سیستەمی کلپتۆکراسی چیە؟

سیستەمی کلیپتۆکراسی یان حوکمرانی  چەتەکان بەمانایەکی سادە بەو حوکمڕانیەدەوترێت کە خەڵک دەکاتە قوربانی بۆ ئەوەی سامان و دەسەڵاتی سیاسی تایبەتی چینی دەسەڵاتدار زیاد بکات و بودجەی گشتی ولات دەخاتە خزمەت چەند چینێکی دیاریکراودا، گەندەلیش دیارترین سیمای حوکمڕانی چەتەکانە،بەڵام خەڵکەکەی لە هەژاریەکی سەخت دا دەژین و لە سادەترین پێداویستیەکانی ژیانیان بێ بەشن و باری گوزەرانیان زۆر خراپە.

ئەم جۆرە سیستەمە زیاتر لەو ولاتانە هەن کە ڕژێمی دیکتاتۆرین و تازە گەشەسەندوون و دەولەمەندن بە سەرچاوەی سەر زەوی و ژێر زەوی بەڵام خەلکەی بێ بەشن لێ، هۆکاری بوونی ئەم جۆرە سیستەمەش دەگەرێتەوە بۆ؛ ئاستی نزمی هۆشیاری  خەڵکەکەی و نەبوونی هۆشیاری پێویست دەربارەی مافەکانیان و دوور لە پێگەیاندنی سیاسی و کولتووری و ئابوریەکەشی رانتیە، نمونەی ئەم جۆرە سیستەمانە بە ئاشکرالە وڵاتانی جیهانی سێیەم دەببینین. 

کلیپتۆکراسیەکان لە نزیکەوە پەیوەندییان بەو گروپانەوە هەیە کە گروپە سەربازییەکان و ئۆلیگارشیەکان و دیکتاتۆرەکان و شێوەکانی دیکەی ڕژێمە دەسەڵاتداریە، هەڵسوکەوتی سەرکردەکانی کلیپتۆکراسی لەگەڵ سەرچاوەکانی وڵاتەکە هاوشێوەی ئەو سەرچاوانەیە کە بۆ خۆشگوزەرانی و ڕابواردن بەکاردەهێنن و زۆرێک لە سەرکردەکان پارەی وڵات دەگوازنەوە بۆ هەژماری نهێنی لە ولاتێکی بیانی.

کاریگەری کلیپتۆکراسی لەسەر سیستەمی حوکمڕانی ولات : 

۱-بڵاوبوونەوەی گەندەلی لە ئاستی بەرێوەبردنی گەورەی ولات و ئەمەش کاریگەری دەبێت لەسەر شەفاف بوون لە ئابوری .

۲-بەتالان بردنی سامانی گشتی ولات و سەرچاوەکانی سامانی نەتەوەیی لەلایەن سەرکردەکان و بەرپرسە گەندەڵەکان، لەبری تەرخانکردنی لە پڕۆژەکانی گەشەپێدان و پێشکەوتن و باشترکردنی ئاستی خزمەت گوزاریەکان بۆ خەلکەکەی .

۳-دەولەمەند بوونی چینێکی دیاریکراوی کۆمەلگا لەسەر حیسابی سامانی گشتی.

و رێکخراوی شەفافیەتی نێودەولەتی سیما دیارەکانی کلیپتۆکراسیەکان دیاری دەکات کە ئەمانەیە؛

هاوڵاتان دەبن قوربانی چینێکی کەمینەی دەسەڵاتداری گەندەڵ، دەست گرتن بەسەر دامەزراوە گرنگ و هەستیارەکانی وڵات، بایەخنەدان بە بەرهەمی ناوەخۆیی و زیادبوونی هاورەکان، دابین نەکردنی خزمەتگوزاریە سەرەتایەکان بۆ هاوڵاتیان. 

لە کۆتایدا دەمەوێ ئاماژە بەوە بدەم کە هیچ کام لە سیستەمی حوکمڕانی کلیپتۆکراسیەکان تا ئەبەد بۆیان نە چۆتە سەر و هێزی گەل لە دەسەڵات هێناویانەتە خوارەوە و کۆتایان پێهاتووە.