كۆتایى ڕۆشنبیر

Wednesday, 01/05/2013, 12:00

1590 بینراوە

دەستەواژەى نوخبەى ڕۆشنبیر مەبەست لەو كەسانە نییە كە پسپۆرن لە كایەیەكى ئەكادیمى و زانستیدا ، یان نووسەرن ، یان شاعیرن، یان هونەرمەندن لە یەكێك لە بەشە جیا جیاكانى هونەردا سەرقاڵن بە كارى داهێنانى هونەرییەوە، یان پیشەوەرن و شارەزاییەكى تایبەتى دەس ڕەنگینیان هەیە لە بوارێكى زانستى دیاریكراودا ، یان بیرمەندن و بە ئەندێشەكانیان خەڵكیان سەرسام كردووە ، یان بەڕیوەبەرن لە یەكێك لە دەزگا فەرمیەكانى دەوڵەتدا ، یان سیاسیین و سەرۆك یان ئەندامى سیاسى یەكێك لە حزبەكانن ، دەكرێت ئەمانە هەندێك دەستەواژەى وەكو زانا ، یان پیشەوەر ، یان شارەزایان لێ بنێین ،چونكە ئەگەر بە شێوەیەكى زانستى و بابەتیانە لێكدانەوەیەكى ئەنالیزا و ئاركۆلۆژى بكەین بۆ سروشتى پێكهاتەى بوونى فیزیكى هەموو ئەو بوونەوەرانەى خاوەن عەقڵ و بیركردنەوەن و سەرقاڵن بە كارو بابەتێكى تایبەتیەوەو بیر دەكەنەوە ، هەر لە مامۆستایەكى زانكۆى خاوەن مەعریفەوە بگرە تا كاسپ كارێكى نێو بازاڕ مادام خاوەن بیر كردنەوەو ڕامانن تەنها لە چوار چێوەى كارو پیشەكەى خۆیاندا ڕۆشنبیرن و بەس ، نەك ((ڕۆشنبیرى جەماوەر)) ،یان دەكریت بە شێوەیەكى لۆژیكانە بڵێین ((ئەوەى بیر دەكاتەوە ڕوناكبیرە ، مرۆڤیش بوونەوەریكى بیركەرەوەیە ، كەواتە هەموو مرۆڤێك ڕوناكبیرە))
بەڵام ئەوەى ئێمە مەبەستمانە قسەى لە سەر بكەین پتر دەستە بژێرێكى خاوەن مەعریفەیە بە ناوى ڕۆشنبیرەوە پیشەى قسە كردنە بۆ جڤات .
مێژووى كۆمەڵگاكان زانیاریەكمان پێ دەبەخشێت كە تێگەیشتن و دەر بڕینى زمان لاى تاكەكانى كۆمەڵگا لە بەرجەستە كردنى كولتورى دەستەبژێرى ڕۆشنبیردا ڕۆڵێكى باڵاى گێڕاوە لە بەخشینى ئەو پایە كۆمەڵایەتیە مەعنەویە بەوان ، زۆربەى كات كە باس لە چەمكى ڕۆشنبیر دەكرێت لە وێنا كردن و شرۆڤە كردنیدا ، وەكو وەهمێكى كولتورى دەخوێندرێتەوە چ ناساندن و پێناسە كردنى ڕۆشنبیردا، چ لە نرخاندن و سەروەرى و بەرز راگردنى پێگەى ئەم بوونەوەرەدا ، هەوێنى ئەم دیدە كورتە نەفەسە وێناو خەیاڵ و پێدراوێكى نەگەتیڤ دەبەخشێتە كۆمەڵگا كە بریتیە لە((بێ بیرو بێ هەست و نا ئاشنا بە ماف و ئازادیەكانى)) وە لە بەرامبەریشیدا دەستە بژێرییەك هەن ئەركیان بە ئاگا هێَنانەوەى كۆمەڵگایە .
