یەكسانی بژێت، وەكو گەلانی پێشكەوتوخواز و ئازادی خواز و مرۆڤ دۆستی جیهان بژێت.
كاتێك من ڕەخنەم لە گۆڕان دەگرم، بە توندی دەنووسم، تەنها مەبەستی من ئەوەیە كە خەڵكی كوردستان هوشیارانە كار بكەن و بجوڵێنەوە، جارێكی تر ڕێگا نەدان كەسانی هەل پەرستوو بەرژەوەندی خواز و نا ئەقڵانی و نا ئەخلاقی كە لە نێوسەنگەر ئۆپۆزسۆێن بوونەودا خۆیان مەڵاس داوە، ئەیانەوێت بەو جۆرە مەرامە تایبەتیەكانی خۆیان بهێننە دی، ڕێگایان لێبگیردرێت و نەهێڵین فوو لە ئاگردانی كوانووی خەڵكانی ئەقڵانی و ئازادی خواز بكەن. خەڵكی كوردستان ڕابردوێكی تاڵی هەیە لە گەڵ شێوەی حكومی بەڕێوەبردنی (سەربازی، بازاڕی)دا. چونكە خەڵك كاتێك حكومەتی بەعس بە ئاگرو ئاسن وڵامی مافە سەرەتایەكانی ئەدایەوە، خەڵك شەهید و ئەنفالی دا ماڵ ئوێران و سەرگەردان بوو و ئەیان وت بەس سەدام و دەسەڵاتەكەی نەمێنێت ئێمە هیچمان ناوێت، ئەوە 19 ساڵە بەعس لە كوردستاندا نەماوە و حكوم بە دەستی كوردەوەیە، كەچی هەر ئەو خەڵكانە بە هۆی بێدادی و نادادپەروەری دەسەڵاتی كوردەوە ئەڵێن: خۆزگەم بەسەردەمی سەدام؟ بەس نیە خزمەت گوزاری هەبوو یاسا هەبوو؟ ئێستا خەڵك دەڵێن بەس ئەم حكومەی یەكێتی و پارتییە نەمێنێت كی دێت با بێت حكومان بكات. من بۆ خۆم ئەو قسەیەی خەڵكم بەو جۆرە پێ باش نیە، بەڵكو پێم باشە هەوڵ بدەین خەڵك فێر بكەین كە قەبوڵ نەكەن لە هیچ كەس و تاقم گرۆپێك كە كەسانی هەل پەرست و بازاڕی و سەربازی دابنێت. ئەگەر خەڵك درگاكانی بەڕووی ئەو جۆرە خەڵكانەوە داخست و دەرگاكانی بۆ خەڵكی ئەقڵانی و بە ئەخلاق كردەوە كە حكومیان بكات، ئەوە ئەو كات خەڵكیش وای بەسەر نایەت كە خۆزگە بە سەردەمی گەورەترین دەسەڵاتی دیكتاتۆری ببات كە ئەنفال و كیمیابارانی دەكرد.
لیستی گۆڕان كە دەرهاویشتەی ناڕەزای خەڵكەو لە منداڵ دانی ئەو ناڕەزاییەوە لە دایك بووە، ئەبێت خەڵكی ناڕەزی و توڕە كە دەكاتە دایكی گۆڕان زۆر بە تووندی چاودێری منداڵەكەی بكات. ئەو منداڵە كە ناوی گۆڕانە بیخاتە بەر خوێندن و لەسەر پەرەوردەیەكی ئەخلاقی و ئەوقڵانی ڕای بهێنێت.بیخاتە بەر تاقیكردنەوەوە تاوەكو بزانێت ڕێژەی ئەخلاقی و ئەقڵانی بوونی ئەو منداڵە تا چەندە باشە. ئەگەر ئەو كارە بكات ئەوە ئایندەیەكی باش چاوەڕێی منداڵەكە دەكات، بۆ ئەوەی كە گەورە بوو خزمەتی دایكی بكات بە شێوەیەكی دادپەروەرانە و مرۆڤ دۆستانە، بەڵام ئەگەر ئەو منداڵەیە كە ناوی گۆڕانە خەڵكی ناڕازی كە دایكی گۆڕانە چاودێری نەكات و بەرەڵای بكات، ئەوە ئەو منداڵە دەبێتە منداڵێكی سەرەڕۆ، شەڕە نێز ، بازاڕی، سەربازی هتد.... كە گەورە بوو بەو شێوازە و تەمەنی گەیشتە هەژدەو نۆزدە ئەوكاتە لە دەست دەر دەچێت و دایكی توشی دەردەسەری و نەهامەتی و خەفەت و مەینەتی دەكات.
جا بۆیە ئەبێت بە هەموو لایەكەو هەوڵ بدەین كە نەهێڵین خەڵكانی نا ئەقڵانی و هەلپەرست جارێكی تر لە بەرگێكی تردا دەسەڵات بگرێتە دەست. ئەبێت بە هەموو لایەكەوە هەوڵ بدەین خەڵكانی عەقڵانی و بە ئەخلاق دەسەڵاتی ئەم وڵاتە بگرنە دەست،
چونكە خەڵكی كوردستان شایەنی ئەوە نییە كە ئەم جۆرە عەقڵەی كە عەقڵێكی بازاڕی و سەربازییە حكومییان بكات كە ئێستا حكومیان دەكات. بۆیشە زۆر لە سەر گۆڕان باسەكەم چڕتر كردوەتەوە، بۆ ئەوەیە كە بەدیلی ئەم دەسەڵاتی نا عەقڵانییە و سەربازی و بازاڕییە، خەڵكانی عەقڵانی و بە ئەخلاق بن.