 ئەم دیدە كولتوریە تەوباویە بناغەى پێكهاتەى كۆمەڵگا دابەش دەكات بۆ دوو لایەن و توێژى جوداو نا هاوسەنك ، لە ڕووى پەیوەندى و پایەى كۆمەڵایەتى وئاستى هۆشیارى و سایكۆلۆژى لە نێو كۆمەڵگادا،ئەوەش بریتیە لە خوڵقاندنى دوانەى ((ڕۆشنبیرو جەماوەر)) لە بەرامبەر یەكتردا . پەیوەندى نێوان ئەم دوو پێكهاتەیەى كۆمەڵگا لە سەر بنەماى ((بیر كردنەوە و گوێگردنە)) بەو مانایەى ئەركى ڕۆشنبیر لە باتى جەماوەر بریتیە لە بیر كردنەوەو تێورێزە كردنى ئایدیاكان و هۆشیار كردنەوەى تاكە لە دەورو بەرەكەى كە چى دەگوزرێت ، دواجار چاكەو خراپەكان پۆڵێن دەكات و ڕێنوێنى هاونیشتمانانى جڤاتەكەى خۆى دەكات بۆ فەزیلەت و چاكە خوازى و ، لە خراپەش ئاگاداریان دەكاتەوە و ، جەماوەریش پەیڕەوى لەو ڕێنمایانە دەكەن ، یان بە مانایەكى تر ڕۆشنبیر هەڵگرى خەمو خولیاى كۆمەڵگاو پرسەكانى نیشتمانى و نەتەوایەتى و داكۆكی كارێكى سەرسەختى ئازادیە تا ئەو ڕادەیەى خۆى دەكاتە قوربانى لەو پێناوەدا . ڕۆشنبیر ڕۆڵى پەیامبەر دەگێڕێت لە گەیاندنى پەیامەكانیداو وەرگریش لە هاونیشنمانیان پێكهاتووە وەكو بەندەیەك ئەو پەیامانە پراكتیك دەكەن كە ڕۆشنبیر ڕەنگڕێژى بۆ دەكات بۆ ڕاماڵینى ستەمكارى سیاسى ..ئەم دیدو ڕوانگەیە بۆ ڕۆشنبیر دیدێكى زۆر ترسناك و نەگەتیڤە هاوتاى دیدى نوخبەى دەسەڵاتخوازى سیاسیەكان كوشندەیە ، تەنها ئامانج لە ووتارو چالاكیەكانیان كە ڕۆژانە دەیبەخشنەوە بە سەر جەماوەردا بە دەست هێنانى دەسەڵاتى سیاسیە . زۆربەى جاریش پاش بە دەست هێنانى ئەو دەسەڵاتە حوكمێكى ستەمكارو تۆتالیتاریان بە ڕێخستووە لە واقیعدا . مێژووى ئەم ناوچانەى خۆمان پڕن لەو جۆرە دەسەڵاتانە .
ئەم چەشنە تێگەیشتن و خوێندنەوەیە بۆ ئەرك و ڕۆڵى دەستەبژێرى ڕۆشنبیر دەبێتە مایەى دەستەبەر كردنى ژینگەیەك بۆ چرۆ كردنى بارى ((سایكۆلۆژى نێرجسیەت)) لاى ئەم توێژەو بە ئاقارى هەژمونگەرایى فیكرى دەشكێتەوە ، بەو مانایەى دەستەبژێرى ڕۆشنبیریش چەشنى سیاسیە تۆتالیتارەكان هەوڵى بە دەست هێنانى دەسەڵاتێكى تۆتالیتارى فیكرى دەدات بۆ پیادە كردنى بە سەر جەماوەردا و هەمان سینارۆ دووبارە دەكاتەوە بەڵام بە جۆرێكى ترو بە فۆرمێكى مەعریفى و ڕۆشنبیرى . یان بە مانایەكى تر ڕۆشنبیر تێگەیشتنێكى ڕەهامان بۆ تێگەیشتن دەربارەى جیهان پێدبەخشێت ، بۆ ئەوەى بیر نەكەینەوە و بە قووڵى لە سروشت و نەهێنیەكانى جیهان تێنەگەین و ، خەیاڵێكمان لا دروست بكەن ئەوەى ئەوان پێمان دەبەخشن حەقیقەتێكى ڕاستەقینەو بێخەوشە ، ئەم ئایدیایە كۆنسێرفاتیزم و ناسازگار و داخراوە بە ڕووى بیركردنەوەو كرانەوەدا ، مرۆڤ خۆش خەیاڵ و تەمبەڵ و تەوەزل دەكات بەرمبەر بە ڕامان و وورد بوونەوە و نا دیدە گردنى ئەزموون و گەڕان بە دواى ڕاستیدا ، مرۆڤ كۆڵ دەكات لە خوڵقاندنى فەنتازیاى ستاتیكاى مەعریفى و هۆشیارى . ئەم جۆرە لە ڕۆشنبیر بە نوخبە نەماون و بوونەتە لەشكرێكى قسە كەرو موفتە خۆر لە نێو ((حزب لە كوردستان)) دا و پانتایەكى فرەوانیان لە كێڵكەى ڕۆشنبیرى و سیاسى و میدیایى لە كوردستان داپۆشیوە ، دەیان ناوەندو سەنتەرى ڕوناكبیرى كراوەتەوەو خاڵیە لە ڕوناكبیرو ڕۆشنبیر،ئەوەى تێیدا هەیە كادرە زەلیل و گوێ لە مستەكانى بەرپرس و هەندێك گەمژەى سیاسی ئۆرۆستۆكراتیە تەنها ئەركیان ئەوەیە بیرى جڤات تاریك بكەنەوە ، لە برى ئەو كارەشیان دەست مزێك وەر دەگرن لە لایەن ئۆرۆستۆكراتیە سیاسیەكانەوە ، خۆیان وا پیشان دەدەن خاوەن زانیاریەكى یەقینن و لە باتى جەماوەر بیر دەكەنەوەو ڕێچكەكانى ئاگاهى و تێگەیشتن ڕۆشن دەكەنەوە بۆ جەماوەر ، بەڵام لە بناغەدا كۆمەڵگا بە گاڕان دەزانن . ئەم یوتوپیایەى دەستەبژێرى ڕۆشنبیر لە بن دەستى حزب و هەندێكیشیان كە لە دەرەوەى حزبن بۆتە ئەفسانەیەكى خورافەو لۆژیك بوونى خۆى لە دەست داوە لە ئاست پێشكەوتنەكانى ئامرازى بە دەست هێنانى زانیاریدا . بە هۆى ئەو پێشكەوتنانەوە كە لە ئاستە جیاجیاكانى ((تكنۆلۆژیاى گەیاندن و كۆمیكایشنەوە)) بە دیهاتوون ووردە ووردە سومبڵ بوونى خۆیان لە دەست داوە ، خێرایى بەرەو پێش چوونى كەرەستەكانى دیجیتاڵى گەیاندن و بە دەست هێنانى زانست بەهاى باڵا دەست بوونى مەعریفى و زانیارى ئەوانى بێ بەها كردووە ، دى چیتر نوخبەى ڕۆشنبیر ناتوانێت لە برى جەماوەر بیر بكاتەوە و تەنها خۆیان بە بیرمەند بزانن ، چونكە جەماوەر بە چركە لە ڕوداوو پێشهاتەكانى جیهان بە ئاگایەو بەرچاویشیان روونە، لە ڕاستیدا فەزیلەتى ئەم پێشكەوتنانە ڕۆڵى دەستە بژێرى ڕۆشنبیر لە تێورزە كردنى هزرو مەعریفەدا بەرەو ئاقارى پووكانەوە دەباتە پێشەوە .
لە دۆخێكدا دەتوانین بە دەستە بژێرى ڕۆشنبیر بڵێین ((ڕۆشنبیر)) هەڵوێستى ڕوون و ئاشكراى هەبێت بەرامبەر بە ((ئازادى ، دادوەرى ، حەقیقەت)) ئەو كاتەى بە ڕاشكاوانە داكۆكى پۆزەتیڤانەى كرد لەم چەمكە سیاسیانە و هاو شانى جەماوەر بە كردارو تێورزە كردنى نووسینەكانى لە سەنگەرى پێشەوەى خەبات و تێكۆشان بێت ئەو كات دەتوانین چەمك و شەرەفى ڕۆشنبیرى پێببەخشین . بەو مانایەى ڕۆشنبیر نەك بە تەنها نووسین و بیر كردنەوە لە برى جەماوەر بەشدار بێت بۆ بەهاكانى ئەو دەستەواژە سیاسیانەى كە پێشتر ئاماژەمان بۆ كرد ، بەڵكو وەكو هەر تاكێكى جەماوەر پەیگیرانە داكۆكى لەو پرسانە بكات كە خواست و وویستى جەماوەرە بۆ ژیانێكى باشتر .
بزووتنەوەى خوێندكاران لە ساڵى 1968 لە سەرتاسەرى ئۆرپا كە هەرگیز چاوەڕوانكراو نەبوو ،تێكڕاى بیرمەندان و ڕۆشنبیرانى ئەو كاتەى سەرسام كرد ، چونكە ڕوداوەكە لە پڕێكدا بەرپابوو ، یەكێك لەو ڕۆشنبیرانەى فەرەنسا ((جان پۆڵ سارتەر)) گوتى : ـ لەم چركەساتە بەولاوە ناكرێت لەو خەیاڵەدا بژین كە دەستە بژێرى ڕۆشنبیر نوێنەرایەتى بەهاكان و ویژدانى جەماوەر دەكات و لە باتى جەماوەر بیر دەكاتەوە ، ((میشیل فۆكۆش)) لاى خۆیەوە پەیامى مەرگى ((ڕوناكبیرى گەردونى)) ڕاگەیاند و گوتى ئەو ڕۆژگارە بە سەر چوو ڕۆشنبیر حەقیقەت بە خەڵك بڵێت . هەندێك جار كارێگەرى و خێرایى ڕوداوەكان پێچەوانەى پێشبینى و تێورزەى دەستەبژێرى ڕۆشنبیران ڕوو دەدات و ناچاریان دەكات ، بە تایبەتى ئەوانەیان هەست بە بەرپرسیاریەتى دەكەن ببنە بكەرو كاراكتەرێكى ئەكتیفى نێو بزووتنەوەكە و بە كردار بەشدار بن ، بە پێچەوانەشەوە هەندێك لە ڕۆشنبیران تەنها خۆیان بە بكەرێكى تیۆرى و فكرى دەقەبڵێنن و پەرێز دەكەن لە بەشدارى كرداریدا .
مێژووى كۆمۆنەى پاریس لە ساڵى 1871 ڕوداوەكە بەدەر لە خواست و پێش بینیەكانى ((كارڵ ماركس و ، فردرێك ئنجلس)) ڕویدا ، بەڵام ئنجلس وەكو كەسێكى ڕۆشنبیرو دەربەس ، بە كردار بەشدارى چالاكى سەربازى كرد لەو ڕاپەڕینەدا لە نێو شەقامەكانى پاریسدا بەرخوردى سەربازى ئەنجامدا ، ئەو كاتەى كە بزووتنەوەكە تێیدا ڕویدا بە لاى هەردوو ڕۆشنبیرى ئەو سەردەمە((ماركس و ئنجلس)) بە گونجاو نەدەبینرا ، بەڵام ماركس گوتى لەمەوە بۆم دەركەوت گەر كرێكاران توڕە ببن پەلامارى ئاسمانیش دەدەن . لە باتى دوورە پەرێزى دەبێت بەشدار بین ، هەروەها ڕاپەڕین و ڕووداوەكانى جیهانى عەرەبى و بزووتنەوەى 17 شوباتى كوردستان ئەو ڕاستیەى بۆ سەلماندین كە دەستەبژێرى ڕۆشنبیران چیتر پێویست بە نوێنەرایەتى كردنى بەهاكان و ویژدانى جەماوەر ناكات و تەنها حەقیقەت لاى ئەوان نییە ، دەبێت بە كردار بەشدار بن وەكو تاكێك لە نێو تاكەكانى كۆمەڵگادا ، بۆیە ڕۆڵى ڕۆشنبیر گەر تەنها بیر كردنەوەو توێرزە كردن بێت بە بێ كردارو بەشدارى لە نێو چەقى ڕوداوەكاندا كۆتایى هاتووە .